InfoHub Logo

Abaı Qunanbaıuly - qazaqtyń uly aqyny,darasy,danyshpany. Abaı ómir súrgen dáýirde halyqta oqýǵa múmkindik bolmady.Tek qana aýqatty adamdar meshit- medrese saldyryp, aýyl moldasynan hat tanytyp, bala oqytqan.Al qarapaıym halyq bolsa bir sózben aıtqanda qarańǵylyqtan kózin ashpady.

Jalpy, qazaqtyń uly aqyny Abaı Qunanbaıulynyń shyǵarmasyndaǵy din týraly kózqarastaryna toqtalyp ótsek. Abaı Qunanbaev óz shyǵarmalarynda, qara sózderinde, dinge, dinı saýattylyqqa kóp nazar aýdardy. Ol óz zamanyndaǵy dinbasylar men dinı nadandyqty synady. Iaǵnı, Abaı atamyzdy “synshyl kisi” desek te bolady. Sonymen qatar, aqyn úshin ıman degenimiz- jaı ǵana senim emes. Sebebi, musylmannyń bes paryzy bar ekenine, sol bes paryzdyń eń bastysy- Allanyń bar ekendigine jáne de Quran kitabyna,onyń sózine senýi.

Jalpy aqynnyń maqsaty- halyqty dinı saýattylyqqa, adamgershilikke, senimge, ımandylyqqa shaqyrý. Abaıdyń qaısy bir qara sózin ıa bolmasa qara sózderin alsaqta negizgi oı, túıin osy boldy desek te bolady.

Máselen, aqyn shyǵarmalarynan "Allanyń ózi de ras, sózi de ras", "Abyralyǵa", «Kózinen basqa oıy joq», " Alla degen sóz jeńil", "Jalyn men ottan jaralyp", "Shyn ılan da, taza oıla bir ımandy", "Oılan daǵy úsheýin taratyp baq" syndy taǵy basqa óleńderi bar. Jalpy osy óleńderinekóz júgirtsek:

Aqynnyń “Abyralyǵa” attyóleńinde:

”Menjasymnankópkórdim,

Musylmandy kápirdi,

Abyralydaıkórmedim,

Namaz bilmes paqyrdy...”-degen óleń shýmaqtarynan-aqqandaı dinge jaqyn adam bolǵany baıqalady.

"Allanyń ózi de ras, sózi de ras" óleninde ımandylyq deńgeıi talqylanǵan. Jáne de adamzatózgergenmen Alla ózgermeıdi delinedi. Sonymen birge adamzatty mahabbatpen jaratqan Allany sende súı, jáne onyń haq joly ádiletti. Qaǵıdasy ıaǵnı negizgi ereje maǵynasy, sharty ózgersede, onyń tagrıfy ózgermeıdi. Demek, túsinýi, bilýi, anyqtaýy esh ózgermeıdi.

Kelesi óleń joldary "Oılandaǵy úsheýiniń taratyp baq". Bul jerde shyndyq, senim bul hattyń josy delinedi. Al osylardy buzatyn paıda, maqtan, áýesqoı úsheýi delinedi. Al osylardy jeńetin tórt is bar. Iaǵnı olar rýza, namaz, zeket, haj. Osy tórteý negizgi jemis delinedi. Alla minsiz, paıǵambar haq, quran ras, ol Allanyń sózi delinedi. Paıda, maqtan, áýesqoı- shaıtan isi delinedi. Egerde eń áýeli ıslam dinin jaqtaýshy musylman bolsa, árbir pendege ıman ózi jol ashady delinedi. Jalpy óleń shýmaqtarynan osyny uǵa alamyz.

Dara aqyn sonymen birge óz qara sózderinde de din, ımandylyqqa shaqyrǵan. Aqynnyń jalpy 42 qarasózi bar. Sonyń ishinde "on segizinshi", "otyz segizinshi", "jıyrma segizinshi" qara sózderinen kóre alamyz. Bul qara sózderinde halyqty ımandylyqqa, adamgershilikke den qoıǵan. Máselen "on úshinshi" qara sózinde ımanǵa sıpattama berilgen. Qara sózderinde ǵıbratty dinı oılar aıtylǵan. Jalpy Abaıdyń qara sózderi- kórkemdik, áleýmettik, dinge kózqarastary osy eńbeginde tereń bólingen desek bolady. Aqyn negizinen kórkemdik sana men fılosofıalyq sanany ushtastyra bilgen.

Aqynnyń pikirinshe adamnyń paryzy- namaz oqý, orazaustaý, qajylyqqa barý bolyp sanalady. Iaǵnı, bul adamdardyń eń úlken paryzy bolyp eseptelinedi. Uly aqynnyń dinı kózqarastarynan jalpy osylardy uǵa alamyz. Iaǵnı -Abaı Qunanbaıuly shyǵarmalarynyń negizgi maqsaty-halyqty ımandylyqqa, dinı saýattylyqqa, adamgershilikke shaqyrý. “Qaıran elim qazaǵym ,qaıran jurtym” dep halqyna shyn jany ashyǵan uly da ,dara tulǵamyz-Abaı Qunanbaıuly... Artynan óshpesteı iz qaldyrdy...

Seıtnur Aıajan  Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝwww.kaznu.kz dintaný mamandyǵynyń stýdenti Jetekshi: aǵa oqytýshy Týngatova Ý.A.

---