InfoHub Logo

Jyraýlyq óner ózimizdiń dombyramen birge júrmese, onyń mánide sánide ketetini sózsiz. Kóptegen jyraýlarmyzdyń óleń shýmaqatary qazirgi kúnge biri jetse biri jetpegen-di. Biraq óleń-sózi jetkenimen dombyrada oınalý tempi men uıqasy jetpegen.

Qazirgi ýaqytta Bekbolat Tileýhan aǵamyzdyń halyqqa taratyp tanylyp júrgen jyr-óleńderiniń biri Qaztýǵan jyraýdyń «Qaıran Edil» jyryn alyp qaraıyq. Tarıhtan biletinimizdeı «Qaıran da meniń Edilim» - dep, Edilden kóshken Qaztýǵannyń zary, ókinishi bolatyn. Mýzyka salasynda jaqyn adamdar, sózi Qaztýǵannyń bolsa da, oınalǵan yrǵaǵy Qazanǵaptyń «Kókil» atty kúıin baıqaıdy. Al, ol kúıdiń túp tarıhyna úńiletin bolsaq.  Qazanǵap pen Úsen Tóreniń jolyǵýyna jatyr. Qysqasha baıanadasaq ol oqıǵa bylaı bolypty: Qazanǵap óziniń Qurmaǵalı atty shákirtimen kerýen júrip bara jatqanda, Úsen tóreniń aýylyn baıqap sálem berip keleıin degen nıetpen, qudaı qonaq bolyp, Úsen tórege tartqan kókeıge túsken kúı dep  «Kókil» atanyp ketken. Osylaı Qazanǵaptyń kúıimen Qaztýǵannyń óleń sózderin qosa, jyr qaıta jańǵyrdy.

Aqtamberdiniń «Kúldir-kúldir kisinetip» atty tolǵaýyn qarastyraıyq. Sózi saqtalǵanyna qaramastan, dombyrada oınalýy saqtalmaǵan jyrlardyń biri. Bekbolat aǵamyz bul jyrdy qaıta jańǵyrtqan-dy, ol tolǵaýdy konservatorıada oqyp júrip, sahnada oryndaǵany kóbine málim emes, al birinshi bolyp oryndaǵan ustazy Jánibek Karmenov bolatyn.  

Kúldir-kúldir kisinetip, kúreńdi miner me ekenbiz – dep bastalatyn rýhty jyrdyń uıqasy, Súgirdiń «Yńǵaıtók» atty kúıinde jatyr.

Zar-zaman jyraýy Murat Móńkeıulynyń «Úsh qıan» atty jyrynyń úzindisin oryndap baıaý yrǵaqpen Dospambet jyraýdyń «Aınalaıyn Aq Jaıyq» jyryna aýysatyn taǵy bir Bekbolat Tileýhannyń «Edildi kelip alǵany» dep atalatyn jyr-óleńin qarastyraıyq.

Edildi kelip alǵany, etekke qoldy salǵany,

Jaıyqty kelip alǵany jaǵaǵa qoldy salǵany,

Oıyldy kelip alǵany oıyndaǵysy bolaǵany

-dep bastalatyn oryndaýdyń, túp negizi «Úsh Qıan» óleńin aıta ketý qajet. Orta býynynda:

Aqqan bulaq saı-salań,

Shytyrman toǵaı aınalań,

Jonyń jaılaý keń alań,

Atam qonǵan keń dalam,

Mendeı seni qyzǵanar,

Baýyryńda ósken baı-balań?

-dep jalǵasatyn jeri, Dýlat Babataıulynyń «Aqjaılaý men Sandyqtas» óleń joldarynan quralady. Sońy bolsa atap ketken Dospambettiń:

Aınalaıyn Aq Jaıyq,

At salmaı óter kún qaıda?!

Eńsesi bıik boz orda

Eńkeıe kirer kún kaıda?!

-dep jalǵasyp bitetin býyny taǵy bólek bir óleń joldarynan quralady. Endi osy jerden oılanyp qarasaq bul úsh jyraýdyń óleń sózderin óz yrǵaǵyna syıdyratyn maqam bar eken? Bul jerden taǵy da Qazanǵaptyń kúıin baıqaımyz. Qandaı kúı dessek ol – «Qus qaıtarý» degen kúıi.

Bul jerde Bekbolat aǵamyzdyń jyr etip tanytyp júrgenimen, birinshi bolyp uıqasyn kelistirgen ustazdaryn aıtqan da jón. Kúıshi de, jyraý da óte aýyr ári jaýapty is. Esh ózgerissiz jetkizgen kúıshi men jyrshy, jyraýdy ǵana dástúrli án-kúıshi dep ataıdy. Ondaı abyroıǵa kenelý ár qazaqtyń qolynan kele bermeıdi. Mysaly, batys ólkesinde kúıshi dep ataný úshin, Aqjelen dep atalatyn 62 kúı túrin tartý shart bolatyn-dy.

Jyraýlyq mektep qalap ketken Naýryzbek jyraýdy da basa aıtqan jón. Onyń uldary men shákirtteri: Óserbaı Sársenbıev, Abaı Naýryzbekuly. Olardan basqa, Amanqos Sadyqov, Ábdilhamıt Raıymbergenov, Nurym Asqanov, Qatımolla Berdiǵalıev, Farhat Orazov, Uljan Baıbosynova jáne t.b. jyrshylardy kózi tirisinde baǵalap, bilip júrgen jón.

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ Dintaný mamandyǵynyń stýdenti Kýan A., aǵa oqytýshy Týngatova U.A.

---