InfoHub Logo

Qazaq halqy salt-dástúrge óte baı halyq dese de bolady. Ata-babamyz salt-dástúr jaǵynan nyq bolǵan. Zamannan zamanǵa jetken dástúrde, jete almaı qalǵan ıaǵnı az adamnyń mıynda saqtalǵan. Qazaqtyń salt-dástúrlerin jekeleı atap óter bolsaq:Qyzǵa qatysty salt-dástúrler, úılený salttary, esim qoıý, jalpy dástúr babadan qalǵan san jetpes qazyna. Ǵasyrlar boıy saqtalǵan dástúr, qazirgi zamanǵa deıin saqtalyp ári umytylǵandary da bar!

Mysaly retinde, qyzdardyń shashbaý taǵýy. Shashbaý taǵý bir jaǵynan mádenıette dástúrde bolatyn qundylyq. Shashbaýdy taqqan ıakı taqqyzǵan maqsattary:»q yzdyń minezin, tárbıesin, ata-anasy qandaı» degen suraqtarǵa jaýap beredi. Qazir júregi «qazaq, salt-dástúr»dep turatyn qyzdar bar biraq, sanaýly-aq óte sanaýly. Dástúr saqtap  sholpyny taqqanymen  ol arýdy zerttep otyrǵan qart barma? Bolsa ıgi!
«Aıdar» jasaý dástúri de bar. Sonaý Túrik babadan saqtalǵan Sol dástúrdi qazirgi tańda jasap jatqandar az. Árıne, joq demeımin, bar! Aıdardy joly bolsyn, batyr qadamdy bolsyn, qıyn joldy bolsyn deıdi. Qıyn joldy degen-básekelesi az bolsyn degeni! Qazaqta qaı salt-dástúr bolmasyn tegin bolmaǵan. Mán-maǵynasymen bolǵan! 

Qazirgi tańda umyt bolǵan salt deýge bolmaıtyn shyǵar biraq, ustanatyndar sırek kezdesip jatady. «Jeti ata» salty. Jeti ata aty atalǵanda qandas bolyp qalmaý. Bul saltqa zer salsaq, buryndary óte qatty mán bergen. Bul salttyńda teginnen-tegin shyǵarylmaǵanyna bylaısha kózjetkizeıik, ıaǵnı balanyń aýrý bolyp týylmaýy, óz týysynan aýlaqtaný t. s. s másele. Al qazirgi tańda, bul saltty bile tura oryndamaıdy da. Tipti rýyn úılengennen keıin bilip jatqandarǵa ne aıtýǵa bolady dersiń. Kóbine aýyldyq jerlerde áli ustanatyndar barshylyq. Bul salt óte-óte mańyzdy.

«Nárestege esim qoıý» salt-dástúri. Nárestege buryńǵy qazaq halqy-besikke salyp nemese shildehanada týystarymen, dos-qurbylarymen esimin qoıatyn edi. Al qazir, keı úıde dástúr oryndamaq, «besik bar ma?» deseń, joqbolypjatady. Nárestege ánsheıin, qujat túrinde  qoıa saladyda, shildehanany jeke esimimen ótkizip jatady. Al, besikke, salyp, esim qoıýdy-aýyldaǵylar oryndap jatady. Qalada salt-dástúr máni kórinbeı jatqandaı.

«Tusaý kesý» bul mindetti turde oryndalatyn salt-dástúr. Balanyń tez júrýi úshin septigi bar. Bul umytylǵan dástúrge jatqyzýǵa bolmaıdy, erejesin ózgertken dástúr deıik. Erejesi bylaı edi:Kıiz úıge, qart kisini ıaǵnı aýyldyń eń kári kisisine tusaýyn kestirtetin. Al qazir, tanymal tulǵalarǵa ári jap-jas adamdarǵa kestirtip jatady. Umytylmaǵan biraq, ózgertilgen dástúr!

«Týǵan jerge aýnaý» dástúri. Buryndary babalarymyz biraz ýaqytqa basqa jerge ketse, týǵan jerine degen saǵynyshyn, keýdesindegi mahabbatyn bylaısha baǵalaıtyn  eken: óz  eline kelgen  sátte halyq kýá bolardaı, sol týǵan jerine jatyp kep aýnaıtyn bolǵan. Qazir múldem joıylǵan salt-dástúr.  

Jalpy salt-dástúrdi  ataı bersek óte kóp, óte baı. Qazirgi zaman ıaǵnı 21 ǵasyrda sol ata-babamyzdyń qaldyrǵan altyn qazynalaryn jadymyzda tipti únemi esimizde, jadymyzda saqtaýly turyp qana qoımaı iske asyra bilýimiz qajet. Biz jasap damytpasaq, ózge elder damyta da, bile de, úırene de, qyzyǵa da almaı qalady. «Ár eldiń salty basqa, ıtteri qara qasqa» degen sıaqty….

Djasybaeva Venera, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetiniń 2-kýrs stýdenti, ǵylymı jetekshisi QAZUÝ-niń aǵa oqytýshysy Týngatova Uljan Askarbaevna.

---