InfoHub Logo

Adam aǵzasy tabıǵı regenerasıa múmkindikterine ıe ekendigi balalardyń saýsaq ushtarynyń qaıta qalpyna kelý derekterimen aıǵaqtalǵan. Jabaıy tabıǵatta trıtondar men kesirtkeler zaqymdalǵan aıaq-qoldaryn regenerasıalaýmen keń tanymal. Trıtondar kózderiniń qarashyǵyn, aıaq-qoldarynyń ushtary men quıryqtaryn, sondaı-aq, astyńǵy ıekteri men tisterin qalpyna keltire alý múmkindikterine ıe bolýlarymen belgili. Kesirtkeler bolsa, tek quıryqtaryn ǵana qalpyna keltire alady. Al sútqorektiler arasynda belgili bir organyn tolyqtaı qalpyna keltire alý qabiletine ıe janýarlar retinde jyl saıyn múıiz aýystyratyn buǵy tektes tuıaqtylardy ataýǵa bolady. Regenerasıanyń taǵy bir qyzyq mysaly retinde jarqanattardyń qanat terilerindegi tesikterdi, úı qoıandary men úı mysyqtarynyń qulaq qalqandaryndaǵy tesikterdi, al tyshqandardyń saýsaq ushtaryn qalpyna keltirýlerin ataýǵa bolady.

70-jyldardyń basynda Anglıada qolyndaǵy bir saýsaǵynyń ushy kesilip qalǵan kishkentaı bir balaǵa dárigerdiń qatesimen ota jasalmaı qalady. Nátıjesinde muny baıqaǵan hırýrg Sıntıa Illıngvors qatty tań qalady. Sebebi balanyń saýsaq ushy ózdiginen qaıta qalpyna kele bastaıdy. Keıin osy tektes jaǵdaılarda teriniń bir bóligin tigýmen baılanysty ota jasaýdan bas tartqan Sıntıa Illıngvors 1974 jyly 11 jasqa deıingi júzdegen balanyń saýsaq ushtarynyń qalpyna kelgeni týraly jazady. Basqa dárigerlerdiń de klınıkalyq zertteýleri nátıjesinde saýsaq ushtarynyń birinshi falangasynyń belgili bir jerine deıingi bóliginen aırylǵan adamdardyń saýsaq ushtarynyń úsh aı kóleminde qaıta qalpyna keletindigi dáleldendi. Osy rette aıta ketetin jaıt, tolyqtaı qaıta qalpyna kelý men kelmeýi arasyndaǵy araqatynas naqty bolyp tabylady. Osy sebepti búgingi kúni hırýrgtar saýsaǵynyń birinshi falangasynyń ushynan aırylǵan pasıenttiń saýsaǵynyń ushyn ampýtasıalaıdy. Ashyq qalǵan jara birtindep qalpyna kelip qana qoımaı, qaıta tigilgen kezde usqynsyz bolatyn kóriniske qaraǵanda, jańa saýsaq ushynyń jáne jańa tyrnaq pen tipti saýsaq izderiniń tolyqqandy regenerasıalanýyna alyp keledi. Bastapqy málimetter negizinde munyń tek balalarǵa ǵana tán ekendigi aıtylsa, R.B. Borgens esimdi dáriger óz zertteýlerinde mundaı jaǵdaıdy balalarmen qosa eresekterde de kezdestirgenin alǵa tartady.

Illingworth, C.M. Fingertip regeneration, trapped fingers and amputated fingertips in children. Journal of Pediatric Surgery, 9, pp.853-857, 1974

Borgens, R.B. Mice regrow the tips of their foretoes. Science, 217: 747, 1982

---