InfoHub Logo

Aǵylshyn tilinde sóıleýdi qalyptastyrýdyń ádisteri

Til – qarym - qatynas quraly. Til sóıleý arqyly júzege asady, sóıleý arqyly ǵana damyp, ómir súredi. Biz shet tilin oqytý týraly aıtqanda, ony eń aldymen qatynas quraly retinde oqımyz.

Sóıleýdiń negizgi maǵynasy adamnyń álemmen qarym - qatynasy adam sanasynda kórinis tabatyn oı. Sóıleýdiń negizgi obektisi adamnyń shynshyl ómirmen baılanysty. Bıláev oıynsha shet tilin ıgerý ıaǵnı basqa tásildermen jáne joldarmen sanadaǵy oıdy shyǵarý. Sóıleýdi adamdar birdeńeni aıtý qajettiligi týǵan kezde qoldanady. Aǵylshyn tilin oqytýdyń alǵashqy satylarynda oqýshylarda aǵylshyn tilinde óz oıyn jetkizý qajettiligi týady. Ol qarym - qatynas jasap otyrǵan qımyl is - áreket negizinde kórinedi. Mysaly birdeńeni jetkizý, suraqqa jaýap berý, ótinishti oryndaý sondaı - aq qalamdy áperý, esikti ashý, taqtany súrtý t. b. Bul jaǵdaılardyń negizgi maqsaty kútiletin qorytyndy. Aǵylshyn tilinde oıdy jetkizý kezinde oqýshy estegi sózderdi terip (analız) ony oıdy jetkizý úshin sóıleý bútinine qosý kerek (sıntez). Sózdi jadyda saqtaý úshin olardy belgili bir nársemen qatysty júıeleý kerek. Olar paradıgmatıkalyq jáne sıntagmatıkalyq bola alady. Sóıleýdiń osy eki túri kóp bolsa oqýshynyń sóıleı alý qabileti joǵary bolady.

Paradıgmatıkalyq baılanys negizinde sózderdi ártúrli belgisine qarap este saqtaı alady.
- jazý kezindegi birdeı dybystalý two - too
- one - won, see - sea
- maǵyna jaqyndyǵyna baılanysty Mysaly: small - little
- maǵynasynyń qarama - qarsylyǵyna baılanysty answer - ask
Cóıleý kezinde sıntagmatıkalyq baılanysta úlken rol atqarady. Iaǵnı basqa sózdermen sáıkes kelý negizinde mysaly order degen sóz kelesi sóz tirkesterinde qoldanylady.
- order - something (order dinner, order breakfast, a new coat etc )
- order to do something (order to stand up, to close the door, to stay in bed)
- give an order to do something (to stand up, to stay after classes)
Osy sózderdiń tańdalynyp alynýyna sóıleýshiler arasyndaǵy qarym - qatynas leksıkalyq sózdik qorlary qatysty quraldardy tańdap alý prosesinde mynadaı jaǵdaılar iske asady.
- kúndelikti qoldanylatyn aǵylshyn tilindegi birlikter
Good afternoon, thank you my name is, I am on duty, may I come in.
Sózderdiń ornyn aýystyrý jáne qurylymyn ózgertý. Mysaly: My name is degen daıyn tirkesten name is birligi ózgerissiz qalyp my túrin his, her nemese my sister’s dep aýystyrýǵa bolady. Osy qurylymdy ózgertý kezinde birinshiden oılaý tikeleı men arqyly júzege asyp 2 - shi jaǵdaıda gramatıkalyq qurylymy iske asady. Shet tilin oqytýdyń qıyndyǵy osynda. Adam oıyn jetkizer kezinde ony birinshi oılap alady al ol ana tilinde iske asady. Sóıleý qurylymynyń 3 - shi bóligi oıdy júzege asyrý bólimi.

Sóıleý aýdırovanıe, oqý jáne jazýmen tyǵyz baılanysta. Aýdırovanıe men sóıleý oıdy aýyzsha jetkizý retinde bir - birimen tyǵyz baılanysty. Sóıleý bul tikeleı oqýmen baılanysty. Iaǵnı sóıleý men daýystap oqýdyń qarym qatynasyn dáleldep jatý artyq. Sóıleý jazýmen de baılanysty. Mysaly oqýshy jazý ústinde óz oıynan sybyrlap aıtyp otyrady.

Sóıleý monologtyq jáne dıalogtyq túrde júzege asyrylady. Ol metodıkalyq maqsat negizinde de júzege asady ıaǵnı árbir sóıleý formalarynyń lıngvısıkalyq erekshelikterin kórsetý negizinde. Monologtyq oılaýǵa oıdy tolyq jetkizý jáne bir - birimen baılanysty bolý degen minezdeme tán. Dıalogtyq sóıleý klıshelerin jáne elıptıkalyq sóılemderdi qoldaný negizinde júzege asady. Mysaly sóıleý praktıkasynda jalpy suraqtarǵa ıá, joq degen qysqa jaýap ala alamyz. Oqýshylar kóbinese bundaı jaýapqa qanaǵattanbaı tolyq jaýap suraıdy. Mysaly is it tuesday today degen suraqqa yes, it is nemese yes it is already tuesday today dep jaýap berýge bolady. Álternatıvtik suraqtarǵa jaýap retinde mynandaı mysaldar keltire alamyz. Yes, it is an English book or Russian one suraǵyna it is a Russian one nemese a Russian one degen jaýap ala alamyz.

Arnaıy suraqtarǵa mynadaı jaýap ala alamyz what is red. The flower is who will go to the cinema. My brother will. degen sıaqty jaýap alýǵa bolady.
Monologtyq sóıleýge «habarlaý» degen minezdeme bere alamyz. Olarǵa mynandaı mysaldar kórsete alamyz. Mysaly oqýshylar qaıda oqımyz nemese búgin qaı kún degen sózderdi aǵylshynsha jetkize alý qajet. Aǵylshyn tiliń oqytý kezinde oqýshylar sóıleýge umytylady. Tipti oqýshylardyń leksıkalyq sózdik qorlary mınımaldy dárejede bolsa da olar tildiń kommýnıkatıvıvtik qyzmetin sezine bastaıdy. Aǵylshyn tilin oqytýdyń alǵashqy jyldarynda oqýshyǵa suraqtardy qoıý, oǵan jaýap berý t. b sıaqty usaq sóıleý birlikterin oqytýshy suraıdy. Sóıleý kezinde oqýshy kem degende úsh sóıle monologtyq sóıleýge sóıleý daıyndyqsyz iske asady, ıaǵnı tildiń til materıalynyń kólemi bes sóılemnen kem bolmaý kerek. Oqytýdyń ekinshi jylynda dıalogtyq sóıleý kezinde áńgimeni júrgize alý qabilettiligi bolý kerek, ol suraq pen jaýap, usynys, buıyrý negizinde júzege asady. Ol tikeleı tildik mátinniń baǵdarlamasyna qatysty bolý kerek jáne ol 4 sóılemnen kem bolmaýy qajet. Keıbir monologtyq sóıleý kúrdelirek ıaǵnı onyń kólemi 7 sóılemnen joǵary bolý kerek. Aýyzsha sóıleý shet tilin úıretýdiń mańyzdy quraly. Sóıleý – sabaqtyń mańyzdy bóligi. Aýyzsha sóıleý - oqýshylardyń mátindi tyńdaý men oqý kezindegi oqylǵan materıaldy tekserý quraly.

BQO, Oral qalasy,
№20 OJBBM aǵylshyn tili páni muǵalimi
Malúkova Gúljıhan Shamuratqyzy

Tolyq nusqasyn júkteý