InfoHub Logo

Ákimshilik proses — keń kólemdi, kúrdeli qurylymdy proses. Ol kóptegen memlekettik basqarý aıasyn jáne ár túrli jeke isterdiń kategorıalaryn qamtıdy. Sondyqtan ol birneshe ákimshilik óndiris túrlerine bólinedi. Ákimshilik prosesti jekelegen is júrgizý túrlerine bólýdiń sebebi, árbir jeke basqarý isiniń ár túrli erekshelikteri men qasıetterine baılanysty, olardy qaraýdyń jáne sheshýdiń zańda belgilengen ózindik tártibi bar. Mysaly, azamattardyń ótinishteri, shaǵymdary men usynystaryn qarap, sheshim qabyldaýdyń jáne memlekettik organdar tarapynan azamattardyń qyzmettik mindetterin minsiz atqarǵany úshin madaqtaý tártibi men reti bólek. Árbir ákimshilik is júrgizý basqarý isterin qaraý men sheshim qabyldaýdy retteıtin normalar júıesin quraıdy. Sondyqtan ol jekelegen ákimshilik prosesýaldyq quqyqtyq ınstıtýt bolyp sanalady.

Ákimshilik quqyq ǵylymynda ákimshilik is júrgizý túrleri boıynsha birtutas pikir áli qalyptaspaǵan. Biraq joǵaryda keltirgen belgilerge baılanysty ákimshilik prosesti kelesi ákimshilik is júrgizý túrlerine bólýge bolady:

— azamattardyń usynystary, ótinishteri men shaǵymdar óndirisi;
— madaqtaý isteri boıynsha óndiris;
— ister boıynsha óndiris;
— ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly ister boıynsha óndiris.

Árbir óndiristiń ár túrliligine qaramastan, atalǵan ákimshilik is júrgizý túrleri memlekettik basqarý aıasynda júzege asyrylady jáne is júrgizýdiń qandaı da bolmasyn túrin júrgizý ókilettiligi atqarýshy bılik organdardyń jáne onyń laýazymdy tulǵalarynyń quzyretine berilgen.

Azamattardyń usynystary, ótinishteri jáne shaǵymdary boıynsha óndiris

Óz quqyqtary men zańdy múddelerin qorǵaý, sondaı-aq basqa da jeke jáne zańdy tulǵalardyń, qoǵamnyń nemese memlekettiń múddesin qorǵaý maqsatynda azamattardyń basqarý organdary men olardyń laýazymdy tulǵalaryna ótinish jasaýǵa quqyǵy bar. Onyń kórinisin QR Konstıtýsıasynyń 33-babyna sáıkes «QR azamattarynyń tikeleı jáne óz ókilderi arqyly memleket isin basqarýǵa qatysýǵa, memlekettik organdar men jergilikti ózin-ózi basqarý organdaryna tikeleı ózi jóninde, sondaı-aq jeke jáne ujymdyq ótinishter joldaýǵa quqyǵy bar» dep belgilenýinen kórýge bolady.

QR azamattarynyń ótinishterin qaraý tártibi «Jeke jáne zandy tulǵalardyń ótinishterin qaraý tártibi týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń 2007 jylǵy 12 qańtardaǵy №221 Zańymen retteledi. Bul zań jeke jáne zańdy tulǵalardyń quqyqtaryn, bostandyqtary men zańdy múddelerin iske asyrý jáne qorǵaý maqsatynda olardyń ótinishterin berý men qaraýǵa baılanysty qoǵamdyq qatynastardy retteıdi.

Osy zańda mynadaı ótinish túrleri bekitilgen:

— aryz — adamnyń óz quqyqtary men bostandyqtaryn nemese basqa adamdardyń quyqtary men bostandyqtaryn iske asyrýda járdem kórsetý týraly ótinish haty ne zańdardyń jáne ózge de normatıvtik quqyqtyń aktilerdiń buzylýy, ótinishterdi qaraıtyn sýbektilerdiń, laýazymdy tulǵalardyń jumysyndaǵy kemshilikter týraly habarlama ne olardyń qyzmetin synaý;
— ótinish — ótinishti qaraıtyn sýbektige nemese laýazymdy tulǵaǵa jiberilgen jeke nemese ujymdyq jazbasha, aýyzsha ne elektrondyq sıfrlyq qoltańbamen rastalǵan elektrondy qujat nysanyndaǵy usynys, aryz, shaǵym, saýal nemese ún qosý;
— saýal — tulǵanyń jeke nemese qoǵamdyq sıpattaǵy qyzyǵýshylyq týǵyzatyn máseleler boıynsha aqparat berý týraly ótinishi;
— usynys — adamnyń zańdardy jáne ózge de normatıvtik quqyqtyq aktilerdi, memlekettik organdardyń qyzmetin jetildirý, qoǵamdyq qatynastardy damytý, memleket pen qoǵamnyń áleýmettik-ekonomıkalyq jáne ózge de qyzmet salalaryn jaqsartý jónindegi usynymy;
— ún qosý — adamnyń memleket júrgizip otyrǵan ishki jáne syrtqy saıasatqa, sondaı-aq qoǵamdyq sıpattaǵy oqıǵalar men qubylystarǵa óz kózqarasyn bildirýi;
— shaǵym — adamnyń óziniń buzylǵan quqyqtaryn, bostandyqtaryn nemese zańdy múddelerin qalpyna keltirý, laýazymdy tulǵalardyń zańsyz is-áreketterin nemese áreketsizdigin joıý, sondaı-aq sýbektilerdiń zańsyz sheshimderiniń kúshin joıý týraly talaby.

Qaraýǵa jatpaıtyn ótinishter:

— mundaı ótinishte daıyndalyp jatqan nemese jasalǵan qylmystar týraly ne memlekettik nemese qoǵamdyq qaýipsizdikke tónetin qaýip týraly málimetter bar jáne memlekettik organdardyń quzyretterine sáıkes olarǵa dereý jiberilýge tıis jaǵdaılardy qospaǵanda, ıesi búrkemelengen ótinish;
— máseleniń máni baıandalmaǵan ótinish.

Eger ótinishti qaraýsyz qaldyrýǵa negiz bolǵan jaǵdaılar keıinnen joıylsa, sýbekt nemese laýazymdy tulǵa atalǵan ótinishti qaıta qaraýǵa mindetti.

Jazbasha ótinishke qoıylatyn talaptar

Ótinish quzyretine ótinishte qoıylǵan máselelerdi sheshý kiretin sýbektige nemese laýazymdy tulǵaǵa jiberilýge tıis.
Jeke tulǵanyń ótinishinde onyń tegi, aty, sondaı-aq qalaýy boıynsha ákesiniń aty, poshtalyq meken-jaıy, zańdy tulǵanyń ótinishinde — onyń ataýy, poshtalyq meken-jaıy, shyǵys nómiri men kúni kórsetiledi. Ótinishke aryz ıesi qol qoıýy ne ol elektrondyq sıfrlyq qoltańbamen kýálandyrylýǵa tıis. Shaǵym jasalǵan kezde is-áreketine shaǵym jasalyp otyrǵan sýbektiniń ataýy nemese laýazymdy tulǵalardyń laýazymy, tegi jáne aty-jóni, ótinish jasaý sebepteri men talaptary kórsetiledi. 3. Sýbektige tikeleı jazbasha ótinish jasaǵan aryz berýshige tirkelgen kúni men ýaqyty, ótinishti qabyldaǵan tulǵanyń tegi men aty-jóni kórsetilgen talon beriledi.
Jeke jáne zańdy tulǵalardyń ótinishterin qabyldaý, tirkeý jáne esepke alý tártibi:

Joǵaryda atalǵan zańda belgilengen tártippen beril-gen ótinishter mindetti túrde qabyldanýǵa, tirkelýge, esepke alynýǵa jáne qaralýǵa tıis. Ótinishti qabyldaýdan bas tartýǵa tyıym salynady. Jeke jáne zańdy tulǵalardyń ótinishterin esepke alý quqyqtyq statısıka jáne arnaıy esepke alý salasynda óz quzyreti sheginde statısıkalyq qyzmetti júzege asyratyn memlekettik organ belgilegen tártippen júzege asyrylady. Jeke jáne zańdy tulǵalardyń ótinishterimen jumysty uıymdastyrýdyń, qabyldaýdyń, tirkeýdiń jáne esepke alýdyń jaı-kúıi úshin sýbektilerdiń basshylary men laýazymdy tulǵalar derbes jaýaptylyqta bolady.

Ótinish jeke nemese zańdy tulǵanyń ókili arqyly engizilýi múmkin. Ókildikti resimdeý Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyq zańnamasynda belgilengen tártippen júrgiziledi. Jeke jáne zańdy tulǵalardyń jalpyǵa qoljetimdi aqparattyq júıeler arqyly kelip túsken jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń elektrondyq qujat jáne elektrondyq sıfrlyq qoltańba týraly zańnamasynyń talaptaryna sáıkes túsken ótinishteri osy Zańda belgilengen tártippen qaralýǵa tıis. Ótinishte qoıylǵan máselelerdi sheshý quzyretine kirmeıtin sýbektige nemese laýazymdy tulǵaǵa kelip túsken ótinish úsh jumys kúninen keshiktirilmeıtin merzimde bul týraly aryz berýshige habarlana otyryp, tıisti sýbektilerge jiberiledi.

Ótinishti qaraý merzimderi

Qaraý úshin ózge sýbektilerden, laýazymdy tulǵalardan aqparat alý ne jergilikti jerge baryp tekserý talap etilmeıtin jeke jáne (nemese) zańdy tulǵanyń ótinishi kúntizbelik on bes kún ishinde qaralady. 2. Qaraý úshin ózge sýbektilerden, laýazymdy tulǵalardan aqparat alý ne jergilikti jerge baryp tekserý talap etiletin jeke jáne (nemese) zańdy tulǵanyń ótinishi sýbektige, laýazymdy tulǵaǵa kelip túsken kúninen bastap kúntizbelik otyz kún ishinde qaralady jáne ol boıynsha sheshim qabyldanady.
Qosymsha zerdeleý nemese tekserý júrgizý qajet bolǵan jaǵdaılarda, qaraý merzimi kúntizbelik otyz kúnnen aspaıtyn merzimge uzartylýy múmkin, bul týraly qaraý merzimi uzartylǵan kezden bastap kúntizbelik úsh kún ishinde aryz berýshige habarlanady. Ótinishti qaraý merzimin sýbektiniń basshysy nemese onyń orynbasary uzartady.

Eger ótinishte baıandalǵan máselelerdi sheshý uzaq merzimdi talap etse, onda ótinish túpkilikti oryndalǵanǵa deıin qosymsha baqylaýǵa qoıylady, bul týraly kúntizbelik úsh kún ishinde aryz berýshige habarlanady.
Memlekettik nemese zańmen qorǵalatyn ózge de qupıany qamtıtyndardy qospaǵanda, ótinishterdi qaraý úshin mańyzy bar aktiler, qujattar men basqa da materıaldar ótinishterdi tikeleı qaraıtyn sýbektilerge nemese laýazymdy tulǵalarǵa kúntizbelik on bes kún ishinde beriledi.

Jeke jáne zańdy tulǵalardyń ótinishterin qaraý tártibi

Sýbektiler men laýazymdy tulǵalar óz quzyreti sheginde:

1. jeke jáne zańdy tulǵalardyń ótinishterin obektıvti, jan-jaqty ári ýaqtyly, qajet bolǵan jaǵdaıda olardyń qatysýymen qaraýdy qamtamasyz etedi;
2. jeke jáne zańdy tulǵalardyń buzylǵan quqyqtary men bostandyqtaryn qalpyna keltirýge baǵyttalǵan sharalardy qabyldaıdy;
3. aryz berýshilerge olardyń ótinishterin qaraý nátıjeleri men qabyldanǵan sharalar týraly habarlaıdy;
4. aryz berýshilerge olardyń ótinishteri ózderiniń quzyretine sáıkes basqa sýbektilerge nemese laýazymdy tulǵalarǵa qaraýǵa jiberilgeni týraly habardar etedi.

Jeke jáne zańdy tulǵalardyń quqyqtaryna, bostandyqtary men zańdy múddelerine nuqsan keltirý, zańdy áldeneshe ret nemese óreskel buzýshylyqtar týraly ótinishter sýbekt basshysynyń tapsyrmasy boıynsha jergilikti jerge baryp tekserilýi múmkin.

Ótinishterdi qaraý nátıjeleri boıynsha mynadaı sheshimderdiń biri qabyldanady:

— ótinishti tolyq nemese ishinara qanaǵattandyrý týraly;
— osyndaı sheshim qabyldaýdy negizdeı otyryp, ótinishti qanaǵattandyrýdan bas tartý týraly;
— ótinishtiń máni boıynsha túsinik berý týraly;
— ótinishti qaraýdy toqtatý týraly.

Bir tulǵanyń múddesi úshin bir másele boıynsha birneshe ótinish kelip túsken kezde birinshi ótinish negizgi ótinish retinde tirkeledi, al keıingileri negizgi ótinishke qosa tirkeledi jáne birinshi ótinish kelip túsken kúnnen bastap esepteletin belgilengen merzim sheginde olardy sheshýdiń nátıjeleri týraly aryz berýshilerge habarlana otyryp, bir ótinish retinde qaralady.

Ótinishterge beriletin jaýaptar Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasyna silteme jasaı otyryp, mazmuny boıynsha negizdelgen jáne dáleldi, memlekettik tilde nemese ótinish berilgen tilde bolýǵa, aryz berýshiniń qabyldanǵan sheshimge shaǵym jasaý quqyqtaryn túsindire otyryp, onyń dálelin joqqa shyǵaratyn nemese rastaıtyn naqty derekterdi qamtýǵa tıis. Jaýapqa qatysty qandaı da bir usynymdar, talaptar, ótinish hattar, ótinish aıtýlar bolǵan kezde, olar nazarǵa alynady jáne olardy sýbektiniń basshysy nemese onyń orynbasary iske qosady. Eger qaıta jasalǵan ótinishterde jańa dálelder nemese jańadan anyqtalǵan mán-jaılar keltirilmese, al osynyń aldyndaǵy ótinishtiń materıaldarynda tekserýdiń egjeı-tegjeıli materıaldary bar bolsa jáne aryz berýshilerge belgilengen tártippen jaýaptar berilse, ótinishterdi qaraý toqtatylady. Ótinishterdi qaraýdy toqtatý týraly sheshimdi sýbektiniń basshysy nemese onyń orynbasary qabyldaýǵa quqyly.

---