InfoHub Logo

Turmysqa qajetti ónim túrleri tórt túliktiń ishinde qoıdan kóp alynady, olardan et, sút, jún, teri, eltiri óndiriledi. Óndiriletin ónim túrine qaraı bıazy, júndi etti, etti-júndi, bıazylaý júndi, qylshyq júndi qoı tuqymdary bar. Sonymen birge arnaıy tondyq teri eltiri beretin qoı jáne quıryqty qoı tuqymdary da bar. Sondyqtan olardyń erekshelikterin eskere otyryp azyqtandyrǵan durys. Qoı kúıis mal tobyna jatady. Basqa mal túlikterine qaraǵanda, qoı jaıylym shóbin 2 ese artyq paıdalanady, sondyqtan olar jaıylym tańdamaıdy dese de bolady. Kúıis maly bolǵanymen, qoı iri qaraǵa qaraǵanda jasunaqqa baı iri azyqty nashar jeıdi jáne jasunaqty qorytý qabileti olarǵa qaraǵanda edáýir tómen. Olar 100 kg iri salmaǵyna 2,5-3,4 kg qurǵaq zat qabyldaı alady.

Qoı — ósimtal túlik. Qozylardyń ósimdik azyqtaryn qorytý qabileti tirshiliginiń 2-shi aıynda qalyptasady. Olardyń ósimdik azyqtarynyń qorektik zattaryn qorytyp, sińirýi eresek qoımen birdeı. Olar bir jasynda azyqtaǵy qorektik zattardyń hımıalyq energıasyn óz denesiniń hımıalyq energıasyna aınaldyra alady. Myńdaǵan jyldar boıy tabıǵı jaıylym shóbimen azyqtańdyrylyp, syrtqy ortanyń qubylystaryna beıimdelgen qoı aǵzasy eń aldymen qorektik zatty ortalyq júıke júıesine, qan aınalymyna, jynystyq múshelerge paıdalanady da, eń sońǵy kezekte júnge jumsaıdy. Al qorektik zattar jetkiliksiz bolǵan jaǵdaıda júndegi qorektik zattar aldymen aǵza qajetine paıdalanylady. Sondyqtan qoıdy azyqtandyrý deńgeıin olardyń jún bitimine qarap anyqtaýǵa bolady. Durys azyqtandyrylǵan qoıdyń júnimen qatar ettiligi de joǵary sapaly bolady. Bordaqylaýǵa jas qozy men toqtyny qoısa, olardyń ósip-jetilýi, salmaq qosýy jedeldeıdi, qosymsha salmaq qosýǵa az azyq ketedi de, ónim arzan bolady. Sondyqtan tórt túliktiń biri, respýblıkamyzda keń tarap otyrǵan qoıdy ǵylymı turǵydan balanstap azyqtandyrýdyń olardan alatyn ónim mólsherin ulǵaıtýǵa tıgizer áseri kóp. İri qara malǵa qaraǵanda qoı 1 kg salmaǵyna qorektik zattar men energıany kóp jumsaıdy, sebebi olarda zat jáne energıa almasý prosesi joǵary deńgeıde júredi. Qoı 100 kg salmaǵyna 3,2-3,8 kg qurǵaq zat jumsaıdy, al iri qara mal 2,8-3,8 kg. Qoıdyń azyq rasıony barlyq qorektik zattarmen balanstalǵany durys. Joǵary ónim alý úshin olardy tıisti mólsherde energıa, proteın, maı, kómirsý jáne basqa qorektik zattarmen tolyq qamtamasyz etý qajet. Qoıdyń qorektik zattar men azyqtarǵa qajettigi olardyń jasyna, fızıologıalyq jaǵdaıyna, ónim baǵytyna baılanysty. Búkilodaqtyq qoı jáne eshki ǵylymı-zertteý ınstıtýty (VNIOK) málimetterine qaraǵanda 5 kg jún beretin qoıǵa jylyna 500-520 azyq ólshemi, ıaǵnı qys aılarynda 150-170 kg pishen, 20-30 kg saban, 100-120 kg dándi azyq jáne 400-50 kg súrlem qajet. Ónimi ortasha (2-2,5 kg taza jún) eresek qoı rasıonynda 1 azyq ólshemine 95-100 g qorytylatyn proteın, joǵary ónimdi eresek qoı rasıonynda (2,5-3,0 kg taza jún) 110-115 g proteın, al tól rasıonynda 115-130 g proteın bolǵany jón. Sebebi, tóldiń proteınge qajettiligi óte joǵary (jasyna baılanysty).

Býaz jáne qozy emizip júrgen saýlyqqa proteınge jalpy qajettiligi 25-35 %-yn (basyna 13-18 g), al 6 aılyq tólge — 25-30 %-yn (basqa 13-18) jasandy azot-mochevınamen qamtamasyz etýge bolady. Ol úshin maldyń qantpen tolyq qamtamasyz etilýin qadaǵalaý kerek, rasıondaǵy qanttyń proteınge qatynasy 1:1, bolmasa qoıdyń bir kg salmaǵyna 2-4 g qanttyń kelgeni durys. Jasunaqtyń mólsheri rasıondaǵy qurǵaq zattyń 24-26 % -nan aspaǵany jón. Basqa mal túlikterine qaraǵanda qoıdyń kúkirtke qajettiligi óte joǵary, sebebi jún talshyqtarynyń quramyna kiretin aqýyz-kreatınniń 2,5-5,5 %-y kúkirtten turady. Etti-júndi qoıǵa qaraǵanda júndi qoıdyń kúkirtke qajettiligi joǵary. Qoıdyń qysqy rasıonynyń negizin sapaly pishen, súrlem, pishendeme jáne dándi azyqtar qurady. Pishendi táýligine bir basqa 1-1,5 kg, súrlemdi 1,5-3 kg, jartysyn pishendememen almastyrýǵa bolady, dándi azyqtardy 0,3-0,5 kg beredi. Kúkirt jetispegen jaǵdaıda 13-15 g natrıı súlfatynyń tuzyn qosady.

---