InfoHub Logo

Alpys jyldyq mereıtoıdy jalǵastyramyz dep Alakól jaqqa arnaıy baryp qaıtqan edim. "Qalaı baryp qaıttyńdar?" — dep suraýshylar kóp bolǵan. Solardyń bárine jaýap berip otyrý múmkin emestigin eskerip, sol bir jolsapar jaıyn qysqasha ǵana hatqa túsirgen jaıym bar edi.

Jolǵa daıyndyqtyń ózi de meniń basymdy biraz aýyrtyp, júıkemdi juqarta túsken sharýa boldy. Eń aldymen, menimen birge Alakólge kim baratynyn kelisip alý da birshama áńgimeniń órbýine ákep soqty. Meniń mereıtoıymdy ótkizý jónindegi komısıanyń tóraǵasy, birer aı boıy osy sharýaǵa atsalysyp kelgen aǵa dos aqynym Tumanbaı Moldaǵalıev, shyǵarmashylyq jolyma sholý jasaǵan Temirhan Medetbekovterdiń baratyny belgili bolǵan da, burynǵy kelisim boıynsha tizimde dostardan Qastek, Quttybek, qyzmettes Esenǵalı bartuǵyn. Esenǵalıdyń barý-barmasy aqyrǵy kúnge deıin belgisiz bolyp turdy, kesip-piship bir-aq aıtpaı, sózbuıdaǵa salyp, dińkelete berdi ol batyr.

Maýsymnyń sońyn ala Qastekke habarlastym.

— Meni masyl ǵyp qaıtesiń sol, túk te ókpelemeımin, qajet degen adamdaryńdy alyp óziń júre berseńshi, — dedi ol. — Al, alda-jalda mensiz bara almaspyn dep jatsań — qashanda daıynmyn ǵoı, ony taǵy kórersiń.

Quttybekke kólik jaǵynyń qat bolyp turǵanyn aıtyp sıpaqtatqan boldym. "Barmaı-aq qoıaıyn — dedi ol da. — Aǵaıyn arasynda ókpe-naz degen bola beredi ǵoı, eshteńe etpes", — dep ishki renishin de jasyra almaı qaldy. Júrek te (Qudash Muqashevtyń balasy) daıyn otyrǵanyn aıtyp úıge telefon shalypty.

Jolǵa shyǵardan úsh kún buryn úıine barǵanda inim Seken men kelinim Rozanyń da birge júrgisi keletinderin, men ádeıi ertkisi kelmeı otyr ma degen syńaı tanytqandaryn ańǵaryp qalyp edim. "Kólik tabyńdar da, erip júrińder", — dedim olarǵa da. "At-kólik ózimizden edi, qara kóbeıtip baryp qaıtsaq" deıtin biri joq, báriniń de maǵan mindet arta sóıleıtinderi qınap bitti. Aqyry, qoıshy, baratyndardyń basy bútindele bastaǵandaı edi.

Tumekeń óz mashınasymen baratynyn, qasyna báıbishesin ala júretinin eskertken.

Aýdandaǵylar qalaı qaraıdy, qansha adam barǵanymyz jón, kóp bolyp shubyramyz dep, ol jaqty yńǵaısyz jaǵdaıǵa qaldyryp almaımyz ba degen sıaqty kúdikti oılar da mazalaı berip edi.

Joldas-joranyń renish-ókpesin arqalaǵansha, barmaı-aq, tipti osynyń bárin jyly jaýyp qoıa salsaq pa dep te biraz tolqyǵanym ras. Biraq el ishi, aýdan basshylary qulaqtanyp qaldy, aǵaıyn-jurt kútip otyrǵanyn eskerip, ne de bolsa nar táýekel dep bel býǵan jaı bar edi.

Sársenbiniń keshinde Esenǵalı habarlasyp, áldene sebeppen bara almaıtynyn aıtty. Onysyna da rahmet. "Já" dep, sonymen jol júrýge daıyn boldyq.

Beısenbi kúni tańerteń úıte Qastek, Temirhan, Ahmetter keldi de, endi bárimiz sarylyp Tumanbaıdy kúttik. Bir kún buryn ózi: "Erterek, saǵat ondarda shyǵyp keteıik", — dep kelisim jasaǵany bar edi, biraq keshige berdi. Aıtqan sózde qatyp qalatyn men úshin mundaı qylyqtyń da jaıly bolyp tıe bermesi haq.

Biz syrtqa shyǵyp, mashınaǵa qajet ony-munymyzdy salyp jatqanda Tumanbaı da jetti. "Kúltaı barmaıtyn boldy, — dedi ol. — Jol alys, aýyrsyndy ǵoı deımin".

Onyń mashınasyna Temirhan ekeýmiz otyrdyq ta, Qastek, Ahmet, Márıa úsheýi bizdiń kólikke jaıǵasyp, "Iá, sát!" dep, kúnshyǵysty betke ala tartyp bergenbiz.

Qapshaǵaıǵa jetkenshe sońymyzdaǵy Márıalar kórine qoımady da, joldan burylyp, solardy az-kem kútip turyp qaldyq.

Bir kezde olar da jetti. Bular ádeıilep burylyp, Ahmettiń úıindegi Raýshan kelindi ala shyǵypty.

Tumekeń birden-aq inimizdiń bul qylyǵyn jarata qoımaǵanyn ańǵartty. "Men Kúltaıdy artyqsynyp júrsem, myna inindiki ne?" — dep maǵan qarap bir kúńk etti de, Qastekti shaqyryp, bul áńgimeniń túp tórkini qaıdan shyqqanyn anyqtaı tústi. "Kelinińizdi ala júreıikshi, oryn bar ǵoı", dep Márıaǵa qadalǵan Ahmet", — dedi syıpaı qamshylaýdy bilmeıtin Qasekeń.

Men ne deı qoıaıyn. Keı kezde keıingi inilerimizdiń de osylaısha arnasynan asyp túsip jatatyndary bolyp turady. Oǵan da eriksiz etimiz úırengen.

Kún degeniń búgin tótenshe ysyp berdi. Taldyqorǵanǵa 50-60 shaqyrym qalǵanda, Tumekeń jol ústindegi jerkepe, julym ashanalardyń birinen aýqattanyp alsaq degen nıet bildirdi. Meniń onshalyq qulqym soǵa qoımap edi, Temirhan, Qastek te qarsy bolmaǵasyn, kóndim de, joldan buryldyq. Men oılaǵandaı-aq, kıiz úıdiń kespesi eshkimge unamady. Shuqylap, tábetsiz ǵana dám tatqan boldyq. Áıelder jaǵy astan bas tartty.

Taldyqorǵanǵa kire beriste Tursyn Ábdýálıev, Qanat Asqarov, Kemel Qusaıynovtar bastaǵan bir top adam kútip tur eken. Qushaqtasyp, súıisip jatyrmyz. Jol shetine dastarhan da jaıyp jiberdi jigitter. Sýsyn iship, az-kem aıaq sýytyp aıaldaǵan boldyq.

"Taldyqorǵan" qonaqúıine ornalasyp, jýynyp-shaıynyp jeńildenip alǵan soń, ýnıversıtet rektorynyń kabınetine bardyq. Qala ákimi Kerimjan Bıjanov ta sonda eken. Rektor Tólegen Qojamqulovty da, prorektor Esengeldi Meńliǵazıevti de burynnan tanıtyn bolyp shyqtym. Rektormen osydan on jyl buryn Máskeýde, Esengeldimen keıinirek Almatyda tanysqan edim.

Saǵat beste bastalǵan jıyn edáýir uzaqqa sozylyp ketti. Zal ishi qapyryq, adam kóp. Jelpinip, jeıdemizden jeldetkish jasaǵan bolamyz.

Qala ákimi maǵan at mingizip, ıyǵyma zerli shapan japty. Seriktesterim de syı-sıapattan quralaqan qalǵan joq. Osy yrymdy ýnıversıtet rektory da aına-qatesiz aýdarmaı qaıtalady.

Menimen buryn qyzmettes bolǵan adamdardyń birazy sóz sóılep, kóńil qoshemetterin aıamaı-aq bildirip jatty. Eń "qyzyq" sóz keshki bankette boldy. Keshti basqaryp júrgen qalalyq gazet redaktory Kemel Qusaıynov inim birshama kópshik qoıa kelip, sóz kezegin osy óńirdegi kári jýrnalıserdiń biri, meniń eski joldasym Seıdesh Muqametshınge berdi. Irelendep ornynan ázer turǵan "poltora qazaq" (mundaǵylardyń kóbi boıynyń orasan uzyndyǵyna qaraı ony osylaı ataıdy) meniń osydan otyz jyl burynǵy jastyqqa tán keıbir artyq-aýys qylyqtarymdy qazbalaı terip, qaıdaǵyny ezgeni-aı deısiń kelip. Meniń sýǵa túsip júrip áldebir ofıser oryspen tóbelesip qalǵanym, obkom shopyrynyń tumsyǵyn qyzyl qan etemin dep mılısıanyń saýyqtyrý bólimine túskenim sıaqty jas kezgi abyroısyz qylyqtar túgel tizilip, tosyn qulaq úshin aıaq asty qaıdaǵy bir qandyshelektiń ózi boldym da shyqtym. Ózi sony asa bir tapqyrlyǵym dedi ǵoı deımin, mańǵazdana, mardymsyp turyp uzaq áńgimelegeni. Bireýler kúldi, bireýler jerge qarady. Uzyn adamdarda aqyl az bolatynyn bul "dosym" osymen taǵy bir "dáleldep" shyqty.

Qala ákimi Kerimjan Bıjanovty buryn bilmeýshi edim. Syrtynan estýim boıynsha, Qastek, Qanattarǵa bóle, qazirgi tilmen aıtqanda, isker jastar sanatyna jatatyndardan sıaqty bolatyn. Áıtkenmen, jón-josyqty bilip, qyzmetke tóselip qalǵan ornyqty jigit ekenin baıqatty. Júris-turysy mańǵaz, sózi salmaqty, bir kórgenge tartymdy táýir basshy kórindi.

Keshki dám saltanaty ánimen, sánimen ótip jatty. Qalyptasyp ketken ádet boıynsha, meniń atyma taǵy birqydyrý marapat, maqtaýlar aıtyldy.

Men bul joly Qanat pen Kemel sıaqty el basqarysyp júrgen eki inime qatty rıza boldym. Ekeýi eki jaqtan jurtty ıire qaıyryp, keshtiń kóńildi, mazmundy ótýine barynsha kúsh salyp baqty. Maǵan degen shyn yqylastaryn tanytyp, aıanyp qalmady. Qala ákiminiń orynbasary Qýanyshbek Jańabaev ta tili oramdy, ornyqty jigitke uqsady. Nárli, dámdi sóz aıtty. Bul keshte biz jaqtan sóılegen Qastek sózi de qoıýlaý da áserli, aıshyqty shyqty.

Qala ákimshiligi atynan bizge qyzmet kórsetken Baıan Rysbekova qaryndasyma da qatty rıza boldym. Kórgendi jerdiń balasy ekenin baıqatty. Baıannyń sheshesi Jáken bir kezde meniń muǵalimim bolǵan, ákesimen qyzmettes (aýdandyq gazette redaktor edi) bolyp kórgenim bar. Ózi de osydan on jyl buryn aýdandyq partıa komıtetiniń hatshysy retinde meniń elý jyldyq mereıtoıymdy ótkizýge atsalysqan bolatyn. Bul joly da sonshalyq jaqyndyq tanytyp, qyzmetin buldamaı, janymyzda jarqyldap júrip, jaqsy peıil ańǵartty.

Taldyqorǵan ákimi Kerimjan bizdi qaladan edáýir jer uzatyp salyp, qasymyzǵa keshegi Tursyn, Qanat, Kemelderdi qosyp berdi de, qaıyra qushaqtasyp attandyrdy.

Aqsýdan asyp, Sarqant aýdanyna kire beriste bizdi bir top qyz-kelinshek ándete qarsy aldy. Ózin aýdandyq mádenıet bóliminiń meńgerýshisimin dep tanystyrǵan qaryndastardyń biri: "Qazir ákim de keledi, sál kúteıik, aǵaı", — degenine qaramaı, kún ystyqta dalada tura bermeıik dep, qalaǵa qaraı júrip kettik. Bul aýdannyń ákimi Tursynbaı Shantýuly Ǵalınov maǵan jekjattyǵy bar, jaqsy kóretin jaqyn jerles inim edi. Jıi aralasyp júrem. Bıazy, bapty Klara kelinimniń qolynan san ret sháı ishken úıim. Endi sol Tursynbaıdyń tosyp turmaǵanyna jasaǵan qyrym da bolýy kerek, bizge arnap dastarhan jaıylǵan ashanaǵa bir-aq tarttyq. Endi otyra bergende, qasynda mılısıa bastyǵy podpolkovnık Sáken deıtin jigiti bar, Tursynbaı da jetti. "Biz sizderdi 12-de keler dep mólsherlep edik, bir bes-on mınýtke qatelesippiz, keshirińizder!" — dep jatyr ol da jón biletinin ańǵartyp.

Ol jerde úsh-tórt saǵattaı suhbat quryp, iship-jep, kóńildi otyrdyq. Men Tursynbaı men mılısıa bastyǵyna qoltańba jazyp "Alakólim — aıdynym" atalatyn kitabymdy syıladym. Tursynbaı óz atynan Tumanbaı Moldaǵalıevke at mingizýdiń joralǵysyn jasady.

Qazaq ádebıetiniń jaqyn dosy bolǵan, ásirese Ábdijámil Nurpeıisov aǵamyzdyń shyǵarmalaryn orys oqyrmandaryna jetkizýge kóp eńbek sińirgen Iýrıı Kazakov jaıly estigen bir áńgimem bar edi. Ol bir top dostarymen keshtetip Valentın Kataevtyń úıine kelse kerek. Iýrııdiń ishýdi teris kórmeıtinin jaqsy biletin jasy úlken, dáýlettirek Kataev meımandarynyń aldyna ishimdik shólmekteriniń jeti atasyn jaınatyp, jarqyratyp qoıady ǵoı baıaǵy. Biraq oımaqtaı rúmkemen syzdyqtatyp bir ret, eki ret, úsh ret alǵyzypty. Dostary "endi keteıik, yńǵaısyz ǵoı" degen syńaı tanytady. Sonda Kazakov:

— Oı, baýyrlarym, aıasańdarshy, aıasańdarshy meni! — dep shar ete túsedi ǵoı. — Mynadaı kóp shólmekti kózimiz qıyp, qalaı ǵana tastap kete bermekpiz?

Sol aıtqandaı, maıysyp turǵan mol dastarqandy qıyp ketý de qıyn, biraq amal qansha, aldymyzda bizdi kútip otyrǵan qalyń el bar, jol aqysy júrýde degendi eskerip, ornymyzdan aýyr kóterildik-aý aqyry.

Kókıirim atalatyn saıdan shyǵa beristegi tóbege kóterilgende búkil Alakól óńiri alaqandaı bolyp, qarsy aldymnan jarq ete qalatyny bar. Sol tóbeniń ústinde aýdan ákimi Oralbek Nurseıtuly Jaqıanov, onyń birinshi orynbasary Muhtar Isaǵululy Joljanov bastaǵan bir qaýym el bizdi kútip tur eken. İshterinde Almatydan osy jıynǵa arnaıy kelgen meniń ustazym Muhametbaı Myńbaev ta bar.

Qyzyl-jasyl ulttyq kıim kıgen qyz-kelinshekter nan-tuz alyp aldymyzdan shyqty. Bireýleri qymyz sapyryp, shara-sharasymen usynady bizderge. Qushaqtasyp, qaýqyldasyp, máre-sáre bolyp jatyrmyz. Bizge arnalyp án-jyr aıtylyp, dombyradan tógilgen kúıde esep joq.

Osyndaı sát aýdan ortalyǵyndaǵy qonaqúı aldynda da qaıtalandy. Qaýmalasyp qushaqtasqańdar ishinde meniń dosym Tolǵanbaev qana bolmady. Sirá, meni ańǵarmaı qaldy dese kerek, elpildeı amandaspaǵanyn bildirmegensidi. Men de baıqamaǵan, onshalyq mán bermegen syńaı tanyttym. Tegi, osy dosym erteńinde de, kelesi kúnderde de qasyma kóp jolaı qoımady. Áıeli de kózge túsken joq. Márıa ekeýmiz buǵan da tańyrqap qana qoıǵan boldyq. Sebebin áli suraǵan emespin ózinen.

Kútip alýshylar kóp-aq eken. Úlkeni de, kishisi de bar. Birin tanımyn, birin jaı ǵana shyramytqan bolam. Bári de úpir-shúpir topyrlaı kelip qushaqtasyp, qutty bolsyn aıtyp, betimnen súıip quttyqtap jatyr. Mundaı yqylas-peıilge kóp daǵdylanbaǵan maǵan da ońaı emes, kóńilim bir túrli bosaı beredi.

Qonaqúıge sál ǵana aıaldap, maǵan jıen kúıeý bolyp keletin Aman Omarbaevtyń úıine tarttyq. Dastarqany jaıýly eken. Raıgúl de máz. Týystar túgel sol úıge jınalypty. Shól qandyryp, kúni boıǵy júris, ystyqtan eptep te bolsa es jıǵandaı boldyq.

Saǵat degen degbirimizdi ala tyqsyra tyqyldap, áne-mine degenshe keshki bes te bolyp qaldy. Aýdandyq mádenıet úıinde ótetin jıynǵa keldik. Kire beristegi keń zalǵa meniń shyǵarmashylyq jolymdy pash etetin aıshyqty kórme jasalǵan eken. Kitaptar, gazet-jýrnaldaǵy materıaldar, ártúrli qujattardan oılastyryla oryndy jasalǵan kórme jurt kóńilinen shyqqanǵa uqsady. Jıynǵa ájeptáýir-aq el jınalyp qalypty. Almatydan kelgender jup jazbaǵan qalpymyzda sahnaǵa jaıǵastyq. Zalǵa qaraımyn. Aldyńǵy qatarda bir kezde maǵan sabaq bergen Bolysbek, Qusaıyn, Zaıyr, Álmen sıaqty aǵalarym otyr. Qurdas, syrlastar bar. Árirekte men bile bermeıtin bir top jastar kórinedi.

Jıylysty aýdan ákimi Oralbek ashty. Sózin aıaqtaı kele meniń ıyǵyma shapan japty. Tumekeńe at mingizip, basqa serikterime de syı-qurmet kórsetip, qoshemet bildirdi.

Mundaǵy jıynda Máketaı Jaqypbekov sóılep, taǵy da meniń burynǵy Úıgentas aýdanyndaǵy Taldybulaqta týǵanymdy tilge tıek etip biraz dáleldep turyp aldy.

Munyń ózi bir bitýi joq ónbes daýǵa aınalyp kele jatqan áńgime. Anaý bir jyldary men Halyq depýtattyǵyna saılanarda osy áńgime biraz adamnyń basyn aýyrta órbip baryp áreń basylǵan bolatyn. Sebebi, meniń qarsylasym bolǵan Kamal Úıgentas aýdanynan edi. Alakóldegi meni jaqtap sóıleýshiler sony tilge tıek etil, "qarystan súıem jaqyndy" syltaýratyp, meni ishtarta, óz jerlesteri, Kamaldy sál de bolsa bólip, syrt aǵaıynǵa balap, biraz dúrligisken edi. Sonda da osy aǵa dosym Máketaı meniń Taldybulaqta týǵanymdy dáleldep, biraz elmen tájikelesken bolatyn. Sony taǵy kóldeneń tarta berdi.

Taldybulaqta týǵanym da ras. Ákemizdiń úıiniń orny sonda áli óshpeı jatyr. Óıtkeni otyzynshy jyldardyń sońyn ala kolhozda brıgadır bolyp júrgen jerinen meniń ákem "halyq jaýy" retinde ustalypty. Bar aıyby — brıgadaǵa tıisti tuqymdyq kartop shirip ketken. Túrmege otyrǵyzýǵa aparǵan jerinen janashyr dostary esebin taýyp, taý asyra qashyryp jibergen kórinedi. Taldybulaqta ornalasqannan keıin ákem astyrtyn túrde óziniń otbasyn da sonda kóshirip alyp, 1938 jyly men dúnıege kelsem kerek, 1942 jyldyn basynda ákem soǵysqa alynyp, biz qaıta óz aǵaıynymyzdyń arasyna — Alakólge kóshkenbiz. Aǵaıyn jurtty ekiudaı áńgimege aparyp, ara-tura talastyryp qoıyp júrgen de sol jáıt.

Mákeń de qaıdaǵylardy qońyrsytyp, qyryq jyl buryn meniń chechen balalarymen tóbeleskenimdi de aıta ketti sóz arasynda. "Áý, sen óziń múldem hýlıgan bolypsyń ǵoı!" — dep Tumekeń kúledi "tabalap". Aqtalyp jatqym kelmeı, men de bas ızeı quptaı berem. Joq jerde sóz kóbeıtip, daýlasyp jatqym kelmeıdi.

Udaıy ǵana qoshemet-qurmet kórip, kil ǵana iltıpatqa iligip júrmegen adamǵa kileń madaq pen odadan alqa taǵyp, maqtap, marapattap jatqandardyń sózin miz baqpaı tyńdap otyrýdan azapty nárse joq eken. Qushaq-qushaq gúldi de qysylyp-qymtyrylyp otyryp áreń alasyń. Bir ornynda baıyzdaı almaı, qıpaqtaı beresiń.

Bizdiń rýymyz Aldıar atalady. Bul ózi asa kóp óse qoımaǵan, biraq qyran balapandaryndaı shymyr azamattary eshkimge esesin jibermeıtin aýyzbirlikti el. Aldıar babamyzdan taraǵan urpaqty kúni búginge deıin alakóldikterdiń úlkenderi aıyryqsha qadirlep, "Babań balalary" desip otyrady. Tórge de elden buryn "Babań balalary" shyǵatyn dástúr áli kúnge saqtalǵan. Jasy bizden egdeleri ásirese osy jaǵyn berik ustanady.

Sol Aldıar balalary atynan Álibek Ydyryshev sóılep, maǵan at mingizip edi. Syrtta kisi kóp, kilem japqan atqa meni qoltyǵymnan alyp mingizýin mingizdi-aý. Biraq álgi mańqa bolǵyr bylq etip ornynan qozǵalmaı qoıdy. Qorshaǵan jurttan qaımyqty ma, kim bilsin, tizgindi qansha julqylap, eki ókpege tepkilegenimmen, aram qatqyr attap baspaı, dińkeni qurtqany. Shylbyrdy ózderine laqtyryp tastap, jerge qaıta túsýge májbúr boldym.

Sol "Babań balalarynyń" biri Quttybek Sembekov áýleti shaǵyn dámhana ashqan eken. Reń-basy taza, ashyq júzdi aq-jarqyn ádemi qyzdaryn bilýshi edim, bári birdeı júgirisip, solar 40-50 adamǵa qonaqasy berdi. Biraz adam sóılep, munda da emen-jarqyn jaqsy otyrdyq. Oralbek qana ruqsat surap erterek qaıtty da, qalǵandarymyz túnniń bir ýaǵyna deıin dúrildestik-aý deımin.

Tumekeńniń de keı-keıde orynsyz bir omyraýlap ketetini bolyp turady. "Fýtbol kóremin, teledıdar tabyńdar", — dep álekke saldy aldymen. Qonaqúıdiń televızory kórsetpeıdi eken, aqyry jalǵyz ózin Amannyń (jıen kúıeý) úıine aparyp salyp, aǵa babyn ázer tapqan jaılary bar.

Erteńgi asty Záýrenbek pen Berik (bul Berik deıtin jigit jaqsy jýrnalıs edi, aıaq astynan oqys qazaǵa ushyrap ketti) bermek eken. Záýrenbek Musabekov meniń partalas dosym da, Berik bolsa oblystyq gazettiń osy óńirdegi menshikti tilshisi. Olar "búrme" dep atalatyn, qarynǵa salyp, býǵa pisiretin aıryqsha bir dám ázirlepti. Munyń ózi 5-6 saǵatsyz pice qoımaıtyn kórinedi. Ashana aldyna ıirilip uzaǵyraq kútip qaldyq... Áıtse de, eńbegimiz esh bola qoıǵan joq, dámdi asty jalap-juqtap jep aldyq.

Endigi betalys — Kóktuma. Jańa ǵana bizdi shyǵaryp salǵan Muhtar Joljanov: "Onda jigitter kútip alady, jaǵdaılaryńyz jaman bola qoımas. Biz ermedi dep sókpeńiz, tosyn bir sharýa týyp qaldy" degen bolatyn. Almatydan Zamanbek Battalhanov deıtin zeınetker kelipti. "Buryn aýdan basqarǵan syıly adam edi" deıdi biletinder. Sol kisini kútpek eken endi. "Zeınetker degender Alakóldiń ózinde de órip júr emes pe. Almatydan kelgen taǵy biri ne bitiretinin bir qudaıdyń ózi bilsin" degen oıdy arqalap ári tarta bergenbiz.

Kól basynda bizdi Sapash, Nurbek, Sataılar, Aman, Raıgúl jáne basqa jastar kútip aldy. Biz ótken jyly Gaýhar (qyzym) bárimiz jatqan úsh bólmeli, ájeptáýir jıhazy bar jeke úıge tústik. Jatatyn eki bólmesi, demalatyn zaly bar.

Kól jaryqtyq baıaǵydaı bolyp móldirep jatyr eken. Kıimimizdi sheshe sala kúmp-kúmp ettip qoıdyq ta kettik. Biraq "bári senarı boıynsha" degendeı, as kútip qalǵanyn aıtyp, jigitter bizdi sýdan tez sýyryp aldy.

Qonaqasyǵa sirne daıyndalǵan eken, dámi tildi úıiredi. Biraq sý jaǵasynda júrgen jastardyń bizdi tanıtyny bar, tanymaıtyny bar, shaqyrylǵany, shaqyrylmaǵany bar, uzyn jasalǵan stol boıyna 40-50 adam syǵylyp baryp jaıǵasty ǵoı deımin. Álgi sirnege bárimiz bas sala kiriskende áp-sátte taqtuǵyn shyǵaryp, tabaǵyna deıin jalap-juqtap jiberdik. "Aýylda mundaı da bolady", — dep kúlgen boldy Sapashtar.

Tegi, osy sharýanyń bárine bas-kóz bolyp júrgen sol Sapash (Saparǵalı Ábdinov) ekenin ańǵardym. Kóp jyldar boıyna "Saryqum" atalatyn keńestik sharýashylyqty basqaryp, el men jerdiń qatpary qalyń qupıasyn jaqsy bilip alǵan bul azamat osy joly da aıryqsha kisilik qaırat tanytty. Búl óńirdiń úlken-kishi, kelin-kepshik, bala-shaǵasyna deıin tegis tanıtyn Sapashqa olardyń barlyǵyn shetinen aıtqanynan shyǵarmaı, ıirip-jýsatyp otyrý asa qıynǵa túspese kerek. Keshegi-bergi barsha alashapqyn qaraketinen men sony ańǵardym. Alystan baryp qosylatyn týystyǵymyz da bary anyq qoı, kóbine syrttan ǵana baqylaýshy bolyp júrip alatyn aǵaıyndy da kórip bolǵan joqpyz ba. Olardyń ishinen "aǵaıyn bar bolsań — kóre almaıdy, joq bolsań — bere almaıtyndaryn" da tanyp-bilip júrmiz ǵoı biz. Al Sapash bolsa qyzmetin satpaı, ózine qaraǵan biraz azamattyń basyn biriktire júrip, dos súıinip, dushpan qaımyǵardaı áreketter jasaǵanyn aıtpaı, nesine jasyraıyn.

Kún kóterile kele sonshalyq ysyp ketti de, az-kem demalǵan syńaı tanyttyq. Bizdi qorshaǵan úlken-kishi kópshilik sál sırep, tús qaıta taǵy bir qoıdyń etin keńirdekten ótkizin jiberdik te, Taldyqorǵan jigitterine rahmet aıtyp, úılerine qaıtardyq.

Biz sýǵa tústik, dop, karta oınadyq. Áıelder de ár jerde kúńkildesip, kúbirlesip qydyryp júrgen boldy. Keshtete Sapash bárimizdi taǵy jınap, Aldıar jigitteri atynan bárimizge bir-bir túkti kilem syıǵa tartty.

Sonymen bul kúndi de ótkizip tyndyq.

Jeksenbi kúni sýǵa birer súńgip shyǵyp, jýynyp, qyrynyp aldyq ta, azanǵy asqa otyrdyq.

Tamaqtan soń meniń taǵy da sýǵa túskim-aq kelip edi, Tumekeń degbirsizdenip, "keteıik, keteıiktiń" astyna aldy. Jasy úlken bola tura, bu kisiniń keıde osylaı joq jerden shı shyǵaryp, berekeńdi alyp jiberetini bar. Biraq men de tózimdilik tanytyp, bul joly úndeı qoımadym. Yńǵaıyna jyǵylyp, maıysa berdim.

Sapashtyń úıine saǵat 11-lerde keldik. Biz otbasymyzben aýyl moldasyn ertip, áke-sheshimniń basyna baryp Quran oqytyp qaıttyq. Aýdan ákiminiń orynbasary Muqtar Joljanov keldi. Tumekeń taza kıngige (karta oıyny) kiristi, qoly júrse, kúlmeńdep, júrmese, keskini eptep kúreńitip qoıyp, kartany biraz oınady-aý deımin.

Bul úıde Addıar balalarynan Sapashtan basqa Nurbek, Sátish, Ábitaılar boldy. Árqaısyna: "Maǵan kórsetken qurmetterińniń esesi keıingi inilerimnen qaıtsyn!" — dep rahmetimdi aıttym.

Sapash óz otbasynyń atynan Tumekeńe, Qastekke shapan jaýyp, Temirhanǵa kostúm kıgizdi.

Qımaı qoshtasyp, taǵy ilgeri tartyp kettik.

Tentek ózenindegi kópir aýzynda Aman, Amanjol sıaqty jıen kúıeý balalar, taqa óz týystarym Qazıza, Qamar, Sáýle, Násıma, Dáýlet pen Aıgúlder kútip tur eken. Jaǵadaǵy kógal ústine kıiz, kilem tósep, kórpe-jastyqty úıip tastapty. Et asylyp, sháı qaınap jatyr. Dastarhandy qorshaı kesken terekteı bolyp sulaı-sulaı kettik. Qaı jerimizge ketip jatqanyn bir Qudaıdyń ózi bilsin, aldymyzǵa kelgen as keri qaıtyp kórgen joq.

Sálden keıin sońymyzdan shyqqan Sapash qýyp jetip, jańa kórgendeı bolyp taǵy biraz dúrildestik. Keshe "kettik, kettik, endi qaıtaıyq" dep degbirimizdi alyp digirlep bitken Tumekeń de asyǵar emes, jan-jaǵyna sergek qarap, ázil-qaljyń jaýdyryp, jadyraı túsedi. "O, kóke!" dep eskertken bolyp edim. "Endi nesine asyǵamyz, jetermiz túndeletip, qoıa tur!" — deıdi. Sonymen, aqyry baryp saǵat tórtke taıaǵanda ǵana el-jurtpen ázirge qoshtasyp, Almatymyzǵa qaraı attandyq.

Tumekenniń, Qastek, Temirhandardyń aıtýynsha, bul saparymyz sátsiz bolmaǵan sıaqty. Tek jańa mashınaǵa birden bulaı tıele minip, salmaq salýǵa bolmaıdy eken, kókem sony Ahmetke renish retinde (bile tura dep) birneshe ret eskertip aıta berdi. Men ne deıin. Jigitterdiń ondaı-ondaıy da bolyp turady emes pe.

Alakólden oralǵaly Quttybekti de, Júrekti de kópke deıin kóre almaı júrdim. Renjip, ókpelemegenimen de, kóńilderinde aıtpaı biletin bir túıtkil qalǵanyn ańǵardym. Meniń bir qyzyq-qýanyshyma ortaqtas bolyp kele jatqandyqtan, osy bir tusta shetqaqpaı kórgendeı bolǵanǵa ańtarylyp qalǵan sekildendi. Qýanyshbaı bolsa, óz ókpesin ashyq bildirdi.

Bul joljazbada dastarhan máziri kóbirek sóz bolyp ketkenge uqsaýy múmkin. Qazaqy qurmettiń ózi de dastarhanmen, dámmen ólshenbeı me. Eń syıly adamyn dámge shaqyrmaýshy ma edi qazaq. Árıne, artyǵyraq ketip, keıde jalyqtyryp ta jiberetin qonaqasylar bolady. Biraq odan qaıda qashyp qutylarsyń. Qashaıyn dep turǵan da nıetimiz joq, kóńildiń ózi sol dámdi, sol án men sándi saǵyna qalap turady ǵoı. Tórt kúnge sozylǵan bul saparda da dastarhan kóp jaıylsa — ol aǵaıynnyń baılyǵy asqanynan emes, kóńiliniń aqtyǵynan, nıetiniń túzýligin kórsetken qoshameti bolar dep, shyn júregimizben qabyl alyp jatyp edik.

Elge barǵan bir sapardyń eshbir alyp-qospasyz qysqasha jaı-japsary osyndaı edi, aǵaıyn. Oqyp shyqqandar bolsa, alǵystan basqa aıtarym joq. Jaqsylyqta jolyǵa bereıik!

---