InfoHub Logo

Aleksandr Makedonskıı ózin álem tarıhynda iz qaldyryp qana qoımaı, ózin Ańyz adam, eń uly qolbasshy, dana bıleýshi, tamasha dıplomat jáne tamasha saıasatker retinde tanystyrady, óıtkeni ol óte kúrdeli sheshimderdi ońaı qabyldaı bildi, keıde onyń taǵdyry ǵana emes – bıleýshi retinde de, adam retinde de, sondaı-aq adam retinde de táýeldi boldy qolbasshy jáne patsha retinde. Aleksandr Makedonskıı qylysh pen naıza soǵysyn ǵana emes, sóz ben oı soǵysyn da biletin batyl jaýyngerdiń grek ıdealyn barynsha tolyq júzege asyrdy. Bul adam tek soǵys mashınasy emes edi, ony zamandastary qanshalyqty jıi sýretteı alady, ol óziniń jastyǵyna qaramastan, aldymen oılaǵan tájirıbeli jaýynger boldy, sodan keıin Jeńilmeıtin qolbasshy, barlyq halyqtardyń birtutas otbasyna birigýin armandaǵan dana memleket qaıratkeri Aleksandr óziniń rólin atqarady Ejelgi álem kópten kútken mádenı qaharman túri. Qolbasshynyń ony jaqsy kóretin jáne súısinetin óz halqyna ǵana emes, sonymen birge ony óz elin órkendetýge jeteleıtin qarapaıym bıleýshi retinde qabyldaǵan kóptegen jaýlap alynǵan halyqtarǵa tıgizgen áserin asyra baǵalaý múmkin emes.

Aleksandr Makedonskıı ejelgi tarıhshylardyń kóptegen urpaqtarynyń nazaryn aýdarady. Ol týraly kitaptar men maqalalarda siz iri antıkologtardyń esimderimen jazylǵan berik tujyrymdamalardy taba alasyz. Jalpy jáne jeke máseleler boıynsha kóptegen daýlar boldy, jáne árdaıym derekkózderdiń tapshylyǵy men túsiniksizdigine baılanysty senimdi, senimdi tujyrymdarǵa qol jetkize almady. Zertteýshiler Aleksandrdyń ózine ártúrli kózqaraspen qaraıdy: kópshiligi ynta-apylaspen keshirim jasaıdy, biraq sırek emes jáne teris kózqaras. Aleksandrdyń jeke basy men is-áreketin baǵalaýǵa ǵylymnan alys ultshyldyq oılar da, tarıhı prosestiń materıalısik túsinigine qarsy turý áreketteri de áser etedi.kózqarastar.

Tarıhı shejirelerge, zamandastarynyń sıpattamalaryna jáne ártúrli tarıhı eńbekter men monografıalarǵa súıene otyryp, biz bir adamnyń jeke basyn qalaı ózgertip qana qoımaı, ejelgi dáýirdiń búkil tarıhı "turaqty" álemin túbegeıli qaıta qurǵanyn anyq elestete alamyz.

Aleksandr Makedonskıı – erekshe aqyl men keremet syılyq-dıplomatıanyń adamy, ol qazirgi zamannyń basqa adamdarynan joǵary kóterilip qana qoımaı, sonymen qatar kóptegen beıneler, qupıalar, jumbaqtar, onyń áreketteri men sheshimderin túsindirdi.

Bul adamǵa nemquraıly qaraý múmkin emes, onyń jasaǵan jáne onyń esimin máńgilikke qaldyrǵan tarıhqa qosqan úlesin baǵalamaý múmkin emes, onyń barlyq áreketteri men sheshimderin birjaqty baǵalaý múmkin emes, biraq jalǵyz nárse anyq bolyp qalady, ol ony uly adam etetin barlyq nársege qalaı qol jetkizdi bul ataý uzaq ýaqyt boıy úlken jetistiktermen jáne keremet áskerı joryqtarmen baılanysty bolady.

Qazirgi sheteldik tarıhnamadaǵy kórnekti tulǵanyń tarıhtaǵy rólin túsindirýge tolyǵyraq toqtalaıyq. Mysal retinde, jıyrma úsh ǵasyrdan astam ýaqyt boıy fılosoftardyń, tarıhshylardyń jáne áleýmettanýshylardyń nazaryn aýdarǵan Makedonıa patshasy Aleksandrdyń ádebıettegi baǵasyna toqtalaıyq. Ózderińiz biletindeı, ejelgi ýaqytta Aleksandrdy beıneleýde eki dástúr bolǵan: keshirim — resmı jáne synı. Birinshi nusqa Plýtarh pen Arrıannyń, ekinshisi — Sısılıanyń Dıodory, Pompeı Trog, Kvınt Kýrsıı Rýftyń jazbalarymen usynyldy. Ejelgi tarıhnamanyń kanondyq bólinisi qazirgi býrjýazıalyq avtorlardyń jazbalarynda da baıqalady, olar Makedonıa qolbasshysynyń danyshpandyǵy men áskerı dobigin madaqtaıdy nemese kerisinshe onyń qadir-qasıetin tómendetedi jáne jaǵymsyz qasıetterdi erekshe atap kórsetedi. Biraq býrjýazıalyq tarıhnamadaǵy basym baǵyt Aleksandrdyń shamadan tys ıdealızasıasy bolyp qala beredi. Ár túrli dáýirde ár túrli avtorlar jasaǵan Aleksandr Makedonskıı týraly orasan zor ádebıet, ádette, Aleksandrdyń qyzmetin qarastyrýǵa sýbektıvısik kózqaraspen, makedonıalyq jaýlap alýshynyń jeke qasıetterin óz zamanynyń áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıynan alshaqtatýmen sıpattalady. Býrjýazıalyq ǵylym tarıhı prosestiń barysy men baǵytyn "kúshti tulǵalardyń"erkine táýeldi etedi. Sondyqtan marksısik emes ǵalymdar tarıhtyń osyndaı "jasaýshylaryn" izdeıdi, áıtpese olar áleýmettik qubylystardy túsindire almaıdy

Bizdiń dáýirimizge deıingi IV ǵasyrdyń ortasynda Balqan túbeginiń soltústigindegi shaǵyn taýly el Makedonıa memleketiniń basynda patsha Fılıpp II turdy. Onyń tusynda Makedonıada áskerı jáne aqsha reformalary júrgizildi. Olar bul eldi kámeletke tolmaǵan memleketten álemdik gegemonıaǵa kóp uzamaı quqyqtaryn jarıalaǵan birinshi dárejeli derjavaǵa aınaldyrdy...

Fılıpp óz áskeriniń kúshi men kúshine súıene otyryp, kórshiles grek memleketterine qarsy agressıvti áskerı joryq jasady. Qysqa merzimde ol grek kolonıalary ornalasqan barlyq Makedonıa-Frakıa jaǵalaýyn jaýlap aldy.

Makedonıa patshasy barǵan saıyn kúsheıip kele jatqan jaýlap alý saıasatyn jalǵastyra otyryp, Olınf pen Fokıdý qalalaryn grektermen odaqtasty. Kóp uzamaı Fılıpp Frakıaǵa jaýlap alý joryǵyn bastady, onyń barysynda ol Vızantıanyń ózine jetti, bul sol kezde múldem estimegen áskerı jetistik boldy. Afına Hersonestegi ıelikterine qaýip tóndiretinin aldyn-ala bilip, Fılıpp qorshaýynda turǵan Perınf pen Vızantıa qalalaryna asyǵys jáne kómek kórsetý úshin flotty tez jabdyqtady. Parsy patshasy, ol da óz memleketterine qaýip tónip tur dep sanady, óziniń satraptaryna Perınfti barlyq kúshtermen qorǵaýdy buıyrdy. Osylaısha, Fılıptiń josparlary oryndalmady jáne ol eki qaladan da aıtarlyqtaı zıan keltirmesten shegindi.

Bizdiń dáýirimizge deıingi 338 jyldyń tamyz aıynyń basynda ejelgi shaıqastardyń eń úlkeni boldy. Tań atqanda eki ásker bir-birine qarsy porádke tártibimen sap túzedi. Fılıpptiń áskeri 32 myń adamnan turdy; grekterdiń áskeri 50 myń boldy.

Bul tarıhı shaıqasta Fılıptiń áskerı sheberligi ǵana emes, ol bul shaıqasty uly qolbasshy Aleksandr Makedonskııdiń alǵashqy tájirıbesine aınaldyrdy. Bul shaıqas tek eki uly qolbasshynyń qatysýymen ǵana emes, bul shaıqasta Aleksandr ákesiniń aldynda jaýyngerlik qasıetterdi, jaýmen kúresý qabiletin, batyldyq pen batyldyqty kórsetýge tyrysyp, onyń qasynda, ıyqta - ıyqta shaıqasty, sonymen qatar onyń janynda kóptegen erjúrek jaýyngerler, áskerı basshylar shaıqasty jas jigitter úshin de, onyń ákesi úshin de. Aleksandr, eń tájirıbeli jaýynger bolǵandyqtan, jaýdyń jabyq syzyǵyn birinshi bolyp buzǵan sıaqty. Kóp uzamaı búkil grek áskeri jeńiliske ushyrady, kóptegen jaýyngerler qaza tapty, qalǵandary qashyp ketti, olardyń kópshiligi tutqynǵa alyndy. Bul shaıqas grek memleketiniń taǵdyryn aldyn – ala anyqtady-ol óziniń bostandyǵy men táýelsizdigin joǵaltty.

Sýıeýbaı U. N.

---