InfoHub Logo

Eger adam qumyrsqanyń ólshemine deıin kishireıe alatyn bolsa, ol aıaýsyz qyrǵyn soǵys, shekten shyqqan urlyq pen qıan-keski tartyp alýshylyqqa kýá bolar edi. Qumyrsqalardyń eń áserli 10 túri men olardyń áreketteri jaıly derekter. 

10. Cardiocondyla obscurior: mafıozı-qumyrsqalar

C. Obscurior qumyrsqalarynyń otarynda bir ǵana atalyq qumyrsqa bola alady. Eger qumyrsqanyń ıleýine qarsylas jaqyndaı bastasa, basshy atalyq qumyrsqa artqy tesiginen hımıalyq qosylys shyǵarady. Osy ıisti sezgen jumysshy-qumyrsqalar qarsylasty tez arada óltirý úshin jınala qalady. Sonymen qatar álfa-atalyq qumyrsqa-analyqtardyń jańa týylǵan erkek jynysty daraqtardy óltirip otyrýlaryn qadaǵalaıdy. Muny jańa týylǵan sábımen isteý ońaı. Biraq ómiriniń ekinshi kúni jándiktiń qabyrshaǵy qataıyp, qarsylastar «óltiretin» ıis shyǵaryp, jumysshy-qumyrsqalardy tóbeleske ıtermelep, qıan-keski urys bastalady. 14% jaǵdaıda jas atalyq jeńedi, 43% — jumysshylar urystyń qyzý ústinde eki «basshyny» da óltirip alady, al olardyń denelerimen dernásilderdi qorektendiredi.

9. Crematogaster Striatula: ýlaǵysh-qumyrsqalar

Afrıkalyq qumyrsqa C. Striatula — aqqumyrsqalardy ańdýdyń mamany. Oljany kóre qalǵan kezde jyrtqysh oǵan qursaǵymen aınalyp, ýly zatty shashady. Sanaýly mınýttardan keıin aqqumyrsqa arqasyna qulap, ólgenshe aıaqtaryn tyrbańdatyp jatady. Sonymen qatar C. Striatula basqa qumyrsqalardan qorǵaný úshin ýly spreı qoldanady. Bul ýly zat jaıly aqqumyrsqalardan basqa qumyrsqalar jaqsy bilip alǵan.

8. Temnothorax Pilagens: kórinbeıtin qumyrsqalar

Kip-kishkentaı T. Pilagens qumyrsqalarynda, nemese urlyqshy dep atalatyn qumyrsqalarda óz jumysshylary joq, sol sebepti olar ózderinen de kishi, otarlary bir qarynǵa sıatyn tuqymdastarynyń dernásilderin urlap áketedi. Urlyqshylar bir ǵana esik arqyly ishke bildirtpeı kiredi. Ǵalymdar, T. Pilagens qumyrsqalary hımıalyq betperde kıedi dep boljaıdy. Bul olardyń dushpandarǵa kórinbeı enýine múmkindik beredi.

7. Solenopsis Fugax: bala óltirýshi qumyrsqalar

S. Fugax ta basqalardyń dernásilderin urlaıdy, biraq quldyqta ustaý úshin emes, jeý úshin. Bala óltirýshiler týnel arqyly «balalar bólmesine» enedi de, jaǵymsyz ıisti feromondardy shashady. Budan basqa qumyrsqalar qashyp ketedi de, qumyrsqalar tólderdi alyp qashyp, tirideı jeıdi.

6. Cephalotes Specularis: tyńshy-qumyrsqalar

C. Specularis nemese aınaly tasbaqa-qumyrsqalar tamaq kózin tabý úshin Crematogaster Ampla jaýynger qumyrsqalardy ańdıdy. Al keıin ózderin qarsylas retinde ustap, dushpanymen birge tamaqqa talasady. Bul qumyrsqalardyń kózben sholý mımıkrıasynyń ǵylymǵa málim jalǵyz mysaly.

5. Formicoxenus Nitidulus: náýetek-qumyrsqalar

F. Nitidulus nemese jyltyraq qumyrsqa-qonaqtar 11 túrli qumyrsqalardyń otarynda aramtamaq bolyp júre alady. Shaqyrylmaǵan qonaqtar jumys istemeıdi, tamaq izdemeıdi, ıleýdi qorǵamaıdy, tek qana aramtamaq bolyp jata beredi. Bul isteri tipti jazalanbaıdy da. Aramtamaqty ustap alǵan kúzetshi qumyrsqalar odan jıirkenip, tezirek shyǵaryp salýdy oılaıdy. Shynymen, qoldary kózderinen shyǵatyn usqynsyz jándik kimde bolsyn jıirkenish týdyrady.

4. Dinoponera Quadriceps: jazaqor-qumyrsqalar

D. Quadriceps (dınozavr-qumyrsqalar) qumyrsqalarynyń uzyndyǵy 2,5 sm-ge deıin jetedi, al jalǵyz reprodýktıvti jatyrynyń ornyna alyptarda álfa-urǵashy bar, ony 5 beta-urǵashy qorshap júredi. Olardyń árqaısy qajet bolǵan jaǵdaıda «hanym-ananyń» ornyn basýǵa daıyn. Keıbir kezde olardyń biri kútýden jalyǵyp, óz betinshe jumyrtqa basýǵa kirisip ketedi. Mundaı jaǵdaıda álfa-urǵashy hımıkalıı jiberip, jumysshy-qumyrsqalarǵa qylmysker urǵashyny 4 kúnge jerge qadap qoıýdy buıyrady. Jazasyn ótep bolǵan soń, «beta» mártebesinen aırylyp, tómengi taptyń jumysshy deńgeıine túsedi. Eger, árıne, tutqynda otyrǵanda ashtan ólip qalmasa.

3. Pachycondyla Chinensis: ıne-qumyrsqalar

Azıattyq ıne-qumyrsqalar argentınalyq aǵaıyndaryn týǵan jerinen birtindep yǵystyrýda. Ǵalymdar áli kúnge deıin kelimsekterdiń jaýynger aborıgenderdi qalaı jeńetinen oılap, bas qatyrýda. Nusqalardyń biri boıynsha, ıne-qumyrsqalardyń sýyqqa tózimdi ekeninde. Bul olardyń belsendi juptasýyna, kóbeıýine jáne týys-qarsylastaryn jeýine kóbirek ýaqyty bar ekenin bildiredi.

2. Pheidole: sýpersarbaz-qumyrsqalar

Pheidole túriniń qumyrsqalary nemese qazanbas qumyrsqalar úsh kastaǵa bólinedi: usaq jumysshylar, iri sarbazdar jáne dáý sýpersarbazdar. Sońǵylarynyń bas ólshemi «qatardaǵy» jumysshylardan úsh ese úlken.

1. NylanderiaFulva: qutyrǵan-qumyrsqalar

N. Fulva, basqasha aıtqanda Resberrı qutyrǵan qumyrsqalar, AQSH-tyń ońtústigindegi otty qas qumyrsqalardy joıady. Otty qumyrsqalardyń ýy DDT ınsektısıdinen úsh ese ýly. Kóptegen jándikterdiń bul ýǵa toıtarys beretin eshteńesi joq. Biraq «qutyrǵan» qumyrsqalarǵa eshbir zań júrmeıdi: hımıalyq shabýyl kezinde ózgeniń ýytyn toıtarý úshin olar óz ýyna oranady.

---