InfoHub Logo

Hazarıbagh — Bangladeshtegi Dakkanyń ejelgi bylǵary aýdany — álemniń eń iri bylǵary ortalyqtarynyń biri. Human Rights Watch, álem boıynsha adam quqyǵyn qorǵaý úkimettik emes uıymynyń reporterleri Hazarıbagh jaıly reportaj túsirdi.

Juldyzdar kıetin jáne biz satyp alatyn tanymal sándi brendterdiń bylǵary ónimderi qalaı óndiriletini jaıly Bilim-all.kz aıtyp beredi.

Hazarıbagh bylǵarylary álemniń 70 elindegi úzdik brendterdiń buıymdarynda paıdalanylady

^{© Andrew Biraj/reuters}

Jyl saıyn 16,5 mln dana teri bylǵaryǵa óńdeledi. Sándi bylǵary taýarlary jylyna $ 1,5 mlrd-tan astam tabys ákeledi. Bylǵary óńdeý óndirisiniń 90%-y Hazarıbaghta shoǵyrlanǵan — bul 45 myńǵa jýyq adam tikeleı jáne janama jumys isteıtin Bangladeshtiń 200-den astam bylǵary kásiporyndary.

^{© businessinsider}

Bul eldegi negizgi jumys kózi. Batystyń bylǵary buıymdaryna joǵary suranysy bylǵary kásiporyndarynyń kóp bóliginiń osy shaǵyn aımaqqa shoǵyrlanýyna ákeldi. Jáne bul óndiris salasy onsyz da halqy asa tyǵyz qalanyń syrtynda turatyn aýyl mıgrantaryn kóptep tartyp jatyr.

^{© daypic.ru}

2002-den 2012-ge deıin, 10 jylda, bylǵary eksportynyń jyldyq kólemi jylyna $ 41 mln-ǵa ósti jáne ósip keledi. Bul bylǵarylar 70 elge eksporttalady: Qytaıǵa, Ońtústik Koreıaǵa, Japonıaǵa, Italıaǵa, Germanıaǵa, Ispanıaǵa, SSHA-ǵa jáne t.b.

Italıa — eń iri ımporttaýshy: jylyna shamamen $ 85 mln-ǵa bylǵary satyp alady.

Óndiriste balalar jumys isteıdi

^{© businessinsider.com}

Human Rights Watch úkimettik emes uıymynyń reporterleri balalardan suhbat aldy, olardyń eń kishisiniń jasy 11-de. Balalar qaýipti nysandarda eńbektenedi: terilerdi hımıkattarda shaıady, ılengen terilerdi júzben kesedi jáne qaýipti bildekterdi paıdalanady, mysaly, bylǵaryny presteýge arnalǵan ystyq plıtalar.

Sýrette — jas jumysshylardyń biri

Óndiris kólemi ósip keledi, al bylǵary óńdeýdiń adam ómirine qaýipti tásili 100 jylda ózgergen joq

^{© leatherpanel.org}

Óndiristiń kólemi aıtarlyqtaı ósti, al bylǵary óńdeý tásilderi 100 jylda ózgergen joq — zaýyttarda shıki terilerdi óńdeý úshin metaldar men qyshqyldardyń 40 túrli qosyndysy paıdalanylady. Ileý úshin altyvalentti hrom eritindisi qoldanylyp keledi, ol obyr aýrýyn týdyrady. Sonyń arqasynda bylǵary uzaq ýaqyt búlinbeıtin jáne ylǵal men kún sáýlesiniń áserine tótep bere alatyn berik materıalǵa aınalady.

Hrom kollagenmen reaksıaǵa túsip kógildir túske ıe bolady.

^{© thedailystar.net}

Kóptegen bylǵary kásiporyndary aljapqysh ta, qolǵap ta, qaýipsizdik quraldaryn da usynbaıdy, tazartqysh quraldar joq, jumysshylarǵa zıandy hımıalyq zattektermen jumys isteýdi úıretpeıdi jáne eskirgen qural-jabdyqtardy aýystyrmaıdy.

^{© daypic.ru}

Qyzmetkerler aıaq kıim, sómke, beldik, kıim sıaqty daıyn buıymdardy jasaýǵa, boıaýǵa jáne óńdeýge bylǵaryny jumsartý úshin sýǵa malady.

^{© leatherpanel.org   © daypic.ru}

Sýlanǵan jáne hımıalyq eritindilermen óńdelgen bylǵaryny tegistep, kún astynda birneshe kún keptiredi.

^{© HumanRightsWatch/Youtube}

Keıin ony suryptap, kesedi, tegisteıdi jáne qabattap salady.

^{© leatherpanel.org}

Materıal arnaıy bildekterde «qosarlaý» prosesinen ótedi. Terini bet jaǵyn qaratyp salady, al materıaldyń qalyńdyǵyn uzyndyǵy boıynsha tegisteý úshin tómengi jaǵy kesiledi. Bylǵarydan qalǵan qaldyqtar kúderi jasaýǵa ári qaraı óńdeledi.

^{© daypic.ru}

Er adam janýarlardyń taǵamy bolatyn óndiris qaldyqtaryn qaınatyp jatyr. Keıin bul janýarlardyń eti taǵam bolatynyn esten shyǵarmaý kerek.

Jumysshylar aıyna $ 37 úshin aptasyna 7 kún boıy eńbektenedi

^{© KM Asad/ZUMA Press/Corbis}

Djahaı 17 jasta, ol bylǵary óndirisinde 12 jasynan istep keledi. Kúnine 10 saǵat aptasyna 7 kún jumys isteıdi jáne eńbegi úshin aıyna $ 37 alady.

Ol bárinen buryn 4 sharshy metr shuńqyrlarda shıkizatty jibitetin bokstarda jumys istegendi unatpaıdy. «Bokstardaǵy sýda qyshqyl bar, ol terime tıgende janyp, ashıdy. Biraq qarnym ash bolsa, qyshqylǵa mán bermeımin — men tamaq jeýim kerek».

Qyshý, jarylý, qyshqyldyq kúıý, bórtý, óńsizdengen, erte qartaıǵan teri — shıkizatpen jumys isteý kezindegi ýytty zattekterdiń ádettegi zardaby.

 ^{© businessinsider.com   © HumanRightsWatch/Youtube}

Djahaımen túrli qaıǵyly jaǵdaılar bolǵan: birde ol bylǵaryny keptirýge arnalǵan tóseme taqtanyń qaǵylyp turǵan shegeleriniń birin basyp ketken, aýyr terilerdi kóterem dep beli shoıyrylyp qalǵan.

Birde ol terilerdi saqtaýǵa arnalǵan, aınalyp turǵan úlken barabannyń ishinde qaqpanǵa túsip qalǵan. Bul barabandardyń ishki betinde terilerdiń bir-birine oratylyp qalmaýyn qamtamasyz etetin qadalar bar. Eki mınýttan keıin barabandy óshirgen, biraq denesi men basynda kóptegen jaraqattar men tilikter bolǵan.

Óndiristiń eskirgen ádisterinen jáne qaldyqtardy durys joımaýdan ekologıa men adamdar zardap shegýde

^{© Pascal Mannaerts/businessinsider}

Bylǵary óndirisiniń qaldyqtaryn kóp jaǵdaıda órteıtindikten adamdar tútin ortasynda ómir súredi, qalada aýa ýlanǵan. Sonymen qatar, barlyq jerde jaǵymsyz kúıgen ıis múńkip turady. Eń qyzyǵy, «Hazaribagh» sózi «myń baqsha qalasy» dep aýdarylady — mine, osyndaı fars.

Sýrette jumysshy bylǵary óndirisiniń qaldyqtary salynǵan sebetti órteý úshin áketip barady.

^{© Andrew Biraj/reuters}

^{© Pascal Mannaerts/businessinsider   © HumanRightsWatch/Youtube}

Jumysshylar men olardyń otbasylary bylǵary óndirisi aınalasyndaǵy kishkentaı bólmelerde turady. Úıleri ónerkásip astaýlarynyń aǵyn sý kózderine óte jaqyn ornalasqan. Ýlanǵan sý kóshe boıymen, qala kanaldary arqyly Býrıgangaǵa baryp quıylady.

^{© HumanRightsWatch/Youtube   © HumanRightsWatch/Youtube}

Býrıganga ózeninde janýarlardyń shirigen etiniń qaldyqtary, kúkirt qyshqyly, qumyrsqa qyshqyly, hrom, qorǵasyn, amıak aǵyp jatyr — bul tek bylǵary óndirisinen tastalatyny ǵana. Buǵan taǵy zaýyttar men fabrıkalardyń qaldyqtaryn, aǵyn sýlar, turmystyq qaldyqtar men munaıdy qosyńyz — barlyǵy 4 500 t kúndelikti qatty qaldyqtar, onyń ishinde 21,6 myń lıtri — ýly.

Ózenniń ózi qoıý qara jabysqaq massadan turady. Bıologıalyq turǵyda ol burynnan óli dep sanalady. 4 mln-ǵa jýyq adam kúndelikti lastanǵan sýdyń yqpalyna dýshar bolyp otyr.

^{© HumanRightsWatch/Youtube}

Ashor esimdi qalalyq turǵyn: «Men qubyrdan sý ishýge qorqamyn. Gorfırlengen qalaıy 6 aıdyń ishinde jep qoıady» dep aǵynan jaryldy.

^{© Pascal Mannaerts/businessinsider}

Adamdar óte kedeı, sol sebepti sapaly medısınalyq kómek ala almaıdy, al memleket pen bylǵary kásiporyndarynyń basshylary kásipteri jaqsy tabys ákelip turǵanda azamattarynyń saýlyǵyna pysqyryp qaramaıdy, syrqattaný qaǵazyna jáne óndiris kezinde jaraqat alý zardabyna materıaldyq ótemaqy tólemeıdi.

Sýrette — jumysshylar otbasy turatyn bólme. Tańǵalarlyq, múshkil jaǵdaılaryna qaramastan adamdar áli de qýana alady.

Ári qaraı ne bolmaq?

^{© Pascal Mannaerts/businessinsider}

2009 jylǵy Joǵarǵy sottyń sheshimimen úkimet Hazarıbaghtyń 155 bylǵary zaýytyna óndiristi Dakkanyń shekarasynan tys aýmaqqa kóshirý shyǵynyn ótep berýge kómektesýdi usyndy, biraq olardyń 43-i ǵana talapty oryndady. Kásiporyndar óz óndirisin teri óńdeýdiń jańa tehnologıasyn ustanatyn Savarǵa kóshirgenge deıin qorshaǵan ortaǵa keltiretin zalaly úshin kúnine 10 000 taka (shamamen 120 amerıkalyq dollar) aıyppul belgilengen.

Biraq bul aıyppuldardy naqty kim tóleıdi? Barlyq jasalyp jatqan sharalarǵa qaramastan, óndiris keń etek jaıyp keledi, al qarapaıym adamdar zardap shegýde.

Salystyrý úshin: Marrakeshtegi bylǵary tabıǵı óndirisi

Jerdiń basqa bir bóliginde, Marrakeshte — Soltústik Afrıkanyń baıyrǵy halqy — berberlerdiń dástúrli bylǵary óndirisi keń etek jaıǵan. Adamdar munda da Bangladeshtegi sıaqty ystyq kúnniń astynda aýyr jumys isteıdi. Alaıda hımıa qoldanatyn qaýipti óndirispen salystyrǵanda, munda teri óńdeý tásili tolyqtaı tabıǵı. Bul jaıly biz kásipker jáne bloger Alekseı Zabolotnyıdan bildik.

^{© z-alexey.ru}

Materıaldy jumsartý úshin terilerdi 3-6 kúnge qustyń nemese ıttiń tezegi men sý qospasyna malyp qoıady. Keıin deneniń qaldyqtaryn ketirý úshin jáne júnderin alýdy jeńildetý úshin 20-30 kúnge ák pen sýdyń eritindisine salyp qoıady. Sasyq ıis múńkip turady.

^{© z-alexey.ru}

Ákpen tyńaıtqan soń sheber kómekshileri teriden jún qaldyqtaryn qolmen tazartady.

^{© z-alexey.ru}

Ileý ósimdik zattekterinde — aǵash túrleriniń syǵyndysynda jasalady. Tegis sińýi úshin syǵyndynyń konsentrasıasyn birtindep kóteredi. Sodan keıin ákten ketirý prosesi júredi — terini laım qosylǵan taza sýmen shaıady. Sodan soń muqıat keptiredi, tegisteıdi, presteıdi.

^{© z-alexey.ru}

Boıaý úshin de karmın, kýrkýma, bozǵaldaq, qyzyl burysh sıaqty tek tabıǵı boıaǵyshtardy paıdalanady. Jáne eń sońynda, bylǵaryny sý, jumyrtqanyń aǵy men zyǵyr maıynyń eritindisinde jaltyratady.

Daıyn bylǵaryny álem boıynsha kıim jáne aıaq kıim shyǵaratynkóptegen tanymal brendter satyp alady jáne buıymdar tigedi

^{© pierotucci.com}

^{© tripadvisor.ru}

Sýrette — Florensıanyń Pierotucci bylǵary fabrıkasynyń ıtalıalyq sheberleri bylǵarydan dızaınerlik sómkeler jasap jatyr.

«Eger Italıa óndiretin barlyq bylǵary ónimderi shynymen sonda jasalatyn bolsa, onda kósheler sıyrǵa tolyp, olar Trevı sýburqaǵynan sý ishetin edi», — dep qaljyńdaıdy Lúsı Sıegl bylǵarysyz ómirge kúresýshi.

^{© Bobby Bank/WireImage}

Forever 21 men MichaelKorssıaqty keıbir asa tanymal brendter jetkizilim tizbegi jaıly aqparattar úshin óz eseptilikterin jasyrýǵa májbúr.

Kıim brendteriniń ashyqtyǵy jaıly aqparat beretin eseptilik boıynsha Prada, Fendi, Hermes jáne Chanel sıaqty iri, qymbat kıim kompanıalary ekologıalyq óndiris pen áleýmettik normalardyń saqtalmaýymen jasalǵan materıaldardy satyp alady.

Biz adam jáne tabıǵat resýrstaryn óndiriste beıqam paıdalanýdy doǵaryp, bylǵary buıymdarynan bas tarta alamyz ba? Bul maqalanyń avtory ádette bylǵary etigin uzaq ýaqyt qyzmet etetini úshin satyp alady jáne oǵan laıyqty balama joq ekenin aıtady. Al siz qalaı oılaısyz? Pikirlerińizdi kútemiz.

---