InfoHub Logo

Oılaý qabileti adamnyń tanymdyq prosesteriniń evolúsıalyq jáne tarıhı damýynyń táji. Uǵymdyq oılaýdyń arqasynda adam sezý, qabyldaý jáne usyný sıaqty tómengi deńgeıli tanymdyq prosester múmkindikterimen shektelgen óziniń bolmysynyń shekarasyn keńeıtti. Bizdiń obektıvti shyndyqty tanýymyz sezý jáne qabyldaýdan bastalady. Biraq tanym sezý jáne qabyldaýmen aıaqtalmaıdy. Sezý men qabyldaýdan oılaýǵa ótedi. Oılaý sezý men qabyldaýdyń málimetteriniń araqatynasyn belgileıdi –salystyrady, qatynastaryn ashady, ajyratady. Oılaý bolmysty onyń baılanystary jáne qarym-qatynastary arqyly kórsetedi. Oılaý – áleýmetti ýaǵdaly, tilmen úzdiksiz baılanysty tanymdyq psıhologıalyq proses, ol qorshaǵan shynaıylyqtaǵy obektilerdiń arasyndaǵy qarym-qatynastyn jáne baılanystyn jalpylanǵan jáne janama beınesi arqyly sıpattalady. Oılaý – kúrdeli jáne kópjaqty psıhıkalyq is-áreket, sondyqtan oılaý túrlerin bólý túrli negizdeme boıynsha júzege asyrylady.

Informatıkany oqytýdyń maqsaty algorıtmdik, júıelik jáne analıtıkalyq  oılaýdy, ıaǵnı teorıalyq oılaýdy damytý bolsa, biz ózimiz úshin pedagogıkalyq áser etý obektisin anyqtap alýymyz kerek jáne tek bilim, bilik jáne daǵdynyn ǵana qalyptastyryp qana qoımaı tulǵaǵa, onyń psıhologıalyq sıpattamasyna áser etýdiń kásibı quraldaryn tabýymyz qajet.  Muǵalim oılaýdyń táýelsiz jáne dara emestigin, onyń «tulǵa» bútin júıesiniń elementi ekenin túsinip, árdaıym este saqtaýy qajet.

Sonymen qatar, ınformatıkany oqytý barysynda oılaý – aqyl-oı prosesi, qabyldanǵan aqparatty túsindirý prosesi ekenin eskerip, túsiný kerek. Bul birjeı qabyldanǵan aqparat túrlishý túsiniledi, ıaǵnı oılaý úderisi barysynda qabyldanǵan aqparatty túsindirý birneshe faktorǵa baılanysty: jasy, bilim berý, dúnıetanym, ómirlik tájirıbe jáne t.b.

Muǵalim oılaý is áreketi «ózine» jáne syrtqa baǵyttalýy múmkin. Birinshisin shartty túrde «ishki aqparattyq aǵym» dep ataıyq, al aýyzsha túrde aıtylǵan ekinshisin «syrtqy aqparattyq aǵym» dep ataıyq.  Syrtqy jáne ishki aqparattyq aǵymdardy úderis retinde qarastyrýǵa bolady, ıaǵnı oılaý men sóıleýdiń dınamıkalyq modelderin turǵyzýǵa bolady. Onda «syrtqy aqparattyq aǵym» dep aqparatty bizdiń jadydan shyǵarý úderisin jáne aqparatty usyný tásilderin túsinýge bolady.

Informatıka muǵalimi ınformatıkany oqytýdyń mazmunyn jáne ádistemelik júıeni damytýdyń zamanaýı kezeńinde oılaý tásilderin ózgertý úshin jáne ózi úshin kelesini anyqtaý qajet: men ınformatıka muǵalimimin, ınformatıka sabaǵy barysynda sabaqty uıymdastyrǵym keledi, qandaı mindetterdi tańdaımyn, oqýshylarǵa ne aıtamyn, úıge qandaı tapsyrma beremin, oqýshylardyń ózara árekettestigin qalaı uıymdastyramyn jáne t.s.s.

Iaǵnı, eger muǵalim ózine: men tulǵany revolúsıalyq damytýǵa «talpynamyn», bul únemi bolatyn bilim, bilik jáne daǵdy qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan meniń maqsatty áreketterimniń janama ónimi retinde tanylatyn evolúsıalyq damytý emes. Onda ol aqparattyq tehnologıalardy oqytý ádistemesimen birge ınformatıka uǵymyn qalyptastyrý ádisterin jáne júıelik nemese teorıalyq oılaýdy damytý ádisterin meńgerip, olardy bilim, bilik jáne daǵdyny qalyptastyrý ádisterimen birge paıdalanýy tıis. Bul ábden múmkin, biraq degenmen jańa ádisterdi meńgerý úshin belgili ýaqyt jáne kúshti qajet etedi. Mańyzdysy, bul áreketterdiń jaqyn arada baǵdarlamalyq materıaldy oqý jaǵynan, sonymen qatar oqý-tárbıe úderisiniń tıimdiligin arttyrý turǵysynan, bilim berý úderisiniń sapasyn jaqsartý turǵysynan nátıjesin kórsetetini.

Informatıkanyń bastaýysh mektepte paıda bolýy tań qalarlyq emes, óıtkeni bastaýysh mektep oqýshylarynyń jasynda balalardyń oılaý stıli qalyptasady. Sondyqtan osy kezeńnen pedagogıkalyq máseleni kóterý jáne ony sheshý durys. Eger naqty tehnıkada jumys isteý daǵdysyn tikeleı jumys orynynda ǵana qalyptastyrýǵa bolsa, oılaý qabiletin belgili tabıǵatpen anyqtalǵan merzimde damytylmasa, ol sol qalpynda qalady. Oılaýdy damytý jumysy keshiktirilse – bul qaıta oralmaıdy. Sondyqtan balalardy zamanaýı aqparattyq qoǵamdaǵy ómirge daıyndaı úshin birinshi kezekte logıkalyq jáne algorıtmdik oılaýdy, taldaý jáne sıntezdeý (jańa shemalar, qurylymdar jáne modelder qurý) qabiletin damytý qajet. Eskeretini oqytýdyń mundaı tehnologıasy ata-analar nemese mekteptiń múmkindikterine táýeldi bolmaı qoljetimdi bolýy tıis.

Kóp jaǵdaıda ınformatıkany oqytýdyń oılaýdy damytýdaǵy roli adamǵa tán uǵymdyq oılaýǵa súıenetin modeldeý jáne jobalaý ádistemesiniń, ásirese obektili-baǵdarlanǵan modeldeý jáne jobalaý salasyndaǵy zamanaýı zertteýlermen baılanysty. Kez kelgen pándik sala úshin uǵymdar júıesin atap kórsetý, olardy atrıbýttar jáne áreketter jıyntyǵy túrinde usyný, áreketter algorıtmin jáne logıkalyq qorytyndy shemasyn sıpattaý biliktiligi adamnyń osy pándik saladaǵy baǵyt-baǵdaryn jaqsartady jáne onyń jetik oılaýy týraly kórsetedi.

Informatıka kýrsy, matematıka kýrsynyń bir bóligi retinde qarastyrýǵa bolady, onyń negizgi maqsaty – oqýshylardyń algorıtmdik oılaý negizderin qalyptastyrý. Algorıtmdik oılaý qabileti dep qalaýly nátıjege jetý úshin áreketter josparyn qurýdy qajet etetin túrli esepterdi sheshý túsiniledi.

 Beıneli jáne logıkalyq oılaýmen qatar áreketter tizbegin kórsetý retinde qarastyrylatyn algorıtmdiń oılaý adamnyń zıatkerlik qýatyn, onyń shyǵarmashylyq potensıalyn anyqtaıdy. Josparlaý daǵdysy, óz áreketterin naqty jáne tolyq sıpattaý ádeti oqýshylarǵa shyǵý tegi túrli esepterdi sheshý algorıtmderin qurastyrýǵa kómektesedi. Algorıtmdik oılaý álemge degen ǵylymı kózqarastyń qajetti bóligi bolyp tabylady. Sonymen qatar, ol odan da keń maǵynadaǵy paıdaly jalpy oılaý daǵdylarynan turady. Olarǵa, mysaly, esepterdi kishi esepterge bólý jatady.

Mektep oqýshysyn algorıtmıkaǵa oqytý úshin bútin sandarmen arıfmetıkalyq operasıalardy oryndaý biliktiligi kerek.

Oqýshylardy algorıtmdik oılaý negizderine oqytý oryndaýshy uǵymyna negizdeledi. Bul uǵym sońǵy ýaqytta ınformatıka muǵaliminiń kúndelikti qoldanysyna engen jáne kóptegen kýrstar osy tásildemege negizdelgen. Oryndaýshyny batyrmalar jıyntyǵymen qamtamasyz etilgen robot túrinde qarastyrýǵa bolady. Árbir batyrma robot oryndaı alatyn bir áreketke  sáıkes keledi. Batyrmany basý robottyn belgili bir áreket oryndaýyna alyp keledi. Robot belgili ortada áreket etedi. Oryndaýshyny sıpattaý úshin ol áreket etetin ortany jáne árbir batyrma basylǵanda oryndalatyn áreketterdi anyqtaý qajet. Oryndaýshylardy engizýdiń negizdemesi – esep. Informatıkada qoldanylatyn oryndaýshylar dástúrli. Algorıtmdik oılaý logıkalyq oılaýǵa tán keıbir qasıetterge ıe bolady, biraq qosymsha qasıetterdi qajet etedi. Olarǵa qoıylǵan esepti sheshý úshin qajet rettelgen áreketterdi tabý biliktiligi jáne bastapqy esepti sheshýge alyp keletin qarapaıym esepterdi berilgen esepten tabý. Logıkalyq oılaýdyń bolýy mindetti emes, biraq algorıtmdik oılaý bolýy tıis.

Qazirgi ýaqytta balalardyń algorıtmdik oılaý qabiletin damytýǵa arnalǵan kóptegen baǵdarlamalar bar. Únemi damytý sabaqtaryn ótkizý barysynda, júıeli uıymdastyrylǵan qyzyqty tapsyrmalardy oryndaý kezinde algorıtmdik oılaý, ózbetindilik sıaqty qymbat qasıetterdi qalyptastyrý úshin qolaıly jaǵdaı qurylady. Kompúterlik jattyǵýlar sabaq túrleriniń biri, ol barlyq sabaqtar boıynsha jasalyp, sabaqtyń apofeozy bolýy tıis. Kez kelgen ınformatıka sabaǵynda kompúterlik jáne kompúterlik emes fragmentter bolýy tıis. Olardyń durys úılesimdiligi ádistemelik jáne ergonomıkalyq talaptarmen anyqtalýy tıis.

Kóptegen úıretýshi baǵdarlamalar belgili daǵdyny qalyptastyrýǵa baǵyttalyp, jobalanatyndyǵyna qaramastan, sabaqqa kiristirilgen kompúterlik baǵdarlamalarlar kópmaqsattylyq ádistemelik júktemege ıe bolýy tıis. Shynymen-aq, kóptegen oqytýdyń baǵdarlamalyq quraldarynda ártúrli pedagogıkalyq baǵyttar qıylysady.

Turǵanbaı Q.E., Tólebaeva N.A.

---