Aloenyń paıdasy
Qaraǵandy oblysy, Sátbaev qalasy,
"№3 jalpy orta bilim beretin mektebi" KMM - niń
bıologıa pániniń muǵalimi Kýanbekova Jýpar Jýmatovna
Taqyryby: Aloenyń paıdasy
Shyǵarmashylyqtyń maqsaty: Mektep oqýshylarynyń deniniń saý jáne úılesimdi túrde damýy úshin olarǵa salaýatty ómir súrýge, alý úshin, dárilik ósimdikterdi paıdalanyp, onyń quramyndaǵy bıologıalyq áserli zattardyń aǵzaǵa áseri bar ekendigin qalyptastyrý.
Shyǵarmashylyq mindetteri:
1. Salaýatty ómir saltyn saqtaýǵa baýlý, saýyǵýdyń praktıkalyq ádis - tásilderin qoldaný.
2. Ǵylymnyń sońǵy jetistikteri negizinde densaýlyq nyǵaıtý men salaýatty ómir saltyn saqtaý tásilderin oqyp úırený.
Boljam:
1. Eger oqýshynyń salaýatty ómir súrý saltyn arttyrsa, oqýshynyń ómirge degen kózqarasy qalyptasady.
2. Densaýlyq nyǵaıtý maqsatynda dárilik ósimdikterdiń biri aloeny paıdalaný joldaryn júzege asyrady.
Kútiletin nátıje:
1. Emdik qasıetine baılanysty «Úı gúlderiniń koroli» aloeny baptap kútýge atsalysa bilýi.
2. Aloe shyrynyn ár túrli aýrýlarǵa qoldana bilýge qol jetkizý.
Zertteýdiń ádis - tásilderi:
• suhbat
• saýalnama
• pikirtalas
• aqparat jınaý
• máseleni sheshý
Jospary:
İ bólim: Kirispe
İİ bólim; Zertteý bólimi.
1. Aloe týraly ne bilemiz?
2. Aloenyń emdik qasıetteri jaıynda túsinik berý.
3. Aloeny qandaı aýrýlarǵa em ekendigin anyqtaý.
İİİ bólimi; Qorytyndy.
«Dana kópten shyǵady, dári shópten shyǵady» (halyq danalyǵy).
İ. Kirispe.
Qazaqstan jeri ár túrli tabıǵı jaǵdaıda ormandy dalaly, taýly aımaqtan turady. Mine osyndaı ulanǵaıyr ólkemizde alýan túrli ósimdikter ósedi. Qaı zamanda bolmasyn, adamzat balasy ósimdik ónimderiniń taǵamdyq jaǵyn ǵana emes, emdik, shıpalyq jaǵynan da kóńil bólgen.
Erte zamannan beri mal baǵýmen aınalysqan kóshpeli qazaq halqy shópterdiń jalpy ósimdikterdiń emdik qasıetterin erteden bilgen.
Ábý - Nasyr ál - Farabı, Ábý - Álı ıbn - Sına, Berýnı. Ál - Djýrjanı jáne orta ǵasyrda ómir súrgen t. b. ǵylymdar halyq medısınasynyń damýyna, ásirese dárilik ósimdikterdi taýyp paıdalanýǵa zor yqpal etti. Jer júzindegi dárilerdiń 40% ósimdikten daıyndalady. Janǵa shıpa, dertke daýa dárilerdiń kópshiligi ósimdikten alynady.
Jer betinde ósetin barlyq ósimdikterdiń paıdasyna kóz jiberip qarasaq, júrek aýrýlaryn emdeıtin dári - dármektiń 78%, ishek - qaryn, baýyr dárileriniń 75%, aýrýlarynyń shıpaly dári - dármekteriniń 80%, qaqyryq túsiretin dárileriniń 80%, qan toqtatatyn dárilerdiń 65% tek ósimdikten alynady.
Shıpaly ósimdikter qataryna ár túrli sándi ósimdikterde jatady. Sondaı - aq, baý - baqshamyzda aıaq astynda qaptap ósetin aramshópter jóninde de osyny aıtýǵa bolady. Ózderiniń jer ústinde jáne jer astynda ósetin múshelerinde asa baǵaly «úı dárihanasyna» qajetti zattardyń bolýy arqyly olardyń kópshiligi asa paıdaly.
Adam balasy aqyly men eńbeginiń arqasynda jabaıy ósimdikterden tuqym alyp 20 myńnan astam mádenı ósimdikterdi qoldan ósirip shyǵardy. Sóıtip qazirgi kezde olar adamnyń ıgiligine aınalady.
Erte zamannan - aq ata - babalarymyz dárilik ósimdikterdi tanı bilip, onyń emdik qasıetterin jáne tıimdi paıdalaný joldaryn óz tájirıbelerinen ótkizgen.
Osyndaı ǵasyrlar boıy tájirıbeden ótip suryptala kelip, adam balasyna orasan zor paıdasyn tıgizetin qarapaıym óz aýlamyzda nemese aýyl mańynda, úıde ósetin dárilik ósimdikterdi nege paıdalanbasqa? Dárilik ósimdikterden jańa daıyndalǵan tunbalar men eritindilerdiń hımıalyq jolmen jasalǵan dári - dármekterden anaǵurlym tıimdi bolady.
Keıingi jyldary medısınada shópterdiń emdik qasıetteri, olardy keńinen paıdalanýǵa erekshe nazar aýdarylýda. Qazirgi kezde shóppen emdeý - fıtoterapıany úı jaǵdaıynda keńinen qoldanýǵa múmkindik jetkilikti. Ol úshin dárisiz em-domdy jasaýdy dárilik ósimdikterden izdeýimiz kerek. Ósimdikter sarqylmaıtyn qazyna emes, sondyqtan olardy oryndy paıdalanyp, qorǵaı bilýdiń ómirlik mańyzy zor. «Myń teńge turatyn dári sharbaǵyńnyń dál túbinde ósip tur» degen halyq danalyǵy beker aıtylmaǵan. Dári - dármek jasaý isinde ósimdikterdiń alatyn róli asa zor ekeni tájirıbeden málim. Sonymen qatar hımıalyq tásilmen jasalatyn dári - dármekterge qaraǵanda dárilik ósimdikterdiń artyqshylyǵy óz aldynda.
Ósimdikterden jasalatyn dári - dármekterdiń adam organızmine áserin anyqtaý úshin eń aldymen olardy jan - janýarlarǵa qoldaný jolymen tájirıbe jasaý arqyly zerttep tekseredi.
Qazaq emshileriniń aýrý - syrqaýlarymen uzaq jyldar kúresý barysynda qoldanyp kele jatqan alýan túrli dári - dármekteriniń qaınar kózi - uly tabıǵat jáne tabıǵat dúnıesindegi haıýanattar men jándikter. Naqtylap aıtqanda bular 3 topqa bólinedi.
1. Ósimdikter
2. Haıýanattar men jándikter
3. Mıneraldy zattar
Ósimdikterdiń sabaǵy, tamyry, gúli, japyraǵy, qabyǵy, jemisi, sháıiri jáne tuqymynan dári - dármekke jasalady. Haıýanattardyń súıegi, eti, súti, maıy, júni, tb. dári - dármekke paıdalanylady. Mysaly: aıý eti, buǵy múıizi, jolbarys súıegi, sıyr súti, shaıan, súlik t. t.
Sol sıaqty mys, synap, kúkirt, ashýdas tárizdi mıneraldyq zattardyń da emdik qasıetteri bar.
Qazaq emshileriniń qoldanatyn dárileriniń basym kópshiligi - ósimdikter. Sondyqtan olardy emdik qýaty eń kúshti bolatyn mezgilde jınaǵanda ǵana sapaly dári - dármek alýǵa bolady. Dárilik ósimdikter jınalyp alynǵannan keıin, jas kúıinde paıdalaný jáne keptirip, jaqsy saqtaı bilý onyń emdik qasıeti men sapasynyń joǵalmaýynyń basty kepili bolyp tabylady.
Mundaı ósimdikterdiń dárige birden paıdalanylmaıtyn bólikterin topyraqtan aryltqannan keıin, árqaısysynyń ereksheligine qaraı kúnde keptirý, samaldatyp keptirý ádisteri qoldanylady. Shóptik dári - dármekti uzaq ýaqyt ustaǵanda qurt túsýden, kógerip shirýden saqtaýǵa erekshe kóńil bólinýi kerek.
Osyndaı dárilik maqsatta qoldanylatyn ósimdikterdiń biri bólmede ósiriletin aloe ósimdigine toqtalaıyq.
"№3 jalpy orta bilim beretin mektebi" KMM - niń
bıologıa pániniń muǵalimi Kýanbekova Jýpar Jýmatovna
Taqyryby: Aloenyń paıdasy
Shyǵarmashylyqtyń maqsaty: Mektep oqýshylarynyń deniniń saý jáne úılesimdi túrde damýy úshin olarǵa salaýatty ómir súrýge, alý úshin, dárilik ósimdikterdi paıdalanyp, onyń quramyndaǵy bıologıalyq áserli zattardyń aǵzaǵa áseri bar ekendigin qalyptastyrý.
Shyǵarmashylyq mindetteri:
1. Salaýatty ómir saltyn saqtaýǵa baýlý, saýyǵýdyń praktıkalyq ádis - tásilderin qoldaný.
2. Ǵylymnyń sońǵy jetistikteri negizinde densaýlyq nyǵaıtý men salaýatty ómir saltyn saqtaý tásilderin oqyp úırený.
Boljam:
1. Eger oqýshynyń salaýatty ómir súrý saltyn arttyrsa, oqýshynyń ómirge degen kózqarasy qalyptasady.
2. Densaýlyq nyǵaıtý maqsatynda dárilik ósimdikterdiń biri aloeny paıdalaný joldaryn júzege asyrady.
Kútiletin nátıje:
1. Emdik qasıetine baılanysty «Úı gúlderiniń koroli» aloeny baptap kútýge atsalysa bilýi.
2. Aloe shyrynyn ár túrli aýrýlarǵa qoldana bilýge qol jetkizý.
Zertteýdiń ádis - tásilderi:
• suhbat
• saýalnama
• pikirtalas
• aqparat jınaý
• máseleni sheshý
Jospary:
İ bólim: Kirispe
İİ bólim; Zertteý bólimi.
1. Aloe týraly ne bilemiz?
2. Aloenyń emdik qasıetteri jaıynda túsinik berý.
3. Aloeny qandaı aýrýlarǵa em ekendigin anyqtaý.
İİİ bólimi; Qorytyndy.
«Dana kópten shyǵady, dári shópten shyǵady» (halyq danalyǵy).
İ. Kirispe.
Qazaqstan jeri ár túrli tabıǵı jaǵdaıda ormandy dalaly, taýly aımaqtan turady. Mine osyndaı ulanǵaıyr ólkemizde alýan túrli ósimdikter ósedi. Qaı zamanda bolmasyn, adamzat balasy ósimdik ónimderiniń taǵamdyq jaǵyn ǵana emes, emdik, shıpalyq jaǵynan da kóńil bólgen.
Erte zamannan beri mal baǵýmen aınalysqan kóshpeli qazaq halqy shópterdiń jalpy ósimdikterdiń emdik qasıetterin erteden bilgen.
Ábý - Nasyr ál - Farabı, Ábý - Álı ıbn - Sına, Berýnı. Ál - Djýrjanı jáne orta ǵasyrda ómir súrgen t. b. ǵylymdar halyq medısınasynyń damýyna, ásirese dárilik ósimdikterdi taýyp paıdalanýǵa zor yqpal etti. Jer júzindegi dárilerdiń 40% ósimdikten daıyndalady. Janǵa shıpa, dertke daýa dárilerdiń kópshiligi ósimdikten alynady.
Jer betinde ósetin barlyq ósimdikterdiń paıdasyna kóz jiberip qarasaq, júrek aýrýlaryn emdeıtin dári - dármektiń 78%, ishek - qaryn, baýyr dárileriniń 75%, aýrýlarynyń shıpaly dári - dármekteriniń 80%, qaqyryq túsiretin dárileriniń 80%, qan toqtatatyn dárilerdiń 65% tek ósimdikten alynady.
Shıpaly ósimdikter qataryna ár túrli sándi ósimdikterde jatady. Sondaı - aq, baý - baqshamyzda aıaq astynda qaptap ósetin aramshópter jóninde de osyny aıtýǵa bolady. Ózderiniń jer ústinde jáne jer astynda ósetin múshelerinde asa baǵaly «úı dárihanasyna» qajetti zattardyń bolýy arqyly olardyń kópshiligi asa paıdaly.
Adam balasy aqyly men eńbeginiń arqasynda jabaıy ósimdikterden tuqym alyp 20 myńnan astam mádenı ósimdikterdi qoldan ósirip shyǵardy. Sóıtip qazirgi kezde olar adamnyń ıgiligine aınalady.
Erte zamannan - aq ata - babalarymyz dárilik ósimdikterdi tanı bilip, onyń emdik qasıetterin jáne tıimdi paıdalaný joldaryn óz tájirıbelerinen ótkizgen.
Osyndaı ǵasyrlar boıy tájirıbeden ótip suryptala kelip, adam balasyna orasan zor paıdasyn tıgizetin qarapaıym óz aýlamyzda nemese aýyl mańynda, úıde ósetin dárilik ósimdikterdi nege paıdalanbasqa? Dárilik ósimdikterden jańa daıyndalǵan tunbalar men eritindilerdiń hımıalyq jolmen jasalǵan dári - dármekterden anaǵurlym tıimdi bolady.
Keıingi jyldary medısınada shópterdiń emdik qasıetteri, olardy keńinen paıdalanýǵa erekshe nazar aýdarylýda. Qazirgi kezde shóppen emdeý - fıtoterapıany úı jaǵdaıynda keńinen qoldanýǵa múmkindik jetkilikti. Ol úshin dárisiz em-domdy jasaýdy dárilik ósimdikterden izdeýimiz kerek. Ósimdikter sarqylmaıtyn qazyna emes, sondyqtan olardy oryndy paıdalanyp, qorǵaı bilýdiń ómirlik mańyzy zor. «Myń teńge turatyn dári sharbaǵyńnyń dál túbinde ósip tur» degen halyq danalyǵy beker aıtylmaǵan. Dári - dármek jasaý isinde ósimdikterdiń alatyn róli asa zor ekeni tájirıbeden málim. Sonymen qatar hımıalyq tásilmen jasalatyn dári - dármekterge qaraǵanda dárilik ósimdikterdiń artyqshylyǵy óz aldynda.
Ósimdikterden jasalatyn dári - dármekterdiń adam organızmine áserin anyqtaý úshin eń aldymen olardy jan - janýarlarǵa qoldaný jolymen tájirıbe jasaý arqyly zerttep tekseredi.
Qazaq emshileriniń aýrý - syrqaýlarymen uzaq jyldar kúresý barysynda qoldanyp kele jatqan alýan túrli dári - dármekteriniń qaınar kózi - uly tabıǵat jáne tabıǵat dúnıesindegi haıýanattar men jándikter. Naqtylap aıtqanda bular 3 topqa bólinedi.
1. Ósimdikter
2. Haıýanattar men jándikter
3. Mıneraldy zattar
Ósimdikterdiń sabaǵy, tamyry, gúli, japyraǵy, qabyǵy, jemisi, sháıiri jáne tuqymynan dári - dármekke jasalady. Haıýanattardyń súıegi, eti, súti, maıy, júni, tb. dári - dármekke paıdalanylady. Mysaly: aıý eti, buǵy múıizi, jolbarys súıegi, sıyr súti, shaıan, súlik t. t.
Sol sıaqty mys, synap, kúkirt, ashýdas tárizdi mıneraldyq zattardyń da emdik qasıetteri bar.
Qazaq emshileriniń qoldanatyn dárileriniń basym kópshiligi - ósimdikter. Sondyqtan olardy emdik qýaty eń kúshti bolatyn mezgilde jınaǵanda ǵana sapaly dári - dármek alýǵa bolady. Dárilik ósimdikter jınalyp alynǵannan keıin, jas kúıinde paıdalaný jáne keptirip, jaqsy saqtaı bilý onyń emdik qasıeti men sapasynyń joǵalmaýynyń basty kepili bolyp tabylady.
Mundaı ósimdikterdiń dárige birden paıdalanylmaıtyn bólikterin topyraqtan aryltqannan keıin, árqaısysynyń ereksheligine qaraı kúnde keptirý, samaldatyp keptirý ádisteri qoldanylady. Shóptik dári - dármekti uzaq ýaqyt ustaǵanda qurt túsýden, kógerip shirýden saqtaýǵa erekshe kóńil bólinýi kerek.
Osyndaı dárilik maqsatta qoldanylatyn ósimdikterdiń biri bólmede ósiriletin aloe ósimdigine toqtalaıyq.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
