Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 11 saǵat buryn)
Meniń otbasym
Daıyndaǵan: Bastaýysh synyp muǵalimi
Kýsaınova Janar Qaıratovna

Taqyryby: «Meniń otbasym»
Maqsaty:
1. Otbasy týraly uǵymdaryn keńeıtý. Otbasy músheleriniń alatyn orny týraly túsinik berý. Otbasy - ár adamnyń shaǵyn Otany.
Oqýshylarǵa áke - sheshe, baýyrdyń qadirin túsindirý.
2. Balalar áke - sheshesiniń qamqorlyǵyna, súıispenshiligine bólenip, olardyń dáýleti men qyzyǵyn kórip ǵana qoımaı, olardan adamgershilik qasıetterin alyp, jaqsy qasıetterdi boıyna sińirý, jaqsydan úırenip, jamannan jırenýge baýlý.
3. Oqýshylardyń boıyna ata - anaǵa degen súıispenshilikti, qurmet sezimin oıatý. Syılastyqqa, meıirimdilikke, tatýlyqqa, qamqorlyqqa tárbıeleý.
Sabaq barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi.
Psıhologıalyq ahýal
Baıaý án yrǵaǵy oınap turady. Interaktıvti taqtadan ásem gúl shoqtary kórsetiledi.( Bir – birlerine tilek aıtady)
Sózjumbaq.
1. Túsi narttaı,
Tilin tartpaı,
Jolǵa shyqsa,
Qoımaıdy qurtpaı.
2. Memlekettik rámizdiń biri.
3. Eńbek quraly.
4. Eń jaqyn adam.
5. Ýaqyt ólshemi.
6. Yrys aldy -

Jumbaq jasyrý.
Maǵan da, saǵan da,
Jaqyn týys – bes adam.
Úsh áripten turatyn.
Ońǵa oqy, solǵa oqy.
Ózgermeıdi esh odan.
Bári de óz juratyń,
Aıtady, qane, kim atyn? /apa, ata, ana, ini, aǵa./

Jumbaq otbasy týraly
1. Baldan tátti ne? ( bala)
2. Qara shańyrak ıesi kim? ( kenje ul)
3. Balaǵa kim synshy? (ata)
4. Úıdegi altyn adam kim? ( ana)
5. Uldardyń kishisi (ini)

2. Kirispe sóz
- Balalar, baıqadyńdar ma, sózjumbaǵymyz da, jumbaǵymyz da otbasy, týys týraly taqyrypta boldy. Endeshe búgingi bizdiń sabaǵymyzdyń taqyryby «Meniń otbasym» dep atalady.
- Otbasy degenimiz ne? (Oqýshylar syzbany toltyrady.)
- Ata, áje, áke, ana, qaryndas, ini, ápke – otbasy bolyp esepteledi. Otbasynyń basshysy bolady. Basshy otbasynyń búkil sharýasyn uıymdastyrady. Basqa múshelerine qamqorlyq kórsetip, bastaryn biriktiredi.
Otbasynyń belgili turatyn meken - jaıy jáne óziniń tabysyna laıyqty sharýasy bolady. Otbasy músheleriniń bári de óz múmkindiginshe is atqarady: oqıdy, jumys isteıdi, úı sharýasymen aınalysady. Barlyǵynyń ortaq isi - otbasyn durys ustap, ár músheniń damýyna jaǵdaı jasaıdy. Otbasyndaǵy sharýa aqyldasyp sheshiledi. Otbasy tabysy da bárine ortaq. Onyń múshelerine kereginshe jumsalady. Otbasynyń aýqatty bolýy qoǵamǵa da baılanysty. Halyq turmysynyń jaqsarýy qoǵamnyń órkendeýine jaǵdaı jasaıdy. Otbasy týǵan - týystarmen qarym - qatynasta bolady. Ata - ananyń aqylymen qarym - qatynas túrleri rettelip otyrady. Qarym - qatynas túrleri kóp: qonaqqa shaqyrý, toıǵa kómek berý, aýyryp – syrqattanǵanda kómek berý, kámeletke kelgenderin úılendirý. Adamnyń óz basynyń jumysynan basqa da osyndaı qatynastarǵa úles qosýy - adamgershilik paryzy. Mundaı qatynastar arqyly aǵaıyn, týǵan - týys arasyndaǵy adamnyń óz basynyń alatyn orny aıqyndalady. Meıirimdi bolsań senen únemi kómek suraıdy. Kerek kezinde saǵan da kómek beredi. Sóıtip, otbasy shaǵyn qoǵamnyń jumysyn atqarady.
Otbasyna qamqorlyq – Respýblıkamyzdyń negizgi mindetteriniń biri. QR - nyń Ata Zańynyń 27 - babynda neke men otbasy, ana men áke jáne bala memlekettiń qorǵaýynda bolady dep kórsetilgen.
• Otbasyn januıa, shańyraq dep ataıdy.
• Otbasy degen sózdiń ózi otbasy oshaq qasy degen maǵynany bildiredi.
• Otbasy ekige bólinedi shaǵyn jáne úlken
• Shaǵyn otbasy ol anasy men ákesi bala-shaǵasymen turady.
• Úlken otbasy ol atasy men ájesimen turatyn
Otbasy - ár adamnyń shaǵyn otany. Ol qoǵamnyń bir bólshegi, ot bar jerde ómir bar. Otbasy degen keleshek urpaqty jalǵastyratyn bolashaq.

3.« Men ata - anammen maqtanamyn!» atty slaıdtar men fotosýretter
- Al endi árkim ózderi daıyndaǵan otbasy jaıly materıaldarymen tanystyryp óz otbasy jaıly aıtady.

4. Pap pen mama sózine túsinik berý.
- Bul eki sóz de qazaq tiline jat bolǵan. Biraq birneshe ondaǵan jyldan beri qazaq tiliniń eń kóp qoldanylatyn sózderiniń qatarynda keledi. Kóp adam ekeýin de orystyń sózi dep, qazaqylyqqa jat sózderge jatqyzady. Tipti, ákesin «papa» dep ataıtyndardy jetesizder, arsyzdar qataryna jatqyzatyndar da bar. Qoǵam bolǵan soń ártúrli pikirdegi adamdardyń bolatyny tabıǵı zańdylyq qoı.

«Papa» men «mama» sózderi eshqandaı da orystyń nemese basqa da slaván halyqtarynyń tól sózderi emes. «Papa» sózi kónedegi grektiń «papas» sózi men latynnyń «papa» sózderinen shyqqan. Katolıktik shirkeýde din qyzmetkerleriniń eń laýazymdy, eń joǵary qyzmetkerine «Papa» degen ataý bergen. Mysaly, Rım Papasy Benedıkt VIII degen sıaqty. Sóıtip orystar arqyly qazaq eline de jetti.
«Papa» sózi — orystardyń sózi» deýge bolmaıdy. Óıtkeni ol sózdiń orystar arqyly jetkeni bolmasa, túp tamyry latyn tilinde jatyr. Orystardan basqa álemniń qanshama ulty ákeni «papa» dep ataıdy. Mama sózi de solaı: álemniń kóptegen ulttary anany «mama» dep ataıdy. Biraq «mama» sóziniń maǵynasy ertedegi shirkeýlerge qatysty emes.
Mama — latynsha «mamma (maǵynasy: áıeldiń emshegi)» sózinen shyqqan. Balasyn emizetin áıeldi, ıaǵnı anany «mama» dep ataý ertedegi latyn tilinen shyqqan deýge tolyq negiz bar.
Barlyq tilde derlik balamasy bar

Baıqasaq, aty belgili, bir - eki aýyz sózi tanys tilderdiń barlyǵynda derlik» papa» men «mama» sózderine balama bolarlyq arnaıy sózder bar. Ondaı sózder qazaq tilinde de bar: áke, ata, ana, sheshe. Eger ákesin «papa», anasyn «mama» deıtin qazaqtardy shekten shyqqan adamdarsha jetesizder men arsyzdar qataryna jatqyzsaq, onda eldegi úsh adam ekeýi nemese tórt adamnyń úsheýi jetesiz bolyp shyǵady. Árıne, olaı deý tym artyq ketkendik bolady. Kersinshe, ilik izdep, árbir sózdiń myńdaǵan jyldar burynǵy astaryna úńilý jetesizdikke uqsaıdy emes pe?! Onyń ústine, kóne maǵynasy qazaqtyń tiline de diline de jat qanshama sóz bar. Ol az deseńiz, «papa» deıtin balany kinálap, solaı aıtýyna jaýapty ata - anasyn kinálámaıtyndar bar. Besikten beli shyqpaǵan balanyń tili men tárbıesine jaýaptylar — ata - anasy.
Iá, qazaq balasynyń tili qazaqsha shyǵyp, ákesin «áke» dep, anasyn «ana» dep ataǵanyna ne jetsin, shirkin. Qazir «papa» men «mama» sózine qulaǵymyz úırenip, ol sózderdi sanamyzdyń sińirip alǵany sonshalyqty, «áke» men «ana (anashym)» deıtin balalardyń sózin estigende jalt qaraımyz. Nege? Óıtkeni qazaqtyń keıbir tól sózderi qazaqtarǵa jat bolyp qalǵan, kúndelikti tirshilikte qazaqtyń tól sózderin qoldanatyndar óte az. Tipti jasy úlken, sútti bıelerdi «mama bıe «dep ataǵan.

5. Oıyn kezeńi.
Aýyzsha tapsyrma: «Sıqyrly sharlardan» tapsyrmalar:
1. Otbasynyń qorǵany kim?
2. Shańyraq sózin qalaı túsinesiń?
3. Tún uıqysyn tórt bólip, bóbegin áldılegen kim?
4..... ne otbasynan bastalady.
5. Ákeden balańa beriletin zat ( mura)
6. Uldardyń úlkeni
7. Naǵashy jurt degen kim?
8. Jezde degen kim?
5. Otbasyna arnalǵan óleń - jyrlar oqylady.
Bir kún bar jylatar kún, jubatar kún,
Bir kún bar muńaıtar kún, qýantar kún.
Meıli ol shańyraq sátti bolsyn, sátsiz bolsyn,
"Áke" degen sezimdi umytar kim?!
Ana - jaryq syılaǵan jan ekensiń,
Ana - shýaq shashatyn tań ekensiń.
- "Ana - ómir, ana - baqyt, ana - júrek" – dep otbasyna arnalǵan jyr shýmaqtaryn oqıyq.

Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama