InfoHub Logo

Kamalǵa hat

Kamal dos! «Egemen Qazaqstanda» jaryq kórgen «Qazaqstan. XXI ǵasyr» atty kólemdi maqalańdy oqyp (25-maýsym, 1996 j.), kóńilim ár saqqa júgirdi. Bir sebepten súısindim. Bir sebepten... kúmándimin.

Súısingende, alǵyrlyǵyńa, jýrnalısik tapqyrlyǵyńa súısinemin. Biz bolsaq, «Qazaqstan ulan-baıtaq, Qazaqstan baı» degen jalpy uǵymmen sóıleımiz. Sen bolsań, sol baılyqty naqty sıfrlarmen sóıletesiń. Sıfrlar seniń quldyrańdap júgirip júrgen jıenderiń sıaqty. Tipti jerdiń jeti qat astynda jatqan baılyqtyń bárin gramdap ólshep, esepshotty sart-surt etkizip, tıynyna deıin shyǵaryp qoıasyn. Sóıtesińde «Qazaqstan qazba baılyqtary — 10 trıllıon dollar!» — dep bir-aq toq etkizesiń.

Al endi dál 10 trıllıon ekenine kúmánim bar. Bálkim, 100 trıllıon shyǵar?..

Kamal! «Saryarqa men Atyraý, Altaı men Qarataý qoınaýlary naǵyz altyn sandyq eken. Sonyń kilti endi elimizdiń qolyna erkin tıdi», — dep jazypsyń.

Sony endi bilip júrgendeı, «eken» degeniń netkeniń? Al sol sandyqtyń «kilti endi elimizdiń qolyna erkin tıdi», — dep alaqaılaǵanyńa jol bolsyn! Onda biz sol altyn sandyqtyń ústinde nege jalań but otyrmyz? Ashpaımyz ba sandyqty? Malmaımyz ba qolymyzdy altyn-kúmiske?

Optımıs, aqkóńil, ańqyldaqsyń, Kamal! Adam oı-azaptan azyp-tozbas úshin osyndaı qasıet te kerek shyǵar.

Kamal! Sen de, men de jas kezimizde Qaraǵandyda jumys istedik. Shahtalarǵa tústik. Jýrnalısik azap istiń qazanynda pistik. Qazir sol Qaraǵandynyń shahtalaryn aǵylshyndar jalǵa alyp jatyr. Sol ólkede bizdiń aldymyzda kyzmet etip, «Meniń qurdastarym» atty tamasha kitap jazǵan Sattar Erýbaev, janyń jannatta bolǵyr, bir kezde Qaraǵandy shahtalaryn bılegen Hopkıns atty aǵylshynnyń jergilikti halyqty qalaı qanap, qalaı tonap, qalaı qorlaǵanyn jazbaýshy ma edi. Qalaı oılaısyń, Kamal, sol soıqan taǵy soqpaı ma?

Mysaly, Reseıge jalǵa ketken Baıqońyrdan qazir oqtyn-oqtyn, emis-emis bir yzaly, ókinishti únder estilgendeı bolady.

Ata-babasynan beri qaraı máńgi-baqı sol jerde ómir súrip kele jatqan qazaqtarǵa Reseıdiń azamattyǵyn almasa, jumys bermeıtin kórinedi. Óz elinde, óz jerinde otyryp Reseıdiń azamattyǵyn al, áıtpese, qaıqaıyp tur. Ekiniń biri.

Múmkin, sende basqa derekter bar shyǵar. Laıym, meniń estigenim qate bolǵaı. Buǵan qalaı qaraısyń?

Óziń aıtqan «maıly jilikti jaqsy kóretinder» kóbeıip ketti. Bul neniń nyshany? Shetelge jalǵa, nesıege bergensip, qandaı bir ózimizdiń alpaýyttar neler iri kásiporyndardy ózderi solqyldatyp soryp jatyr degen sóz bar. Odan ne bilesin, Kamal?

Baıaǵy Hrýshevtyń zamanynda, óziń aıtqandaı, 25 mıllıon (bir derekterde 30 mıllıon) gektar tyn jer kóterildi. Sen sonyń 10 mıllıonyn astyqtan bosatyp, jaıylym jasasa deısiń. Sonda mal basy kóbeıer edi deısiń. Nıetińnen aınalaıyn. Júregińnen aınalaıyn. Júregiń taza, aq qoı. Áıtpese, sol sen astyqtan bosatatyn 10 mıllıon jer endi kaıtyp jaıylymǵa jaraý úshin eń keminde 100 jyl kerek ekenin sen biler ediń ǵoı. Ol jerdiń analyq qunary, asyl topyraǵy áldeqashan aspanǵa ushyp ketken. Qaıtyp qalpyna kelýi úshin sen aıtyp otyrǵan XXI ǵasyrdyń kólemi jete me, jetpeı me, Qudaı bilsin. Ol jerge shúıgin shóp shyǵý úshin quıqa kerek. Sol quıqa joq qoı!

«Jer — Ana» degen uly uǵym orystarda da bar. Biraq sóıte tura, sol Anany baǵyndyramyz! — dedi. Esinde me sol uran? Bizdiń gazetterdiń anshlagy, mańdaıshasy bolatyn. Baqandaı-baqandaı áriptermen teriletin. O zamanda — bu zaman, óz Anasyn baǵyndyratyn adam bola ma eken?!

Sóıtip, uly Anamyzdyń kóılegi jyrtyldy, omyraýy aıǵyz-aıǵyz boldy. Júz jyldyq jara tústi. Dúnıejúzilik uıatqa qaldyq.

Al sen bolsań Qazaqstannyń jerinde bir mıllıard adamdy asyraı alatyn ónim alýǵa bolady deısiń. Aýzyńa maı!

Sen aıtasyń: azdaǵan sý bolsa, hımıkat bolsa... dep. Baıaǵyda bir kedeı: shirkin, qos ýys ún tabylsa, qol basyndaı maı tabylsa... baýyrsaq pisirip jer edim degen eken. Keshir, Kamal, sen soǵan uqsaısyń.

«Qazaqstan jeri bir mıllıard adamdy asyraıdy», — degenińdi oqyp alyp, áldekimder: sonshama jerde qazir nebary on alty-aq mıllıon jan turady eken. Qalǵanyn biz baryp toltyrsaq qaıtedi dep júrmes pe eken? Qazaqstan jerine qashannan kóz alartýshylar az emes edi ǵoı. Qazaqtyń dúrkin-dúrkin qyrylyp, óspeı qalǵanynyń, bir qyrsyǵy — osynshama jerge ózgelerdiń ózeýreı qaraǵandyǵynan emes pe edi.

Áli de bar ǵoı. Gorbachev, Soljenısyn, Jırınovskıı degender Qazaqstannyń jerin qashan alamyz dep quzǵyn tazqaradaı qulqyn qaǵyp otyrǵan joq pa?

Jalpy, maqalań tutastaı alǵanda derekke baı. Qazirgi kezde oqýlyqtar jetpeı jatqan mektepterge sabaq bolatyndaı.

Oqýlyq degennen eske túsedi. Óziń Jýrnalıser odaǵyn basqarasyń. Qolynda naqty derekteriń bar shyǵar, osy bizdiń kazak tilinde shyǵatyn basylymdardyń bári jınalyp bir «Karavannyń» taralymyna jeter me eken?

Sonda qalaı bolady, mektepke oqýlyq jetpese, qalyń jurt gazet-jýrnaldan maqrum qalsa, kitaptyń taralymy bes myń. Bir kezde taralymy 250.000-ǵa taıaǵan «Juldyzdyń» taralymy qazir tórt myńnan sál-aq assa — halyq, ásirese jas býyn bilimdi qaıdan alady?

Radıo, teledıdar bar ǵoı dersin. Teledıdarda, qudaıǵa shúkir, kanaldar kóbeıdi. KTK-ny qalamasań, TAŃ bar, TOTEM bar, taǵysyn taǵylar. Biraq onyń bári oryssha ǵoı. Máskeýdiń qos kanalyn ashyp qal — ol da oryssha. Qazaqshanyń tam-tumy, bas-qalardyń tamtyǵy — Qazaq TV, HABAR degende ǵana bar.

Jas sábıdiń boıyna ulttyq qasıet anasynyń sútimen, tilimen kiredi. Al onyń kúndiz-túni kergeni Batystyń baıaǵyda jerigen tastandysy...

Munyń bári aıtylmaı, jazylmaı júrgen joq.

Ekeýmiz bir jyldyń teli edik qoı. Anda-sanda syrymdy, pikirimdi saǵan aıtpaǵanda, kimge aıtamyn...

Aıtpaqshy, Malahovtan ne habar?

Sherhan MURTAZA 12-shilde, 1996 jyl

---