InfoHub Logo

Burynǵy zamanda jaqsy bir mergen bolypty. Ań qarap kele jatsa, eki jylan tóbelesip jatyr eken. Jylannyń biri qara, biri aq eken. Kelip qarasa, qara jylannyń túsi sýyq, óte jaman eken. Mergen qarany óltirip tastapty.

          Sonan soń aq jylan turyp, bir nárseni jalap alady. «Túsi aq, maǵan da jala dep otyr ma?» – dep, mergen de álgi nárseni jalap alady da sol saǵatynda jer ústindegi nárseniń tilin túgel bilip ketedi. Jylanmen sóılesedi. Jylan: «Ekeýimiz endi dos bolaıyq jáne til bildim dep kisige aıtpa!» – deıdi de at basyndaı altyn beredi. «Til bildim dep aıtsań, ólesiń», – deıdi.

          Aq jylanmen dos bolyp, úıine qaıtady. Altyndy úıine aparyp tastap, qaıtadan ań qarap júrip, bir baıdyń úıine qonady, sonda túnde qasqyr ulıdy jáne osy túnde boran bolady. Baıdyń qoıy yǵady. Qasqyr: «Baıdyń qoıyn jeıim, bolmasa, qonaǵynyń atyn jeımin», – deıdi. Ony mergen bilip otyrady jáne oǵan jaýapty qoradan qara tóbet sóıleıdi: «Men túk jegizbeımin, eger de qonaǵym aldyna qoıǵan tabaqtaǵy etin maǵan berse», – deıdi. Tamaq piskennen keıin, bergen etin qonaq ıtke beripti.           Sonymen jatyp uıyqtasa, qatty boran soǵyp qoıy yǵyp ketedi. Qoımen birge at ta ketedi. Sonda baı: «Maldy qyrady ǵoı, qutty qonaq bolsań, mal aman qalar edi», – deıdi. Mergen: «Baı, jylama, mal aman, tabylady», – dep uıyqtaı beripti.

          Tań atqan soń baı men qonaq mal men atty izdep ekeýi kele jatsa, qara tóbet bárin ıirip júr eken. Qasqyr da tóńirektep sol jerde tóbetpen ańdysyp tur eken, bulardy kórip, qasqyr qasha jóneledi, biraq tóbet qaıyrmalap qasqyrdy jibermeıdi. Qasqyr qolǵa túsedi. Qonaq atyn aman alady. Baı da qoıyn aralap aman ekendigin kórip: «Qonaq, sen qutty qonaq boldyń qalaǵanyńdy alyp ket!» – deıdi. Sonda bir urǵashy sary bas toqty mańyraıdy. Mańyraǵandaǵysy: «Bes jylda myń bolam!» – degen eken. Muny mergen bilip, sary toqtyǵa en saldy da: «Bes jyldan keıin alam, osy toqty myń bolady», – deıdi.

          Bes jyl tolǵannan keıin, mergen qaıtyp baıdyń úıine kelip: «Ýaǵdaly qoıymdy ber!» – deıdi. Baı ýaǵdasynan tanyp: «Qoı berem dep aıtqan joqpyn», – deıdi.

          Ekeýi júginip, bir qazy bıge kelip, bastan-aıaq sózdiń jónin aıtqannan keıin oǵan qazy: «Qoıyńdy eki asha jolmen aıda, mergenniń úıine qaraı júrgen qoıdy mergen alsyn, óz úıińe qaraı júrgendi sen al!» – dep bılik aıtady. Baı kónip, qoıdy aıdaıdy. Mergen jaqqa qarap sary bas toqty bastap myń qoı shyǵady da mergen ol myń qoıdy alyp úıine qaıtady. Sonymen baı bolady.

          Qatyny «tórkinime baram» deıdi, jazǵyturym tórkini taıy ergen býaz bıe mingizedi. Qatyny bolsa jáne ekiqabat, besiktegi balasymen neshe kún jatyp úıine qaıtypty. Qaıtyp kele jatsa, taı baryp bıeni emipti. Enesi: «Qaıtip emesiń, ústimde úsheý, ózim de býaz, sharshap kelem», – deıdi de taıdy qýyp jiberedi. Ony mergen bilip kúlip jiberedi. «Sen nege kúldiń?» – dep qatyny suraıdy. Aıtsa óledi, aıtpasa, qatyny ketedi. Qysylǵannan mergen: «Úıge barǵanda aıtaıyn», – deıdi. Úıine kelgen soń: «Sen joldaǵy sózdi aıt!» – dep, qatyny bolmaıdy. Mergen bir maldy soıyp, jurtty jıyp, jónin aıtpaq bolady. Malyn soıyp jurtty syrtqa shyǵaryp qatynyna aıtaıyn dep otyrǵanda, úıge eki taýyq kiredi de áteshtiń aldyndaǵy bıdaıyn shibıi jeıdi. «Men mergen emes, qatynyna syryn aıtyp ólgeli jatqan», – dep, shibıin tistep átesh talap tastaıdy. Sonan mergen de qatynyn sabaıdy. Onan keıin qatyny qorqyp, qaıtadan suramaıtyn bolypty. Mergen taýyqtyń arqasynda aman ólmeı qalypty.

          Taǵy da bir kezde ań qarap júrip, bir taýeshki atyp alyp, soıyp jep otyrǵanda, kulaǵyna bir daýys keledi. Daýys: «Jalǵyz eshkimdi atyp aldyń, jazańdy qasqyr bersin!» – deıdi. Mergen ony tyńdamastan, úıine qaıtady. Keshke taman jolda bir kerýen qonyp jatyr eken, mergen sol kerýenmen birge dalaǵa qonady. Qonyp otyrǵanda, qasqyr ulıdy. Qasqyr: «Sur mergendi búgin ne qylsam da jep qoıamyn», – dep ulıdy. Mergen kerýenge: «Ne bildińder?» – deıdi. Kerýen: «Túk te bilmedim», – deıdi. Mergen:

          — Endeshe, meni qasqyr jeıdi, – deıdi. Kerýen jer qazyp, ol mergendi jerge tyǵyp, ústine kıiz tósep jatyp qalsa, qasqyr bir jaǵynan qazyp alyp mergendi jep ketipti.

---