InfoHub Logo

Ormannyń shetindegi kishigirim kishkentaı úı bar. Sol úıde uly men aǵash kesýshi qarıa turady. Qarıa qartaıǵan saıyn onyń jumysy qıyndaı túsedi. Uly Hýan meıirimdi, qaırymdy, batyr bolsa da, ákesine kómektespeıdi. 

Bir kúni qarıa Hýanǵa:

— Aǵash azaıyp  qaldy. Ormanǵa baryp aǵash kes.

— Men qazir baramyn, – dep ýáde etti  Hýan, biraq tipti qozǵalmady. 

Ákesi biraz kútti taǵy surady.

— Aǵash kesýge qashan barasyń?

— Endi, áke, men qazir baramyn – dep jaýap berdi Hýan. 

Qarıa ormanǵa baryp aǵash kesip ulyn umytyp qaıtadan úıge kelse, sol orynda jatqan jerde áli eken. Birdeńe armandap qıaldap jatyr. 
Ákesi oǵan qatty ashýlanyp, aıqaılady.

— Eger sen ormanǵa baryp aǵash kesip ákelmesen, onda úıge kirgizbeımin?

Hýan ákesi ony shynymen jazalaıtyn bildi. Sondyqtan ol birden ornynan turyp, balta alyp ormanǵa bardy. 

Ol ormanǵa kelgende, aldymen aǵashtardy saýsaqtary men tańdaı bastady, sodan keıin olardy kesip tastady. Eki aǵashty kesip alyp, úshinshi kenetten kórip, kesetiń aǵashtyń ortasy úńireıip tur. Sol aǵashtyń ishin qarady. Shuńqyr eken. Tereńdiginde bir nárse jarqyrap turdy. «Onda bireý altynyń jasyrǵan bolar», – dep oılady. Qýanysh, ol aǵash  ulaý úshin qolyndaǵy balta men aǵashty kesedi. Biraq aǵash qulap túskende, onyń ishinen orman qubyjyǵy paıda bolady. 

Hýan qubyjyqtan qoryqpaıdy. Qaıta qubyjyqty qorqytady. «Endi saǵan ólim!» dep ustap alady. 

Orman qubyjyǵy Hýanǵa jalyna bastaıdy: 

— Siz jaqsy myrzasyz. Baqytty ómir súresiz. Sulý áıelińiz bolady. Hýan bul týraly estigende baltany túsirdi. 

— Sen shyndyqty aıtasyń ba? 

— Sizge ant etemin – dedi qubyjyq Hýanǵa. 

— Áıelimdi qaıdan tabamyn? – dep surady Hýan. Áli renjigen adam sıaqty burynǵydan da ashýlanyp qaıtadan baltasyn kóterdi. Ol ýáde etken nársesiń alýǵa tyrysty. 

— Meniń tilimniń astyndaǵy aq tasty alyńyz, – dep jaýap berdi qubyjyq.

— Siz bul aq tastan ne qajet ekenin suraı alasyz, ol sizge bárin beredi. 

Qubyjyq aýzyn ashyp tiliniń astyndaǵy aq tasty sýyryp berdi. Hýan ony alǵanda qubyjyq joq bolyp ketti. 

Jigit aq tastan sıqyrlyǵyn synap kórgisi keldi. 

— Maǵan kómektesetin adamdar jiber. 

Aıtqansha bolǵan joq, ormanǵa kóptegen adamdar paıda boldy. Bireýi kesse, ekinshisi otynǵa daıyndap, úshinshisi úıine otyn ákelip boldy. 
Aqyrynda Hýan aǵashtyń jetkilikti ekendigin anyqtady. Ol adamdardy jiberip, ózi úıge asyqty. Óziniń jaıly jerine jatqysy keldi. Úıge kelse ákesi úıinde joq eken. Hýan birden kerýetke jatty, az ǵana jatýǵa týra keledi. Úıtkeni ákesi úıge keldi. Qarıa balasyn taǵy jatqanyn kórip, qatty ashýlandy.

— Sen aǵashty kestin be? Qalaı aıtqanymdaı Hýan.

— Áke, terezege qarańyzshy, – dep jaýap berdi Hýan. 

Qarıa terezeden qarap, úıdiń janynda úlken orman aǵashtar kórgende tańqaldy, ol eshqashan óz ómirinde bir kúnde kóp aǵash kesken emes! 
Kelesi kúni Hýan qubyjyq oǵan ádemi áıel ýáde etkeni esine aldy. Hýan úılený týraly oılaýǵa kiristi jáne sheshti. «Patshanyń qyzyna úılensen be, onyń el óte sulý dep aıtady.»

Sheshim qabyldap, Hýan ornynan turyp han saraıyna attanady. 

Jas jigit  Hýan patshaǵa jolyqqan kezde bylaı dedi:  

— Mártebali, men sizdiń qyzyńyzǵa úılengim keledi.

Patsha jigitke qarap aıtty:

— Endeshe, siz meniń qyzyma úılengiz kelse, biraq siz aıtqanymdy isteseńiz ǵana úılenesiz. 

— Men sizdiń aıtqańyzdy isteımin mártebeli taqsyr. – dep Hýan.

— Shyǵanaqtyń ortasyna han saraıyn sal. Úsh kúnde salmasan basyndy áıtpese kesip alamyn. 

Hýan aq tasyna shyyǵanaqtyń ortasyna ádemi han saraıyn sal dedi. 

Tańerteń patsha betin qolyn jýyp, terezege qarady. Hýan hanzada sıaqty kıinip alǵan. 

— Patsha saraıy daıyn, uly mártebelim – dedi han aldynda turyp, Hýan.

— Qarap kórińiz? 

— Eger seniń aıtqanyn shyn bolsyń   – dep  jaýap berdi patsha. 

Tańǵy astan soń, patsha men onyń qyzy qaıyq pen shyǵanaqta serýendedi. Olarǵa patsha saraıy qatty unady. Kelesi kúni kermet úılený toıy uıymdastyryldy. Úılenýden keıin kóp uzamaı soǵys bastaldy. 

Eli jaýdyń shabýlyna ushyrap, Hýan óziniń qaıyn atasynyń áskerin basqaryp, aq tastyn arqasynda kúshti jaýdy jeńdi. 

Buǵan deıin jeńiliske jol bermegen jaý qolbasshysy zulymdyq oılaıdy. Ol Hýannyń qandaı da bir sıqyrly kúshke ıe ekendigin túsinip, óz eline qaıtyp kelip: “Men baılyǵymnyń jartysyn Hýannyń qupıasyn biletin adamǵa beremin”.

Muny estigen mystan kempir. Ol Hýannyń aq tasy bar ekenin biletin. Jazdyń ystyq kúninde úlken qusqa aınaldy. Hýan turatyn elge qus bolyp ushyp jetti. Ózi saraıǵa kelip, qaıtadan kári kempirge aınalyp, esikti qaqty. Ol Hýannyń ań aýlaý ketkenniń bildi. Marıam saraıda jalǵyz edi. Kári kempir esikti qaqty. Marıam kári kempir dep úıge kirgizdi.

— Marıam sen esinde joq pa? Men seni kishkentaı kezinde baqqanmyn. Marıa tanymady. Kempir ǵoı dep tátti-tátti tamaqtar men tamaqtandyrdy. 

— Rahmet, sulýym alandamaı jaqsy demal. Kúndizgi tynyǵý ýaqytty keldi. 

Marıam uıyqyǵa jatty. Mystan kempir Marıam uıyqtaǵansha esh nársege tıispedi. Sonda Marıam uıyqtap jatqanda, Hýannyń sol jerde saqtalǵan jastyǵy aq tasty alyp qusqa aınalyp ushyp ketip, jaý ásker qolbasshy jetti. Áskerı qolbasshy aq tasty kórgende qýandy. Ýádesinde turyp mystan kempirge baılyǵynyń jartysyn berdi. 

Degenmen Hýan bul týraly eshteńe bilmeı alańsyz ań aýlady. Kútpegen jerden úlken qus kóterilip, baı kıimin sheship alyp ketti. Qaıtadan kedeı adam bolyp, burynǵy qalpyna keldi. 

Hýan qorqyp, óziniń saraıyna keldi. Saraıynda eshkim joq ekenin kórdi. Hýan jastyqtyń astyn qarady, aq tasy joq boldy. Hýan endi tasty qaıdan izdeý kerek ekenin bilmeı, oılanyp qaldy: «Nelikten bul qıynshylyqtar oǵan kenetten paıda boldy? Hýan uzaq ýaqyt oılanyp, aqyry aıaǵynda, jaý áskeriniń qolbasshysy ekendigin túsindi. Qolbasshynyń qolynda tasy bar ekenin bildi. 

Sodan keıin Hýan ásker qolbasshy turatyn elge bardy. Hýan birinshi jáne ekinshi taýdan ótkende, óte sharshap, biraz demalýǵa sheshim qabyldady. Ol shópte jatqanda kútpegen jerden bireý aıaǵynan túrtip ketti. Hýan atyp tursa, úlken mysyq eken. Mysyqty ustap dorbasyna salyp alyp, ári qaraı joldy jalǵastyrady. 

Kóp ýaqyttan keıin Hýan ásker qolbasshynyń saraıyna keledi. Hýan qaqpany  aǵady, ásker qolbasshynyń kúzetshisi: – Siz kimsiz jáne sizge ne qajet? Hýan jaýap beredi : – Men baqytsyz qaıyrshymyn, maǵan kúrish bersen de rızamyn.
Ásker qolbasshy birden Hýannyń daýsyn tanydy. Ol kúzetshilerge:

— Ony qamandar jertólege tastańdar!

Áskerler Hýandy ustap alyp, ony jertólege tastady. Hýan jertólede kirgende ishi qarańǵy boldy, jáne esik jabylǵanan keıin egeýquıryqtar ony  isteleýge tyrysty. Sodan keıin dorbasyndaǵy mysyqty shyǵardy. Mysyq sekirip shyǵyp, barlyq egeýquıryqtardy óltirdi, tek ekeýi ǵana tiri qaldyrdy. Olardyń bireýi:

— Meniń jáne qyzymdy Hýan óltirmeshi. Men saǵan kómektesemin!

— Meniń aqtasymdy seniń qojaıyn urlap alyp ketken. Sony alyp kelsen qyzyn ekeýin tiri qalasyń, – dedi Hýa  egeýquıryqqa.

— Men sizge aq tasty aly  kelemin. 

— Sonan soń tez bar – dedi Hýan.

Egeýquıryq júgirip ásker qolbasshynyń ústelinen aq tasty alyp, Hýanǵa beredi. Tas qolynda bolǵanda Hýan:

— Bul saraı qıratylsyn. Jer dirildep, kún kúrkireıdi. 

Hýan saraıdyń qulǵanyń kóredi, qolbasshy jáne onyń áskeri óledi. Hýan egeýquıryqty dorbaǵa salyp, mysyqty qolyna alyp aq tasqa buıyrady. 

— Meni úıge apar! 

Ol óziniń úıine kóz ilespesteı tez jetedi. Óziniń úıine kelip:

— Meniń áıelim men qaıyn atamdy qaıtaryp ber! – Hýan aq tasqa taǵy buıyrady. 

Osy sózdi aıtyp bolǵanda eki egeýquıryq prınsessa Marıam men patshaǵa aınalady. Hýan qýanady. Zulym ásker qolbasshy olarǵa endi zıanyń tıgizbeıtin aıtty. 

— Tek seniń arqanda biz qaıtyp kelip, tiri qaldyq, – dedi patsha Hýanǵa. 

— Sen endi meniń ornyma patsha bol. Qalǵan ǵumyrymdy senderdiń balalaryndy baǵaıyn. 

Kelesi kúni Hýan taqqa otyrdy. Áıeli jáne patshamen birge patsha saraıynda ómir súrdi. Óziniń qarıa ákesin de patsha saraıǵa aldyrtty. Kóp jyldar boıy Hýan elin aqyldylyqpen jáne ádil basqaryp áıeli Marıamen baqyt pen qýanyshpen ómir súrdi.

Ádilova Kenjegýl Beısembaıqyzy

---