Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 14 saǵat buryn)
Aqıqattan aınymaǵan qalam
Jerles jazýshy Ótejan Nurǵalıev aǵamyz bıyl 70 jasqa toldy. Ótejan Nurǵalıev 1938 jyly 15 tamyzda Baıǵanın aýdany Aqjar ujymsharynda dúnıege kelgen.
Kórnekti qazaq aqyny qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologıa fakúltetin 1964 jyly bitirgen. «Jalyn» baspasynda redaktor, qazaq televızıasynda qyzmetker boldy. Qazaq poezıasynda ózgeshe qubylys ala kelgen aqyn onyń «Meniń mahabbatym» ( 1962 jyly), «Aq nóser» (1968 j), «Nóserden keıin» (1969 j), «Kámelet» (1971 j), «Aı astynda aq boz úı» (1972 j), «Qaıyńdy toǵaı» (1973j), «Soǵystyń sońǵy jazy» kitaptary jaryq kórip oqyrmandardyń joǵary baǵasyn aldy.

1 - oqýshy:
Ótejan aǵa - óz baǵasyn baıaǵyda alǵan, qazaqtyń uly aqyndarynyń biri. Aqyn inilerimizdiń biri aıtqandaı kózi tirisinde ańyzǵa aınalǵan aqyndardyń biri.
«Soǵystyń sońǵy jazynda» Ótejan tıptik tulǵalardyń jalpy qazaqqa ortaq galereıasyn jasady. Al «Afıny mektebi» kitaby kópshiliktiń saýaty jete bermeıtin fılosofıalyq týyndy ekenin ashyq aıtýdy jáne artyqtyǵy joq.. Rasynda da álemdik fılosofıa men álemdik ádebıetti biletinder asa kóp emes qoı. Ádette bizde aqynnyń aldyn - ala jasalyp qoıylǵan qalypty túr sıpaty bolady. Al bul kisi ol qalypqa syımaıdy, ózine ǵana uqsaıdy. Bul kisini eshkim qaıtalamaı almaıdy. Eliktigimiz keledi qolymyzdan kelmeıdi.
«Jaýynnyń aldynda» óleńi
Bulttardy sabap kúıinip
Naızaǵaı ábden sharshady.
Jibermeı bultty ıirip
Kempirqosaq qorshady....
- Nóserli edi naızaǵaı
Shybyrtqy soqqan shartylyń
Bulttardy túrip aıdamaı
Qýatyń qaıda, jarqynym!?
Til qatty taýlar osylaı
Aspannyń naızaǵaıyna
Qahary kelip naızadaı
Taýlardyń qaıraǵanyna
Ashýmen julyp ketti de
Jartysyn kempirqosaqtyń
Qosaqtap qoıǵan tamshyny
Qylyshpen kesip bosatty.
Shóldegen jerdi sholǵandaı
Tamshylar bir sát bógeldi.
Enesin kórip qalǵandaı
Jamyrap jerge jóneldi

2 - oqýshy:
Qasıetti Baıǵanın óńirinen qazaq óleńiniń topyraǵyn qunarlandyryp, kók jıegin keńitken talantty aqyndar kóp shyqty. Sonyń biri - Ótejan Nurǵalıev
«Ol osydan biraz ýaqyt buryn óziniń óte sátti qadamymen – jasandylyqtan ada, jatyq tabıǵı da tógilmeli, órisi keń óleńderimen jyr qumar áleýmettiń yqylasyn ıelengen bolatyn. Alǵashqy mahabbat, baqytty da baıansyz jastyq, kerim dalanyń kóz jaýyn alatyn ádemi sýretteri ásem órnegin taýyp, qanyq boıaýlarymen qaıta bir tirilgen kezde, kim de bolsa óleń avtoryna degen rızashylyǵyn jasyra almastaı jaǵdaıda qalar edi»,- dep Ábdirashtyń jarasqany jazǵandaı, alpysynshy jyldarda jarq etip shyǵyp óleńderiniń shynaıylyǵymen jurtty baýlap alǵan Ótejan aqyn sol deńgeıden túsken joq. Aty ańyzǵa aınalǵan aqynnyń óleńderin jyr qumar qaýym izdep júrip oqyp, ár kitabyn asyǵa kútti.

3 - oqýshy:
«Saǵyndym, anam men seni» óleńi
Aldymda bıik taýlar bar
Taýlar bıik eńseli!...
Samal jel soqty saılardan
Saǵyndym anam men seni!
Kógildir kókte qyran júr
Mekendep bulttyń ar jaǵyn
«Jan anam» aty bul ánniń
ánimdi saǵan arnadym!
Kelemin alys aımaqtan
Jyldardy jelge qaldyryp
Saǵyndym asyl anamdy
Taýlardy aıttym án qylyp
Altyndy kúnniń nurymen
Bulttarǵa jazdym jandyryp
Máńgilik ómir sen súrseń
Saǵyna berem máńgilik

4 – oqýshy.
Ásirese, onyń tórt jınaqtan túzilgen «Soǵystyń sońǵy jazy» atty kitabyn jurtshylyq jeńsik astaı qabyldandy. Aqynnyń ár jyldarda jaryq kórgen «Meniń mahabbatym», «Aq nóser», «Nóserden keıin», «Kempirqosaq», «Aı astynda aqboz úı», «Qaıyńdy toǵaı», «Tańdamaly», «Soǵystyń sońǵy jazy», «Tynyshtyq», «Afıny mektebi», sekildi jyr kitaptary qazaq óleńin myń san boıaýlarmen baıytyp, deńgeıin bir saty kóterdi. Ótejan aqynnyń týma jyrlary ózinen keıingi aqyndarǵa qatty áser etti. Sol týma bulaqtan meıiri qana ishkender birte – birte óz arnasyn tapty. Tamyryn Ótejan óleńderiniń topyraǵynan tartqan náp – názik shybyqtar bir – bir báıterekke aınaldy.
5 – oqýshy.
«Ólekseler qashatyn tirilershe, óksip júrgen óleńniń tili kelse» deıdi Jumataı Jaqypbaev Muqaǵalı týraly óleńinde. Bizdińshe, osy teńeý Ótejan Nurǵalıevke de keletin sıaqty. Onyń qalypqa syımaıtyn oı pikirleri keı adamdarǵa unaı bermegenimen buqara arasynda erekshe iltıpatqa ıe. Aǵamyz suhbat bergen gazet – jýrnaldardy eldiń izdep júrip oqıtyny sodan.

Men ne berem?
Aq kóshek arymmenen
Aspanyńdy boıaıtyn jalyn berem.
Kóktemińnen tósine gúl bop qonam.
Bazar bolyp boıdaǵy barymmenen.
Oranyp ap úlde men búldelerge.
Kempirqosaq tógemin shildelerge.
Bulbuldarǵa bitpegen saltanatpen
Kúı shertemin totydaı túrlenem de
Kókirekke keremet ense endi.
Sol engen kúı tek saǵan súıense edi.
Maıyspaıtyn teregim – týǵan halqym,
Saǵan ǵana senemin, súıem seni! – dep jyrlaǵan aqyn, minekı, jetpiske tolyp, sol qýanyshyn bóliskeli aýylymyzǵa keldi. Óziniń týǵan jeri – Jarqamysta aqynmen kezdesý ótkizildi. Oqýshy kezinde matematıka pánin úzdik oqyǵan Ótejan aqynnyń ustazy Nurman Tampılov, aqynnyń bala jastan birge ósken Asaý Aldabergenov shertken syr kóptiń kóńilin jibitti. Al budan soń Tóbegeńge bardy.
- Mynaý taqyrlanǵan jer Ótejannyń úıiniń orny. Tap osy jerde osydan dál 70 jyl buryn 15 tamyzda qazaqqa belgili Ótejan aǵalaryńnyń kindigi kesilgen eken. Kezinde bul jer tek shabyndyq edi, endi, mine, jıde tal ósip orman bolyp jatyr. Anaý jerden berirekte bulaqtyń kózi ashyldy. Osy aradan Ótejan sonaý 3 - 4 shaqyrym jerdegi Jarqamysqa jaıaý qatynap oqıtyn. Myna múıiste bizdiń atalarymyzdyń aty berilgen Kádirqul bulaǵy degen bulaq bar. Ótejan sabaqqa jaıaý júgirip bara jatyp sol bulaqtan sý iship alady eken, - dep áńgime sabaqtady Ótejan aǵanyń qurdasy Asaý aqsaqal.
- Osy jerde qyryq bulaq bar. Jerdiń betinde budan artyq qasıetti jer joq. Bul Tóbegeńniń atyn shyǵarýǵa tıispiz.
Júrgem joq Tóbegeńde jalǵyz bolyp,
Ymyrtta túndigime baıǵyz qonyp.
Bolsa da jasy kishi, jany qurdas.
Oınaıdy erke óleńim baldyz bolyp, - degen óleńimdi osy jerde 18 jasymda jazyp edim, - dep eske túsiredi Ótejan aqyn.

6 – oqýshy.
Ó. Nurǵalıev óleńiniń topyraǵy da, taqyryby da ózi eli, óz jeri, tipti kerek deseńiz óz aýyly.
«Barsań sálem aıta bar Baıǵanınge!» óleńi.
Aq qaǵazdan qorqýshy em núktesi joq,
Aıdaladan qorqýshy em búkpesi kóp.
Núktesin de kóp kórdim, búkpesin de,
Maǵan sirá, bul jerdiń ókpesi joq.
Erǵaranyń ıesiz ormanynda
Tańdy kórdim Aqtamda qonǵanymda
Kúndi kórdim men tuńǵysh qumǵa batqan
Qyzyl jıren Qumsaıdyń Ar jaǵynda.
Atty kórdim aıaǵy tusalmaǵan
Qusty kórdim aspanǵa usha almaǵan
Aıdyn kóldiń, aqqýyn sonda kórdim
Qushamyn dep, qusham dep, qusha almaǵan.
Ótti, ketti jasyq bop – jylamaımyn.
Ótken kúndi eske alam, synamaımyn
Jemniń arǵy betinde qulan qusap,
Jylqylary júr me eken Jumabaıdyń?
Jaýdy kórse áli de aqıa ma,
Tar bolmaı ma jetpis jas taqıaǵa
Bir taı miner ýaqytym boldy meniń.
Barsań, sálem bere shyq Jaqıaǵa.
Sálem berip, men bolyp taıǵa min de,
Barsań sálem aıta bar Baıǵanınge,
Anda – sanda qulap sap júr degeısiń.
Júrgende joǵalmaı qalǵan únge.

7 – oqýshy.
Ol qaldyrǵan kúı dalany kerneıdi,
Ushqan attaı qus qanatyn sermeıdi.
Tyńdar qulaq tyǵyndalyp qalmasa,
Basqa ólse de Abaı sózi ólmeıdi.
Omyraýdy boıap aqqan jas qusap,
Ótken sózge jańa mezgil, ash qushaq.
Biz jetpeıtin zamandarǵa jetsin ol
Juldyzdardan jetken bizge tas qusap.

8 – oqýshy «Ybyraı» óleńi.
Altynsyń, sen qazaqqa Ybyraısyń,
Keshe týǵan juldyz eń, búgin aısyń.
Kel, balalar, oqylyq, oqylyq dep
Ǵasyrlardyń ústimen zymyraısyń.
Hat tanýǵa jeter dep az ǵana kúı,
Tarylǵanda etetin talǵajaý úı
Kembaǵyldyń ashsyn dep kókiregin
Seni oqytqan er eken Balǵoja bı!
Qoldaryńnan seniń kóp jumys kep tur,
Joldaryńnan senderdiń yrys kep tur.
Abaı, Shoqan, Ybyraı bir keńsede
Biri aqyn, biri porýchık, ınspektor.
Úsheýiń úsh torapta janyp apsyń.
Tórinde tarıhtyń qalyp apsyń,
Belgisi qazaqtyqtyń: úsh kemeńger
Úsheýiń bir – birińdi tanymapsyń.
9 – oqýshy.
«Jaıaý Musa» óleńi.
Aqynnyń keı minezi baladaı – aý,
Án salsa ol qala da oıaý, dala da oıaý.
Bolǵanmen aty Jaıaý – Jaıaý Musa
Uqsaıdy bolmaǵanǵa qara jaıaý
Ne jetsin at shirkinge jelip keter,
Jelip ketseń qaıǵyny bólip keter.
Namystyń quly bolǵan Jaıaý Musa
«Jaıaýsyń» degen sózden ólip keter.
Árıne, taǵdyr basqa, daryn basqa,
At túgil, keter qoldan qaryndas ta
Atyńdy tartyp alǵan arsyzdarǵa
Ant etkende shyǵarsyń jalynbasqa.
Bul qazaq bergen daryndardy.
Darynnan sónbeıtuǵyn jalyn qaldy.
Atynan aırylǵan jalǵyz jaıaý
Artynda ańyz bolǵan ákeń qaldy.

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama