InfoHub Logo

Ótken áz Jánibek han óziniń synshy Aısyl esimli qartyn jumsapty:

— Meniń ulan ýaqytta attanatyn jaýym bar edi. Soǵan minetin bir tulpar taýyp kel! — dep qolyna myń som aqsha beripti. Sonan qart izdep izdep, aqyrynda bir qula sholaq bıe ákelip, hanǵa kirip sálem bergen. Sonda han:

— Taptyń ba? — degende, «taptym» degen soń, syrtqa shyǵyp qarapty da:

— Bul tulpar bola ma? — depti. Qart:

— Munyń ózi tulpar emes, meger ishinde erkek qara tóbel qulyny bar, sol — tulpar, — deıdi. Han:

— Aı, sol tulpar bola ma?! — dep, bıeniń eki kózin oıyp alyp, qarttyń ózine beripti. Qart baǵyp turyp, ýaqyty bolǵanda bir erkek qara túıe qulyn týyp, enesiniń eki jaǵyna asyp túsip tur eken. Qart álgini jylǵa sheıin qarańǵy úıde asyrapty. Qarttyń jalǵyz uly bar eken Ámet esimli.

— Áı, balam, áz Jánibek han ańǵa shyǵa ma eken, bilshi, —  depti. Balasy:

— Erteń ańǵa shyǵam degen, — depti. Qart aıtypty:

— Shyraǵym, atyńa oń kúıi jetken joq, aldyn bolsa da minip shyǵyp, jalǵyz júr. Han qarshyǵasyn qusqa jibergende sen de umtylǵaısyń! Hannyń qusynan buryn jetip almas pa ekensiń, — deıdi.

Sonan ańǵa shyǵyp, han daýylpazdy soǵyp, qarshyǵasyn tastaǵanda bir shetten Ámet shaýyp, qarshyǵa shúıilerden buryn jetip, qustyń quıryǵynan ustap alyp júre beripti.

Han:

— Mynaý kim? — degende aıtypty:

— Bul — Ámet. Astyndaǵy baıaǵy qula sholaq bıeniń ishindegi qara tóbel qulyny, — deıdi. Sonan Ámet úıine kelgen soń, atasy suraǵanyn aıtypty osylaı boldy dep.

Han bir kúnlerde baıaǵy jaýyna attanypty. Bu Ámet te hanǵa bilinbeı attanyp, kóp ásker Boǵaly baıdyń úıine qonypty. Kóp kisini Boǵaly baıdyń balasy Boqayrza jaqsy qonaq etipti. Boǵaly baı — hannyń áýeldegi buqasyn baqqan quly eken. Han qyzmetine rıza bolyp:

— Ágar da osy jaýdan aman qaıtsam, qaryndasym Hanbıkeni berem, — depti. Sonan jaýyna baryp atysyp, aqyrynda hannyń týy jyǵylyp qashqanda eki atly kisi handy qýyp jetip, naızamenen shanshyr bolǵanda, Aısyldyń uly Ámet qara tóbel atymenen jetip kelip, handy alyp
qutylypty. Han:

— Qaryndasym Hanbıkeni saǵan berermin, — depti.

Bir kúnlerde hannyń úıiniń qasyna kóp úı tigilgenin kórip Ámet suraıdy:

— Bu tikken úı ne nárse? — dep. Bilgen adamlar aıtypty:

— Han qaryndasy Hanbıkeni Boǵaly baıdyń ulyna bereıin dep jatyr, — dep. Sonan Ámet saýytyn kıip, qara tóbel atyn minip, hannyń úıiniń syrtyna qańtara tastap, úıge kirip barypty. Úıde áz Jánibek han, Asan qaıǵy, Alshynnyń uly Alaý batyr otyr eken. Han Asan qaıǵyny shaqyryp alyp otyr eken. Hám hanǵa ókpeli eken. Sebebi orys: «bir ógiz terisi syıǵandaı jer ber» degende, berip, ógizdiń terisin jińishke lep tilip ne qurly jer alǵany haqynda. Ámet kelip úıge otyrǵan soń han Asan qaıǵyǵa aıaq beripti. Sondaǵy Asan qaıǵynyń aıtqany:

— Alty atanǵa qos artyp,
Alty jyl qonys izdedim.
Balyǵy sýda dep,
Qyzyǵy qyrda dep,
Ashtarhandaı qalany
Óziń kelip saldyrdyń.
Orysqa jerdi aldyrdyń,
Kóńlimdi jaman qaldyrdyń.
Daladaǵy kólge sheker tóktirdiń,
Shekerli kólge qýdy bóktirdiń.
Qus tóresi qý edi,
Qus jamany quladyn,
Quladynǵa qýdy aldyrdyń.
Kúni bir kún bolǵanda
Han ıemniń ózine keler dep,
Bir jamannan óler dep,
Soǵan ókpelep kelme dep.
Aýsarym, aýsarym,
Arǵymaqtyń aıaǵyn
Altynmenen taǵalap,
Kúmismenen shegelep,
Shyn jibek turǵanda
Arqanmenen tusar ma?
Han ótirik aıtarym,
Han jarlyǵy qaıtarym,
Aısyldyń arý Ámet turǵanda
Boǵaly baıdyń ulyna,
Buqa baqqan qulyna
Qaryndasy Hanbıkeni bererge usar ma? —

depti. Han Ámetke de bir aıaq beripti, «jyrlap, ish!» dep.

Aıaqty iship bolyp Ámettiń aıtqany:

— Han tańbaly qarany
Qaqpa aýzyna jyqpasam.
Qaıqy qara bolatty
Qanǵa bylǵap shyqpasam.
Elińdi bóle-bóle shappasam,
Bórikken qoıdaı atpasam.
Keregeńdi kespesem,
Kesip kómir etpesem,
Qaryndasyń Hanbıkeni
Qaıyryp betten súımesem,
Atam Aısyl menen Ámet bolǵansha
Arýaqsyz týsam netedi?! —

dep úıden shyǵyp júre berip, keshke qaıta aınalyp qyzǵa kelipti «alyp qashaıyn» dep. Sonda kele jatyp Ámet batyrdyń aıtqan sózi:

— Asqar, asqar, asqar taý,
Asqar taýdaı han ulyna
Qol arttyrdyń, júırigim!
Ataǵym qara kisi edi,
Ataǵymdy sen shyǵardyń, júırigim!
Aldyńnan qamys qulaq sarala ushyrasa,
Artyńnan aýyr ásker qursasa,
Qyl júrektiń basynan,
Tebinginiń astynan
Syrly jebeler aıqassa,
Syr bildirme, júırigim!
Sen haıýan da, men — adam,
Jaǵadaısyz qalaı shyǵa keldik bul jerge.
Qadir ıem er jomart,
Arǵymaǵym, qaltaq kún
Qossań da qaıta úıirińe.

Sonan qyzdy shyǵaryp alyp, túnde nekelestirip, qashypty. Erteń túste artynan qýǵan jalǵyz qara kórinipti. Qarasa, Alshyn uly Alaý batyr eken. Qyz aıtypty:

— Alaý batyr keldi degenshe, Táńriden talaý keldi deseıshi, — dep jylap qoıa beripti. Sonda Ámet batyrdyń sózi:

— Jylamashy, Hanaıym,
Kóp jylasań kóziń iser, janaıym!
Seniń atań bas bolyp,
Qaraǵash taýdyń basynda,
Qaraýyl qarap jatqanda,
Balaly Dombaı ótkende
Balasyn Alshynnyń uly Alaý batyr atqanda,
Balasy ekesh balasy jyǵylmaı
Aqsaı basyp ótkende,
Bizdikine jetkende,
Anasyn men atqanda
Janymdaǵy qyryq jigit
Oǵymdy sýyra almaı
Taban salyp tartqanda,
Úsh kún udaı tamashaǵa batqanda,
Syrymdardyń Dáýleti,
Oqtardyń uzyn ıyq, uzyn oqta Eseni
Qoıanaq uly Qartqojaq
Osy qoldyń ishinde
Ámet aǵasynan ekensiń deı turdy, —  dep qyzdy jubatty. Sonda Alaý batyr kelip:

— Sen jas ediń, men qart edim. Táńiri baqytlaryńdy ashsyn! Mine, meniń barmaǵymdy at! — dep barmaǵyn kórsetipti. Ámet oqpen tartyp qalǵanda barmaǵyn julyp ketipti.

— Qosh, aman bolyńdar! — dep, qaıtyp kele jatqan áskerdiń aldynan shyǵyp:

— Mine, oq atatyn barmaǵymdy túsirip ketti, — degen soń, barsha ásker qaıtyp ketipti. Ámet aman-esen qyzdy alyp qutylypty.

---