InfoHub Logo

Aramyz keremetteı jaımashýaq dos edik desem, ol jalǵan bolady. Jekkórisý de joq. Zamannyń talabyna oraı keıbir qylyqtaryn unatyńqyramasam da, talantyn syılap, sypaıy sálemdesip qana júrýshi edim.

Umytpasam, jetpisinshi jyldardyń ishi shyǵar, basshylar maǵan Erevanǵa barasyń, Nalbandánnyń toıy ótedi, soǵan katysasyń. Qasyńa óziń qalaǵan bir jazýshyny qosyp al dedi.

Nalbandánnyń kim ekenin jalpy bilemin, biraq shyǵarmalaryn shekip oqydym desem ótirik. Alystaǵy armánnyń ótken ǵasyrdaǵy uly oıshylyn qazaq aqyn-jazýshylarynan kim bilýi múmkin?

Ary oılap, beri oılap laıyqty kisi tappaı, Jazýshylar odaǵyndaǵy qyzmetime kele jatyr edim, Qara shańyraqqa kire beriste aldymnan Asqar shyǵa keldi. Basynda aq qalpaǵy bar. Kádimgi aq i .qalpaqtyń. ózin ol mánerlep, ózinshe oımyshtap, birtúrli sánmen kıetin.

Jaıshylyqta birde bas ızesip, birde sulyqtaý ǵana amandasatyn ekeýimiz bul joly bir-birimizdiń qolymyzdy qysysyp, sál únsiz turyp qaldyq.

— Starık, ty chem-to ozabochen? — dedi Asqar tuńǵıyq nárkes kózin muń shalǵandaı, qasyn kerip.

— Ras.

— Chem mogý pomoch?

— Erevanǵa barasyń ba?

— Sizben be? (Endi «sizge» kóshti).

— Iá.

— Onda ne bar?

— Nalbandánnyń toıy bar.

— S ýdovolstvıem.

Ol Sozaqtyń saharasynda emes, Eýropanyń qaq ortasynda ósken djentelmenshe qalpaǵyn alyp, bas ıdi.

— S vamı prevelıkım ýdovolstvıem.

Aıtaryn aıtsam da, artynan oılanyp qaldym. Óıtkeni myna zamannyń, myna qoǵamnyń syzyp qoıǵan sheńberinen shyǵyp kete beretin, ýaqytyn tar júgenine basy syımaı qoıatyn minezi bolýshy edi. Ol minezdi Almatyda, Jazýshylar odaǵynyń úıinde kóterersiń, al bóten elge barǵanda qalaı bolady?

Nede bolsa, táýekel.

Sonymen Erevanǵa bardyq. Áýejaıǵa tabanymyz tıgennen-aq Asqar baıaǵy-baıaǵyda, adamzat balasynyń ala kóbeń tańy jańadan atqanda ómir súrgen Ýrartý deıtin memlekettiń tarıhyn, mynaý áýejaı janynda jatqan eski qalanyń oryny ekenin aıtyp saırap ala jóneldi. Kútip alýshy armán jazýshylary buǵan tań qaldy: «Armenıada buryn bolyp pa edińiz?»

— Joq. Birinshi ret. Onda da myna Báıdibek shaldyń arkasy, — dep meni meńzedi.

— Qalaısha? Bul kisi Sherhan Murtaza emes pe?

— Báıdibek degen tentek babasy bolǵan. Meniń jezdem. Budan myń jyl buryn jasaǵan.

Armándar túsinbeı ań-tań. Asqardyń ázil-qaljyńyna qanyqpaǵan, qaıdan bilsin.

— Myń jyl buryn jasaǵan kisi qalaı jezdeńiz bolady? — dep kúledi armándar.

— Meniń apamdy alǵan. Men Mýhammed paıǵambardyń násilimin. Aqsúıek. Ol kezde qaraǵa, qazaqqa qyz bermegenbiz. Biraq bul kisiniń babasy Báıdibek alǵan. Óıtkeni «nahal» bolǵan.

Armándar qarqyldap kúlsin.

— «Nahal» emes, batyr bolǵan ǵoı.

— Solaı dep túsinseńiz talasym joq. Batyr ǵana emes, aqyldy bolǵan. Áıtpese, meniń apam anaý-mynaý qazaqqa tımeıdi ǵoı.

Sóıtip, óziniń ótkirligimen, tapqyrlyǵymen, aǵyl-tegil bilimimen oryssha taza ári óte sıqyrly, mánerli sóıleýimen Asqar armándardy birden tánti qyldy. Nalbandánnyń.arǵy-bergi ı ómirbaıanyn, fılosofıalyq týyndylaryn terip aıtyp, oǵan óz kózqarasyn, óz baǵasyn bere otyryp, taldap-taldap, armándary tań qaldyrdy.

Men ózim de tań qaldym. Burynnan bile me, joq, Erevanǵa barasyń dep men aıtqannan keıin daıyndaldy ma, qalaı bolǵanda da armán tarıhyn, salt-sanasyn, mádenıetin, uly Komıtastan bastap, arǵy-bergisin bilý jóninen bizdiń abyroıymyz basqa delıgasıalardan góri zaý bıikke kóterilip ketti.

Biz, aqyn-jazýshylar, bir-birimizdiń shyǵarmalarymyzdy oqı bermeımiz. Bir-birimizdi ishteı, etene tanı bilmeımiz. Ondaı olqylyqty toltyrý talpynysy ertede, sonaý Sábıt, Ǵabıt zamandarynda bolǵan. Keıin-keıin bári de ádira qaldy.

Mine, osyndaı bir-birimizdi jete bilisetin, jek kórsek te,jaqsy kórsek te bir-birimizben bas qosyp, toqaılasatyn jer — Jazýshylar odaǵynyń shyǵarmashylyq úıi edi. Óz basym sol jerde «Qyzyl jebe» romanynyń eki kitabyn jazdym. Shyńǵys Aımatovtyń «Borandy beketin», «Jan pıdasyn» sonda aýdardym. Endi sol bir qutty mekennen de aıyryldyq.

Aıtaıyn degenim, sol shyǵarmashylyq úıinde Asqardy tanı túskendeı boldym. Bir kúni Asqardyń bólmesinde Ábekeń, Ábdilda Tájibaev, taǵy biraz aqyn-jazýshylar bas qostyq. Asqardyń bólmesinde dombyra, kúıtabaq oınaıtyn aspap turady. Ol Birjannyń «Temirtasyn» eshkimge uqsamaıtyn tereń ı tebirenispen aıtady. Ol ásirese Qazanǵaptyń. kúılerin qudaıdaı qurmetteıdi. Qazanǵaptyń kúılerin Dospambet, Marqasqa, Qaztýǵan jyrlaryna qosyp, ánge aınaldyrady. Birde Ábekeńe qarap:

Ábeke, osy Qazanǵaptyń ár kúıine arnap bir-bir eleń jazsańyz qaıtedi? — dedi.

Ábekeń kúldi.

* * *

Asqar uly Ǵabeńmen, Ǵabıt Músirepovpen dos boldy. Asqardyń «Besatary» týraly Ǵabeń beker tebirenip jazǵan joq. Daryndy daryn tanıdy. Ekeýi bir-birine ákeli-balaly, ıakı aǵaly-inili adamdardaı erkeleıtin.

* * *

Qyzýlaý eken. Bir kúni maǵan:

— Pesa jaz, — dedi.

— Neni jazam?

— Rysqulovty!

— Oıbaı, pesa jazyp kórgen emespin.

— Shyndasań, jazasyń. Dál qazir kezi keldi. Áıtpese kesh bolady.

Ózime ózim senbesem de, oılanyp qaldym. E, kórsem kereıinshi dep qaǵaz-qalam aldym. Oılanyp otyryp-otyryp. Bisimillá dep, aq qaǵazǵa «Stalınge hat» dep jazyp, astyn eki ret syzyp qoıdym. Ar jaǵy belgili, sol spektákl teatr sahnasynan áli túsken joq.

Eger Asqar túrtki bolmasa, men pesa jazar ma edim, jazbas pa edim, qudaı bilsin...

Qazan, 1994 jyl

---