InfoHub Logo

İshki jarany emdep jazýdyń basty tásilderiniń biri — emdám saqtap tamaqtaný. Syrqat adamdardyń árqaısysy qalaı tamaqtaný kerek ekenin, neni jep, nelerden bas tartýdy, tamaqty qalaı ázirlep ishý qajettiligin jaqsy bilýi tıis.

Emdám aýrýdyń kezeńderine — asqynýyna, qaıta bastalýyna, múlde qaıtýyna qaraı ózgerip otyratynyn esten shyǵarmaǵan abzal. Jara qaı jerde bolsa da, asqynǵan qezinde emdámdi muqıat saqtaý qereq. Muny №16 emdám dep ataıdy. Bul emdám boıynsha tamaqtanǵanda syrqat adamnyn iship-jeıtini: batonnan nemese bólkeden juqalap kesip, keptirilgen nan (qúnine 75-100 gr). Jer aldynda keptirilgen nandy sútke nemese sorpaǵa salyp jibitedi. Et pen balyqty ettartqyshtan ótkizip knelı, ezbe, sýfle túrinde býǵa pisirip beredi. Jumyrtqany ýyzyn qatyrmaı pisirip, omlet túrinde jeıdi. Suly, kúrishten suıyqtaý etip botqa jasaıdy. Sút taǵamdarynan qaımaǵy alynbaǵan sút, kilegeı, sary maı beriledi. Sorpa kúrish, súzish, jarmadan kilegeıli qaınatpa túrinde jasalady. Ol úshin jarmany sýǵa qaınatyp, pisirip alǵan soń sút quıyp, maı salady.

Kısel, ıtmuryn qaınatpasyn, sút ishýge bolady. Mundaı emdámdi úıde jatqanda 5-7 qúndeı saqtap, odan keıin ony birte-birte tolyqtyrady. Addymen keptirilgen nan, qabyǵy keptirilip, qyrtysy alynǵan aq nan jelinedi, túski, keshki tamaqqa kartop ezbesin qosady, sút, kilegeı qatyp qoıý shaı ishedi.

Budan keıin 3-4 kún ótkizip baryp, №1 emdámge kóshýge bolady. Bul emdámge qarynnyń ishki kilegeı qabyǵy qatty titirkenip ketpeıtinteı, qaryn sóli kóp bólinbeıtindeı tamaqtar qosylady. Tamaqty maıdalap, býǵa jáne sýǵa qaınatyp pisiredi.

Endi syrqat adam mynadaı taǵamdardy iship-jeı berýine bolady: sút, kilegeı qatqan shaı, kilegeı, jemisterdiń sý qosqan shyryndary, kókónis, qyshqylsyz jıdekter, kepken aq nan, keptirilgen aq nan, bıskvıt, qurǵaq pechene, tuzdalmaǵan sarymaı, jańa alynǵan aq irimshik, ashymaǵan qaımaq, tuzy az irimshik, shala pisken jumyrtqa, býǵa pisken omlet, kilegeı sorpa, sol sıaqty undalǵan jarmalardan (kókónis qaınatpasy da jaraıdy), qyryqabattan basqa kókónisterden jasalǵan kóje, kespe, maısyz et, býǵa pisirilgen balyq kotleti, frıkadelkalar nemese qaınap pisken kesek et, balyq; maı nemese sútke pisirilgen jumsaq botqa, býǵa pisken pýdsıngter; qaınap pisken vermıshel nemese usaqtap kesken makaron; ezbe túrinde nemese usaqtap pisirilgen kókónis (kartop, sábiz, qyzylsha, asqabaq, salat), jıdekterdiń tátti túrleri (búldirgen, tańqýraı), pisirilgen jáne úgilgen jemister; úkken jemis kompoty, krem, jele, kıselder (qyshqyl jıdekterden jasaýǵa bolmaıdy), sútten jasalǵan tuzdyqtar (beshamel).

Syrqat adamnyń tamaǵynda dárýmender quramy jetkilikti bolýy tıis. Bul úshin ıtmuryn qaınatpasyn jáne jıdek, tańqýraı, mandarın, apelsın shyryndaryn shıkileı ishken jaqsy. Shyryndarǵa qaınaǵan sýdy tepe-teń etip qosady.

Tutynýǵa bolmaıtyn taǵam ónimderi: et, balyq sorpalary, qozyquıryq sańyraýqulaǵy jáne basqa kúshti kókónis qaınatpalary, tuzdyqtar, semiz et, balyqtar, qýyrylǵan et, ashshy taǵamdar, pisken qýaty kúshti taǵamdar, qalbyrlanǵan et, ashytyp pisirilgen nandar, qara nan, asa salqyn sýsyndar, jemister, balmuzdaq. Spırtti ishimdikterdiń bári, temeki de sózsiz zıandy.

Syrqat adam kúnine bes-alty ret tamaqtanýy tıis.

№1 emdámdi árkez paıdalanyp turýǵa týra keledi. Muny asqazan jarasy bar adam aýrýhanadan úıge shyqqanda úsh-tórt aıǵa, kóktem men kúzde saqtaný úshin emdelgende, jáne de dáriger muny shıpajaıda bolatyn kezge sáıkestendirip taǵaıyndaıdy.

Eger syrqat 3-4 aı ishinde aýrý kúsheıgendeı eshnárse sezbese, sergek bolsa, onda emdámdi biraz baıytýǵa bolady. Quramynda mal jáne ósimdiq aqýyzdary, maılary, kómirsýlar men dárýmender, mıneraldy sýlar, aralas jasalǵan ártúrli taǵamdar óte tıimdi.

Biraq aýrýdyń osyndaı ájeptáýir uzaqqa sozylǵan báseńdeý keziniń ózinde de syrqat adamnyń kúshti, tuzy ashshy taǵamdardy iship-jemegeni jón. Býǵa pisirilgen etti, qaınatyp pisirgen jáne syrty qabyqtanbaı qýyrylǵan balyqty, býǵa pisirip alyp, dýhovqaǵa azdap qatyrylǵan kotletti jeýine bolady. Qoıdyń maıyn jeýden aýlaq bolyp (shoshqanyń etin, maıyn múldem jemeý kerek), tamaq quramyna ósimdik maılaryn (záıtún, kúnbaǵys) qosyp daıyndaý kerek.

Tamaqty udaıy bir mezgilde kúnine 3-4 ret ishý qajet.

Munda da spırtti ishimdikter ishýge, temeki tartýǵa tyıym salynady. Eń durysy ómirde múldem qoldanbaǵan abzal.

Aýrýdyń paıda bolýynda júıke faktorynyń da yqpaly zor bolǵandyqtan, syrqat adamnyń sabyrly bolyp, jaqsy uıyqtaǵany jón.

Al dári-dármekterdi dárigerdiń taǵaıyndaýymen ǵana qoldaný qerek. Ony da mezgilinde jáne durys paıdalanbaý zıan ekenin árdaıym este ustaǵan abzal.

S. Subhanberdın

---