InfoHub Logo

Maqtaral aýdany Myrzakent kenti
«A.Pýshkın atyndaǵy JOM» KMM-niń
7 synyp oqýshysy Iatımov Jahongır
Jetekshisi: Mýtaeva Jadyra Sabıtovna

 

Basynan kóne tarıh tómen quldap,
Taǵdyryn týǵan eldiń kelem jyrlap.
Ózegim talyp jetken Táýelsizdik,
Ómirde ne bar eken senen qymbat?

Men 7 synyp oqýshysy Iatımov Jahongır. Ultym tájik. Soǵan qaramastan men ózimdi qazaq halqynyń perzentimin dep maqtanyshpen aıtamyn.  Sebebi men osynda, keń-baıtaq, azat elde dúnıege keldim. Qazaq halqynyń turmys-saltyn, ádep-ǵurpyn, aqyndary men jazýshylarynyń  kórkem shyǵarmalarymen mektep tabaldyryǵynda oqyp, úırenýdemin. Al qazaq tilinde sóıleý men úshin úlken abyroı. Men qazaq tilinde óz  oıymdy erkin jetkizýge tyrysamyn. Ulty qazaq qurbylarym óte kóp. Biraq bunyń bári men úshin azdyq etedi. Óıtkeni men qazaq eliniń  perzentimin, sol sebepti qazaq eliniń tarıhyn, uly tulǵalaryn, bostandyq úshin kúresken batyrlardyń erligin, handar men bılerdiń uly  saıasattaryn tolyq bilýim kerek dep esepteımin. Sol maqsatpen men sabaqtan tys kóptegen tarıhı shyǵarmalardy oqyp, elemniń tarıh  betinde qalǵan uly tulǵalardyń esimimen tanysýdamyn. 

Qazaqtyń arǵy-bergi tarıhynda aýyz toltyryp aıtarlyqtaı ańǵalda da qaısar, halyq qamyn kózdegen qaharman, azattyq úshin alysqan  batyrlar az emes. «Ereýli atqa er salap, egeýli naıza qolǵa alyp» qylysh sermegen, eliniń azattyǵy jolynda qurban bolǵan batyr  babalarymyz el esinde máńgi qalmaq. 

HÚ ǵasyrdyń orta kezinde óz aldyna otaý tigip, ózge jurttardan bólinip shyqqan kezden bastap qazaq halqy júzdegen jyldarǵa sozylǵan  jaýgershilik zamandy basynan keshirdi. Jeri men eliniń bostandyǵy úshin jan berisip, jan alysqan urystar barysynda álemniń birde-bir  halqynda joq batyrlar ınstıtýty qalyptasty. Jan-jaǵynan antalaǵan jaýlarǵa qarsy turýda qazaqtar otbasy, oshaq qasynda qalmaı, tý astynda jınala bildi. Uranǵa shyqpaı, óz úıinde qalý qazaq úshin ólimge teńeldi.  

Jánibekpen Kereı sultandardyń bólinip, «qazaq degen elmiz»- dep urandatyp, tý kóterýiniń ózi erlik. Olar alda qanshama qıyndyq pen  shaıqastar kútip turǵandaryn bilip, sezse de artqa qaıtpaı alǵa, jarqyn keleshekke umtyldy.

Basynda qazaq eliniń birigýine kóptegen kedergiler boldy. Qanshama qıly kezeńderdi bastan keshirdi. Biraq soǵan qaramastan týlaryn bıikke  kóterdi. Tarıhta qalmaqtarmen bolǵan qanda soǵys «Aqtaban shubyryndy» degen atpen este qalǵan bul  qyrǵyn shaıqasta da qanshama  batyrlar elim, jerim dep qurban boldy. Bul soǵysta uly batyr babalarymyz jeńiske jetti.

Abylaı han, Táýke han, Esim han, Táýekel han taǵy basqa handardyń  qasynda júrgen, erlikterin kórsetken, jerlerin túrli jaýlardan  qorǵaǵan Naýryzbaı, Jalańtós, Bógenbaı, Qambar sıaqty qanshama batyrlar boldy. Olardyń barlyǵy el birligi men táýelsizdigin qorǵaýda boldy.

Biraq keıin  kele  saıasat  pen  ómir  talabynyń  ózgerýine  baılanysty  qazaq  eli  Reseı  ımperıasyna  baǵynýǵa  májbúr  keldi.

Bul kezde de qazaq eli basynan qanshama qıyn kezeńderdi ótkizdi. Qunarly jerlerinen, tórt-túliginen aıyrylýy, qarshadaı uldaryn aýyr tyl jumystaryna áketýi, ol az bolǵandaı Reseı ımperıasy qazaq azamattaryn aldaǵy ásker qataryna qoıyp soǵasqa attandyrýy taǵy sol sıaqty qanaýshylyq saıasat qazaq halqyn tyǵyryqqa tiredi. Sol arada Mahambet, Amangeldi, Isataı sıaqty taǵy basqa batyrlarymyz qoldaryna qarý alyp, ereýilderge shyqty. Biraq bul kezde qazaq elinde kúsh te, bılik te bolmady. Sol sebepti olar árdaıym jeńiletin. Biraq kúshiniń azdyǵyna qaramastan olar bir jaǵadan bas qosyp qaıta el múddesin qorǵaýǵa shyǵatyn.

Táýelsizdik qarsańynda bolǵan Jeltoqsan kóterilisi de qazaq uldarynyń batyr ekeniniń bir kýási. Qazaq jastary jas bolsa da, elin ózge ult ókili Kolbınge qazaq eliniń bıligin bermeý úshin qandy ereýilge shyqty. Sol kezde de Lázzat, Qaırat, Erbol, Sabıra, Túgelbaı sıaqty jastar qarshadaı jas kezinde qurban boldy. Biraq bul kóterilistiń sońy elimizdiń táýelsiz memleket bolýyna kóp áserin tıgizdi.

Men qazaq eliniń tarıhyn qazaq tili sıaqty qyzyǵyp oqımyn. Bul shyǵarmamda men belgili bir batyrǵa, ne hanǵa, ne basqa da bir iri tulǵaǵa  toqtalmady. Sebebi tarıhty oqyǵan saıyn qazaq halqynyń qanshama batyr perzentterimen tanysamyn. Olardyń erlikterin oqyp, olarmen tanysý men úshin úlken qýanysh. Sondyqtan da men qazaq halqynyń árbir azamaty batyr, tarıhı iri tulǵa dep sanaımyn. Qanshama qıly zamandy bastan keshirgen, sol kezdegi qıyndyqtarǵa tótep bergen qarapaıym halyqtyń ózi batyr emespe.

Keleshekte osyndaı qazaq halqynyń qamyn, taǵdyryn oılaıtyn qazaq eliniń perzenti bola alamyn dep aıtamyn. 

Elim dep soǵar júregim,

Keýdemnen janym ketkenshe.

El qamyn oılap júrgeımin,

Elimdi eshkimge bermeımin.

Táýelsizdigimiz máńgi bolyp, Qazaqstanda turatyn árbir azamat qazaqtyń batyr babalary sıaqty otanshyl bolsyn!

---