InfoHub Logo

Erte-erte-ertede, eshki júni bórtede Ahmet-beı degen bireý bolypty. Arpa, júgeri, saban satady eken. Shylqyǵan baı eken. Baı bolǵanda, — bıtin syǵyp qanyn jalaıtyn sarańnyń naǵyz ózi eken. Bir kúni áıeli oǵan:

— Uldyń bashmaǵy tozyp bitti. Jańasyn ápereıik, — depti.

Ahmet-beıdiń astań-kesteńi shyǵypty:

— Bul qaı sandyraǵyń?! Sheshem maǵan eki-úsh jylda bir bashmaq ápergende, ákem soǵan da renjýshi edi. «Bizdiń kezimizde bir bashmaq bes-on jylǵa jetetin. Al qazir shirigen teriden tigedi túge!» deýshi edi. Bizdiń ul bir bashmaqty eki-aq aı kıedi. Sende ózi... túısik bar ma?!

— Meniń jazyǵym ne? Men kıip tozdyrǵan joqpyn ǵoı, — dedi áıeli.

Sheshesi baryp ulyn qýyrdy:

— O, kógermegir kórgensiz! Seniń ákeń bir bashmaqty eki jyl kıedi. Men de eki jylda bir-aq týflı kıemin... Al bir bashmaqty eki-aq aı kıgendi sen qaıdan shyǵardyń?!

— Men kináli emespin, — dedi uly. — Ózderiń bilesińder ǵoı, buryn men bireýin bir jyl kıetinmin. Sonsoń jarty jyl kıetin boldym, Qazir tipti pále boldy... Bashmaǵymnyń aıaqqa ilýge jaramaı qalǵanyna men kináli emespin! Satýshylarda uıat degen qalmaǵan. Shirigen bashmaqtardy satatyn solar.

Ekeýi ary-beri tájikelesip, aqyrynda aıaq kıim satýshyǵa baryp, nashar bashmaqty nege satatynyn surady.

— Men kináli emespin, — dedi satýshy. — Renjip kelgen jalǵyz sizder ǵana emessizder. Tutynýshylardyń beri renishti. Men de renishtimin. Biraq qaıtemiz — zaman solaı. Eshkimde ar-uıat degen joq. Etikshilerdiń bári shirigen aıaq kıim tigedi.

Satýshy bulqan-talqan bop ashýlanyp, etikshige baryp jer tepkiledi.

— Men kináli emespin, — dedi etikshi. — Qazir men terige burynǵydan áldeqaıda qymbat tóleımin. Al teri túkke jaramaıdy. Buryn kisiler ar-uıattaryna qaraýshy edi. Tek sapaly teri satatyn. Qazir ultany da — bir, qonyshy da — bir, Shege ustamaıdy, shirip ketken.

Etikshi ashýǵa býlyǵyp, teri satýshyǵa jetip bardy da, nege shirigen teri satasyń dep tebitti.

— Men kináli emespin, — dedi teri satýshy. — Tutynýshylarymnan aırylyp totıyp qalǵym keledi deısiń be meni? Qazir zaman solaı, baýyrym. Halyq qana buzylǵan joq, ógizdiń terisi de buzyldy. Eger meń sizge ázimniń terimdi satqan bolsam, onda, árıne, maǵan renjýińizge ábden bolady. Al men sizge óz terimdi emes, ógizdiń terisin satyp júrmin. Maǵan quı — senińiz, quı — senbeńiz, qazirgi kezde ógizderde de uıat degen atymen joq. Men kináli emespin, ógizder kináli.

Qany qaınaǵan baqtashy qasaphanaǵa aparylmaqshy ógizge baryp áńgir-taıaq oınatty.

— Sende ózi uıat bar ma?! Meni masqaralap óltiretin boldyń! Senderdiń terileriń nege túkke turǵysyz bop ketken osy?!

Ógizdiń basy salbyrap ketti:

— Biz múlde kináli emespiz, — dedi ol. — Mysalǵa men ózimdi alaıyn. Qojaıynyma jaǵýǵa tyrysyp jantalasyp-aq júremin. Oǵan etimdi de, múıizimdi de, japamdy da, terimdi de beremin. Terimniń qalyń bolǵanyn ózim de jaqsy kóremin. Biraq zaman solaı, bizdiń terimiz ata-babamyzdyń terilerindeı qalyń emes. Qojaıynym topyraq aralasqan arpa berse, qaıtemin?! Sabannyń ornyna shirigen shóp beredi, onyń ishinde ólshep az beredi. Tamaǵym qandaı bolsa, terim de sondaı.

Terisiniń túkke turǵysyzdyǵy elge jaıylyp ketkenine jany kúızelgen baıǵus ógiz qojaıynyna baryp:

— Sen meni nege durystap kútpeısiń? Tam-tumdap beretin azyǵyń tym qurysa taza bolmaıdy. Súıegim shyńyltyrlanyp, terim juqaryp bittim. Bul úshin jurt meni kinálap júr, — dedi.

Qojaıyny dúńk etti:

— Sen durys aıttyń, biraq men kináli emespin. Meniń egistigim shaǵyn, arpa men sabanym az. Saýdager Ahmet-beıge jalynyp-jalpaıyp júrip jemdi ireń alamyn. Qazir zaman solaı bop ketti, ógizim. Ar-uıatyn oılaıtyn tiri jan qalmady. Ahmet-beı topyraq qosqan arpa men sabanyn maǵan ýdaı etip qymbatqa satady. Seni jóndep jemdeı almaı júrgenimniń sebebi osy.

Ógiziniń aldynda jer bolǵan qojaıyny Ahmet-Gúıge bardy, jemine qoqyr-soqyrdy nege qosatynyn, nege qymbat satatynyn surady.

Saýdager Ahmet-beı aıtty:

— Sóziń jón. Biraq men tıtteı de kináli emespin. Qazir jurtta ar-uıat atymen joq. Bir kezderde meniń ulym bir bashmaqty bir jyl kıýshi edi. Al qazirgi bashmaqtar eki aıǵa áreń shydaıdy. Onyń ústine qymbat. Kıim-keshek te ýdaı qymbat. Bala-shaǵamdy asyrap-saqtaýym, kıindirýim kerek, sol úshin men basqalardyń maǵan istegenderin ózderine isteımin... Óıtpeske sharam joǵyn túsingeısiń... Mende tıtteı de kiná joq.

Astan-kesteń ashýlanǵan saýdager Ahmet-beı etikshige jetip bardy. Etikshi — teri ıleıtin zavodqa, zavod ıesi — jıdashyǵa, jıdashy — baqtashyǵa, baqtashy — ógizge, ógiz — qojaıynyna, ógizdiń qojaıyny — saýdager Ahmet-beıge jetip bardy. Báriniń aıtar jaýaby bireý-aq.

— Sen durys aıttyń, biraq men tıtteı de kináli emespin. Qazir zaman solaı. Jurtta ar da qalmady, uıat ta qalmady... — deıdi.

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

---