InfoHub Logo

Ózderi birinshi dúnıejúzilik soǵysta jaryqqa kelip, jastyń shaqtaryn ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldarynda ótkizgen meniń qurby-qurdastarymnyń bárinde derlik bir qyzyń minez bar. Ol minez qazirgi qaısy bireýlerińizge tipti ersi bop kórinýi de múmkin. Já, meniń qurdastarymnyń kópshiligi kóshede kele jatyp, óz-ózinen kúbirleıdi, jymıady, kózin qysady, ıyǵyn qýjyńdatady.

Al meniń ersi minezim — shaıqorlyq... Kúnine jıyrma-otyz kese shaı ishpesem júre almaımyn.

Mende basqa da ersi minezder bar, biraq sizderge olardyń ishinen osy eń sypaıysyn ǵana áńgimelep bereıin, basqasyn sizder turǵaı ózime de aıta qoımaımyn.

Meniń shaıqor bolýymnyń mynadaı sebebi bar. Birinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde qylaıaǵy qıaq unynan pisirgen nannyń ózi tapshy edi de, bir kúni ákem úlken qańyltyr qutymen shaı alyp kelip, nannyń qyrtysyn shaıǵa salyp jumsatyp, toǵyz aılyq meni tamańtandyra bastady. Iaǵnı, shaıqorlyqtyń mıkroby meniń qanyma sol sábı shaǵymda-aq sińgen bolatyn.

Shaıqorlyqtyń maǵan kórsetken qorlyǵy az emes. Ásirese jol júrgende kóresini kóremin. Alaıda, okrýgtyq qalalarymyzdyń birinde — qaı qala ekenin aıtpaımyn — tartqan taýqymetimdi táńirim tiri pendeniń basyna bere kórmesin!

Birde avtobýspen alys sapar shegýge tıis boldym da, tań eleń-alańda turdym. Meımanhanadaǵylar meniń shaıqor ekenimdi biletin de, kúnde tańerteń birneshe kese shaı ákelip beretin. So kúni de nomerimnen shyǵardan buryn tórt kese shaı iship aldym.

Meniń áńgimem ıbadatty adamdardy yńǵaısyzdandyratyn jáıtten bastalǵaly otyr. Shaıdyń, ǵafý etińizder, kishi dáretke jıi júgirtetini bar. Ár tort keseniń bireýin qolma-qol tógip tastamaıynsha táýirshilik bolmaıdy.

Avtobýstan qalyp qoıarmyn dep asyǵyp, tórt kese shaıymdy shaldyrlatyp, tómengi holǵa júgirip tústim. Tórt kese shaı maǵan túk emes, sondyqtan odan qaýip te joq, árıne.

Holda maǵan meımanhana ıesi jolyǵa qaldy. Ózi bir jyly júzdi, ınabatty adam.

— Avtobýstyń kelýine áli talaı ýaqyt bar. Kelińiz, bir-bir kese shaı iship jibereıik, — degeni.

Oǵan qosylyp, besinshi keseni ishtim.

— Siz shaıdy jaqsy kóredi ekensiz, kelińiz, taǵy bir-bir kese isheıik, — dedi.

Jaqsy shaıdan bas tartpaıtynymdy sezdińizder ǵoı. Taǵy ishtik. Alty kese boldy. Maǵan alty kese kóp emes, áıtse de, bir jerge baryp kelgen de durys sıaqty. Biraq meımanhana ıesi bastaǵan áserli áńgimeni estimeı ketip qalýdy jón kórmedim.

Sol sátte holǵa orta jastardaǵy bir áıel kirdi.

— Keshe sizben telefon arqyly sóılesken edim, — dedi ol.

— Qosh keldińiz, hanym, — dedim.

Ol ári aqyn, ári novellıstka, ári dramatýrg eken. Maǵan tórt kitabyn syılady.

— Shaı ishesiz be, kofe ishesiz be? — dedim.

— Shaı durys.

Oǵan shaıdy jalǵyz ishkizý sypaıygershilikke jatpas dep ózime de bir kese aldyrdym. Jıyny — jeteý deńiz.

Jeti keseden keıin eptep jaısyzdanǵan sıaqtandym. Biraq jańa ǵana tanysqan áıelge yrjalaqtap: keshirińiz, men álgi kún túspes kabınetke baryp kele qoıaıyn deı alam ba? Sonda da bolsa: «Nomerde bir nársem umyt qalypty, sál tosa turyńyzshy», «Baryp telefon soǵyp kelýge ruqsat etińizshi» degen sıaqty sóılemder oıyma orala berdi. Al aqyn áıel poezıa týraly aǵyl-tegil pikir aıtyp, maǵan tipti sóz berer emes.

— Munda ómir súrý kóńilsiz, — dedi ol.

— Dál qazir maǵan da kóńilsiz, — dedim men.

— İshqusa bolsańyz, sizge ishińizdi bosatyp alý ońaı ǵoı.

— Sizshe ońaı, árıne! Al meniń qolymnan keler emes!

— Sonshama qıyn bolǵany ma?

— Qıyn bolǵanda qandaı!.. Aýyzben aıtyp túsindire almaımyn.

— Men túsinemin. Sezimniń bárin sózben uqtyrý múmkin emes. Bizdiń tilimiz jutań.

— Uqtyrýǵa bolar edi, tek yńǵaısyzdaý.

Áıel tańdana qaldy.

— Ah, siz osyndaı...

Áıel aıtaryn aıaqtap úlgermedi. Janymyzǵa úsh er adam keldi. Bireýi egde tartqan, ekeýi orta jastarda. Jergilikti dáriger men advokattar. Meniń osy qalada ekenimdi estip izdep kelipti.

— Myrzalar, sizdermen tanysqanyma óte qýanyshtymyn, — dedim.

Endi olardy da syılaýym kerek. Shaı men kofeden basqa dáneńe joq. Olarmen birge ishpeı taǵy bolmaıdy.

— Jo-joq, — dedi dáriger, — siz bizdiń qonaǵymyzsyz, sizdi biz syılaýǵa tıispiz, — dep ol shaı qoıýshyǵa daýystady: — Qalqam, bes kese shaı ákele qoıshy!

Segiz kese shaı iship, syrtqa shyǵyp kelýdiń oraıyn taba almaı omalyp otyrmyn. Artyq qımyl da aýyr tıe bastady. Kelgenderdiń úsheýi de zıaly adamdar, olarmen tanysar-tanyspasta tura jónelsem kim bolǵanym!

— Beıápendi, halyqtyń halin qalaı jeńildetýge bolady? — dep suraq qoıdy advokat.

Eı, shirkin-aı, eń áýeli ózim bir jeńildep alsam, basqalaryn sonsoń aıta jatar edim-aý!

— Shyǵyp kelmeı bolmaıdy...

— Qaıda shyǵý kerek? — dedi dáriger.

— Shetelderge shyǵyp kelýimiz kerek, — dedi advokat men úshin jaýap berip. — Biz jas jetkinshekterimizdi shetelderge jiberip oqytýymyz kerek. Basqalardan úlgi-ónege alý kerek.

Sol sátte, ǵafý etińiz, aıyrylyp qala jazdadym. Bas saýǵalamaı bolatyn emes.

— Men qazir... — dep turýǵa yńǵaılana bergenimde, ózim budan eki kún buryn tanysqan kópesim kele qaldy. İshi-baýyryńa kirip ketetin aqjarqyn jigit.

— Avtobýs bizdiń keńseniń aldynan júredi, — dedi ol.

Ushyp turdym. Basqalardan bir mınýt bolsa da buryn shyqpaqpyn. Biraq shyqqan qaıda! Kópes pen advokat eki jaǵymnan qoltyqtap aldy. Qurmetterine qalaısha qıanat jasaıyn! Meımanhanadan tutqyndalǵan kisideı bop shyqtym. Segiz kese shaı shaldyr-shuldyr etip, tipti júrgizer emes. Ekeýiniń eki jaǵymnan demep kele jatqandaryna da shúkirlik.

Siz jaısyzdanyp kelesiz be?

— Azdap.

— Qaı jerińiz?

— Qudaı aqyna bilmeımin. Mazam kete bastady, boıymda bir pále bar sıaqty.

— Aýyryp kele me?

— Iá.

— Eldiń qazirgi jaǵdaıyna kimniń júregi aýyrmaıdy deısiz?!

Biz alańdy jáne eki kósheni qıyp óttik. Keńsesine tezirek jetsem eken, odan keıin dúnıe órtenip ketse de umtylar edim.

Keńse keń eken, biraq maǵan keregi kórinbeıdi.

— Shaı ishesiz be, kofe me?

— Raqmet! Men ishpeımin.

— Onyńyz bolmaıdy! Tym qurysa bir kese ishińiz.

Shaı ákelindi. Men anda-sanda bir urttap, kóz aldap otyrmyn. Urttaǵan saıyn únsiz ulımyn. Toǵyz keseden keıin óneboıymdy ter jaýyp ketti. Termen birge tóbemnen shyqsa da meıli, tek jeńildesem eken! Aǵyl-tegil terlegenimdi baıqap otyrǵan advokat:

— Syrqattanyp qaldyńyz ba? — dedi.

— Sóıttim!

— Mende terdi toqtatatyn dári bar, bereıin, iship jiberińizshi.

— Qudaı saqtasyn, men dári iship kórgem joq! Sekretary lezde bir dári men bir stakan sý alyp keldi.

— İshińiz! İshińiz! — dep bári qoshemetteı qaldy. Meniń erkime salsa, bir stakan sýdyń ornyna sıa sorǵysh qaǵazdyń bir qushaǵyn jutyp alar edim, ne kerek!..

Maǵan dárini de, bir stakan sýdy da kúshtep ishkizdi.

— Osymen bittim, — dedim, — endi shyqpasam bolmaıdy.

— Tynyshyńyz ketip otyr ma?

— Tıtyqtap otyrmyn.

Ornymnan táltirektep tura berdim. Keńsege bir kisi kirip keldi.

— Avtobýs daıyn, beıápendi. Sizdi tosyp turmyz. Ábden jetistim: menimen tanysýǵa kelgen jergilikti jıyrma shaqty qarataıaq endi qoshemettep shyǵaryp salmaqshy. Olardyń bárin adastyryp ketý qaıda! Biri onysyn, biri munysyn aıta bastady.

Bárimiz shubap transport keńsesine bardyq. Avtobýstyń dóńgelegin úrlep bitirmepti. Keńseniń hatshysy sóılegende tiliniń maıyn tamyzatyn qý kórinedi.

— Siz bizdi, árıne, bilmeısiz ǵoı, — dep bastady ol, — al biz sizdi óte jaqsy bilemiz. Dóńgelekti úrlep bolǵansha shaı iship alaıyq.

— Jańa ǵana ishtik, raqmet.

— E, qoıyńyzshy!.. Bizben otyryp bir kese ishpeısiz be?!

O, táńirim! Bu dúnıede osyndaı da azap-beınet bar bolǵany ma?! Shaı emes, shaıyndyǵa uqsas birdeńe alyp keldi. Onynshy keseden keıin omaqasyp qulaýǵa az-aq qaldym: eki samaıym solqyldap, júrek julqynyp jóneldi. Bettiń aryn belbeýge túımesem — qurydym!

— Dárethana qaı jerde? — dedim entigip.

Janymdaǵylar birine biri qarady.

— Dárethana ma?

— Iá.

— Bas meshittiń aýlasynda. Alys.

Dóńgelegin úrlep bolǵan shofer domalanyp jetip keldi:

— Avtobýsqa otyryńyzdar!

Aýzymdy ashýym muń bolyp turǵanda mańaıymdaǵylarǵa túgel jymıyp, rızashylyq shyraımen qoshtasýym kerek. Shamam jetkeninshe shyraılanyp baqtym. Avtobýs jyljydy. Qol bulǵap kete bardyń.

Avtobýstyń shaıqaǵany shaıymdy onda-munda sińire bastady ma, áıteýir, boıym jeńildeıin dedi. Júrip kelemiz.

— Qashan jetemiz?

— Eki jarym saǵatta.

Qımyldamaı otyrǵanda onshama qınalmaıdy ekensiń, — sony bildim.

Birjarym saǵattan soń bir qalashyqqa kirdik te, avtobýs kofehananyń aýlasyna toqtaı qaldy.

Men ishimdi qushaqtap yrshyp tústim. Qaı jaqqa umtylsam eken dep umsynyp qaraı berip edim, — maǵan qaraı kúlimsirep kele jatqan tórt kisini kórdim.

— Qosh keldińiz! Biz osyndaǵy muǵalimdermiz. Sizdiń kelerińizdi telefonmen habarlady.

Qudaı tóbeden urǵan sondaı-aq bolar! İshteı shyńǵyryp turyp:

— Óte qýanyshtymyn! — dedim.

— Avtobýs munda bes-on mınýt aıaldaıdy. Júrińiz, shaı ishelik. — «Shaı» degende kindik mańym shymyrlap ketti. Kofehanaǵa alyp kirdi.

— Shaı ishkim kelmeıdi.

— Onda kofe ishińiz.

— Kofe de ishpeımin.

— Bireýin ishińiz endi... áıtpese biz ókpelep qalamyz.

Shaı ákeldi. Shaı deıdi-aý... On birinshi keseden keıin baýyrymdy jaza almaı qalýǵa aınaldym.

— Dárethana qaı jerde? — dedim.

— Jolaýshylar mashınaǵa otyrsyn! — dep shofer taǵy paıda bola ketti.

— Ol ma, ol mekteptiń janynda, — dedi bir muǵalim, qarsymyzdaǵy tóbeniń basyn nusqap. Ol tóbege ólsem de shyǵa alatyn emespin. Sirá, endi jolda shat-shálekeı bolýym ǵana qalǵan shyǵar.

— Jolaýshylar, avtobýsqa! — dep shofer taǵy aıǵaılady.

— Bizdiń múshkil halimizdi biler eshkim joq, — dedi muǵalimderdiń bireýi muńyn shaǵyp.

— Onyńyz ras, — dedim men, — bireýdiń ólgenin bireý ne qylsyn. Árkim óz basymen álek.

— Qashanǵy osylaı bola beredi?

Meniń tizem dirildeı bastady.

— Meımanhanaǵa bir jetsek jaǵdaı jeńildep-aq qalar edi.

Janymdaǵylar kúldi. Eshteńe túsinbedi. Meniń sózimdi qaljyń dep bildi.

Avtobýsqa qaıta otyrdyq.

— Jolyńyz bolsyn! Durystap áńgimelesip úlgermedik, oqasy joq, qaıta qaıtqanyńyzda tosamyz!

Avtobýs terbeı bastasymen tynysym eptep keńigendeı boldy. Shoferǵa bir jerde toqta desem qaıtedi? Sodan soń? Avtobýsta elý-alpys adam bar, kópshiligi áıelder, balalar. Bári maǵan qarar. Jasyrynyp qaıda ketesiń? Mazaqtar. «Umyt, shyda da umyt!!!» — deımin ishteı bekinip.

Sol áredikte bir balaqaı:

— Apa, kish-sh! — degeni.

E, alla, mynaý quıttaı ulǵa qýat bere kór! Osynyń arqasynda men de azaptan qutylaıyn.

— Apa, kish-sh!

— Shyda!

Jolaýshylardyń bireýi shoferǵa:

— Baýyrym, bir mınýtqa toqtashy, tógip tastaıyq! — dep daýystady.

— Óı, tókkishim-aı! — dedi shofer kekesinmen. — Sender tógem degen saıyn toqtaı bersek, bıyl jete almaspyz!

Jylt etken úmitim úzildi. Baıaǵy azap — bir azap.

Úsh jarym saǵat ótkende barar jerimizge jettik. Avtobýstan shyqtyq. Qarsy aldymyzda — meımanhana! Umtyldym-aý!

Kire beriste jolymdy kese kóldeneńdep úsh jigit tura qaldy. Tý syrttarynda — opozısıanyń eki depýtaty jáne tur.

— Kongres bastaldy, — dedi olar.

Tańerteń qaıtyp ketýge tıis eki depýtat meni qaıtse de kórý úshin keshke deıin tosaıyq desipti. Depýtattarǵa ne daýa!

— Men bir mınýtqa...

— Keıin, keıin. Bizdi tosyp otyr.

Lyq toly zalǵa endik. Kongres áli bastala qoımapty.

— Shaı ákelińizder!

On ekinshi keseni iship otyrmyn. Áldekim:

— Bul qashan bitedi ózi? — dedi.

— Keshirińiz, munda dárethana bar ma?

— Ony nege surap otyrsyz?

— Jaı.

— Endi bir kese!

— Raqmet, kerek emes.

— Kerek emesińiz ne! Sizdiń shaıqor ekenińizdi bilemiz ǵoı.

On úshinshi keseni ishýge kiristim.

— Siz muny nemen bitedi dep oılaısyz?

— Men be... masqaramen bitedi dep oılaımyn.

— Myna shaılary nemene? Qoıýyraq salmaı ma! Áı, jigit, shaıyńdy qoıýyraq sal!

On tórtinshi keseni iship otyrmyn.

— Sirá, jarylyp ketetin shyǵarmyn!

— Árıne! Sózimiz ótpeıdi, aıtqanymyzdy tyńdamaıdy. Jarylyp ólýge bolady.

— Ruqsat etseńizder, men meımanhanaǵa baryp kele qoıaıyn.

Júgire jónelýge mursham kelmedi. Kóshege ishimdi qushaqtap búktelip shyqtym.

— Qosh keldińiz, beıápendi! Men — mýnısıpalıtettiń predsedatelimin. Okrýg bastyǵy sizdi tańerteńnen beri izdep otyr.

Áńgimelesip kele jatyrmyz. Meımanhanaǵa birtindep jaqyndaı berdik.

— Júrińiz, kirińiz. Mýnısıpalıtetimiz osy.

Mýnısıpalıtege kirdik.

— Shaı ishe otyryńyz...

— Raqmet. Maǵan jaqpaıtyn edi.

— Bir kese eshteńe etpeıdi, qymbattym.

On besinshi kese.

— Endi bir quıaıyn.

— Raqmet, mersı!

Telefon shyldyrlady. Predsedatel trýbkany aldy.

— Qup bolady, bastyń myrza! Jańa ǵana keldi.

Ol maǵan buryldy:

— Okrýg bastyǵy sizdi kútip otyr.

— Eger ruqsat etseńiz...

— Siz bizdiń meımanymyzsyz, jalǵyz jibermeımiz.

Okrýg bastyǵynyń kabınetine kirdik.

— Shaı ishe otyryńyz.

— Qudaı aqyna ishe almaımyn. Urttasam-aq shashalamyn.

— Keıin aıtasyz ǵoı, shaı bere almady deısiz ǵoı. Tym bolmasa bir kese ishińiz.

— İshe almaımyn, beıápendi.

— Biz úshin endi ý bolsa da ishseńizshi!

On altynshy kese!.. Jylaýdyń ornyna kúlki qysty. Okrýgtyń bastyǵy men mýnısıpalıtet predsedateli el taǵdyryn áńgimelep otyr.

— Bizdiń halimiz, beıápendi, shynynda da kúlkili.

— Meni qysyp bolmady.

— Iá, sizdi qatty qysty. Qazir endi jeńildep qalǵan shyǵarsyz. Qazirgi halimizdiń baıaǵydaı emes ekenin umytyp kúnáli bolmańyz.

— Qudaı aqyna bilmeı otyrmyn. Múlde qıyndap bara jatyr.

Meımanhanaǵa jaý qýǵandaı bolyp kirip bardym. Portfeldi laqtyryp tastadym.

— Dárethana qaıda?!

— Sizge bir kisiligi me?

— Júz kisiligi! Dárethana qaıda?!

Tirkeýshi maǵan úsh blanki usyndy.

— Áýeli kýálik kartochkany toltyryńyz.

— Ne jazǵyń kelse sony jazshy, baýyrym! Dárethana qaıda?

— Polısıanyń buıryǵy bar, beıápendi, kim ekenin bilmeı turyp meımanhanaǵa qabyldama degen.

Men onyń aldyna metrıkamdy tastaı saldym.

— Osyny eskertkishke alsań da meıliń. Dárethana qaıda?

— Qaıdan keldińiz, ápendim?

— Janymdy qınamashy!

— Neshe kún bolasyz? Budan qaı jaqqa attanasyz?..

Áldebir esikti ashyp, satymen kóterile bastadym.

Dálizdiń túkpirindegi bir esiktiń syrtynda dárethananyń belgisi tur. Iterip qalsam — ishinen jaýyp alypty!

Qataryndaǵy bir esikti ashyp qalsam, — uıyqtaıtyn bólme. Jetken jerim sol boldy, — ketti...

O, alla! Ol taýqymetti tartpaǵandar baqyttyń ne ekenin bile almaıdy...

Janym jaı taýyp, satymen tómen tústim. Tómende kofehana bar bolatyn. Baryp oryndyqqa shaljıyp otyra kettim de, shaı qoıýshyny shaqyryp alyp:

— Ulym, maǵan shaı ákelshi, tek shaıyń qoıýyraq bolsyn! — dedim.

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

---