InfoHub Logo

Korólmen, shahpen sottasý meniń úsh uıyqtasam oıymda bar ma edi? Sizder Farýq degen koróldi egıpet halqynyń elden qýyp jibergenin, árıne, estigen bolarsyzdar? Sol koról sen ul tappaısyń dep áıelimen ajyrasty. İle-shala Irannyń shahy da áıelimen ajyrasty, onyń da sebebi sol.

Sodan keıin men táj kıgenderdiń taýqymeti týraly shaǵyn feleton jazdym. Odan basqa neni jazbaqpyn? Bizdiń ishki máselelerimizdi jazbaımyn. Ózimiz jaıynda jazǵanyma jaryq kórsete almaımyn. Birdeńe jaza qalsam — bassalyp sotqa súıreıdi. Sondyqtan men endigi jerde shet elderdiń táj kıgenderi týraly jazýdy ǵana jón kórdim.

Jazdym da taǵy pálege qaldym: eki monarh jıylyp meni sotqa berdi. Olardyń Ankaradaǵy elshileri bizdiń syrtqy ister mınıstrligimizge baryp, meniń feletonymnyń elder arasyndaǵy ózara dostyq qatynasqa zıan keltirýi múmkin ekenin aıtyp narazylyq bildiripti. Sóıtip, maǵan qarsy is qozǵaldy.

— Sen koról men shahınshahty masqaraladyń!

— Joq, masqaralaǵam joq!

— Masqaraladyń!

— Masqaralaǵam joq!

Sotta uzaq tájikelestik. Aqyrynda meni alty aıǵa kesti. (Olardyń burynǵy korólderiniń keselinen meniń qıanatqa ushyraǵanymdy egıpettikter estidi me eken, estimedi me eken?..)

Sizderge aıtqaly otyrǵan oqıǵany men sol tusta basymnan keshirgenmin.

Túrmede jaǵdaıym óte qıyn boldy: qaltamda kók tıyn joq, kók tıyn bolar degen úmit te joq. Maǵan tiri jan kelmedi, kelgeni eshteńe ákelmedi. Tuldyrdyń kúni túrmede de kún emes. Alty aıǵa kesilgen adamnyń narazylyq jasaýǵa da dáti barmaıdy. Onda jıyrma, otyz jyldy arqalap otyrǵandar kóp, olar:

— Alty aıǵa ma? Narazy bolatyn jóniń bar eken! Serege shyq ta shalqańnan jat, birazdan soń bir jambasyńa, odan soń ekinshi jambasqa aýnap tús. Sol eki arada alty aı óte shyǵady! — dep mazaqtap kúledi.

Shynynda solaı. Túrmege tústiń ekensiń, — ólseń de asyqpa, jambasyńdy aıa. Oń janbasyńmen jatyp jazdy ótkiz, sol jambasyńmen qysty ótkiz. Tórt qabyrǵaǵa telmirgenińmen jyldyń tórt mezgili tez óte qoıa ma?!

Basqasyn qaıteıin, ne sıgaret, ne shaı alar aqsha bolmaǵany qınady. Túrmede keıde Qyzyl Kres azyq-túlik beredi, biraq oǵan qasyǵyńdy usynyp qashanǵy júgirersiń... Úıde ash-jalańash bala-shaǵań qaldy. Olarǵa Qyzyl Kresiń shapaǵaty tımeıdi. «Qartaıǵanda kári boz jorǵa shyǵyp, koról men shahta qaı ákeńniń kóz quny qalyp edi!» — dep kúńirenemin.

Bir kúni: eger keshirim surasań, bosatady degendi aıtty maǵan. Ary oılandym, beri oılandym: joq, bolary boldy, boıaýy sińdi, eshqashanda keshirim suramaımyn! Alǵan betten qaıtpaımyn, merzimimdi tolyq ótep shyǵamyn! — dep órkeshtendim. Meniń osyndaı qaıtpas qaısarlyǵym da bar!

Biraq bizdiń zamanda qaısarlyqty baǵalaı bilý joq. Sondyqtan ony oılaı bermeı, jumys isteý kerek: maqala jazyp, joldas-joralar arqyly gazet-jýrnaldarǵa jetkizý kerek... Men jazýǵa kiristim. Maqalalarym aty-jónimsiz shyǵyp jatsa da, olardy stılimnen tanyp qoıdy da, bir kúni meni túrme bastyǵy shaqyryp aldy. Ol jaqsy kisi edi. Uly lıseıde, qyzy ýnıversıtette oqıtyn. Bastyq meniń maqalalarymnyń kesirinen ózin alys túpkirge aýystyryp jiberýi múmkin ekenin, óıtse, balalary oqýlaryn bitire almaı qalatynyn aıtty.

— Meniń balalarymdy aıasańyzshy! — dep jalyndy ol.

O, alla! Men óz balalarymdy aıasam ba eken, álde túrme bastyǵynyń balalaryn aıasam ba eken? Jaraıdy, bastyqtyń balalaryn-aq aıaıyn, al sonda meniń balalarymdy kim aıaıdy? Óz balam — baýyr etim. Men jazýdy toqtatpadym. Sodan keıin meni syrtpen qatystyrmaýǵa tyrysty. Biraq olar qansha tyryssa da, maqalalarym jarıalanyp jatty. Bastyqtar maǵan shuqshıa bastady. Birde prokýror keldi de, jazǵandarymdy syrtqa qalaı shyǵaryp berip júrgenimdi surap jymıdy. Men oǵan túrmege gashısh, geroın, pyshaq degender qalaı jetkizilip beriledi? Buzyqtar narkotık pen sýyq qarýdy ótkizip alýǵa jol taýyp jatqanda, meniń qol qýsyryp otyrǵanym múlde jaraspas, — dedim.

Prokýror máz bolyp kúldi de, meni bir kisilik kameraǵa qamatyp tastady. Túrmede narkomandarǵa oryn jetpeı jatsa da, meniń maqalalardy jalǵyz jazǵandyǵym eskerilip, ońasha kamerany op-ońaı taýyp berdi.

Meni kameradan kelim-ketim kúni ǵana bir sátke shyǵarady. Al maǵan eshkim kelmeıdi, kele qalǵan kúnniń ózinde de eshqaısysy eshteńe ákelmeıdi.

Sizder kúndiz-túni japadan-jalǵyz otyrýdyń qandaı qıamet ekenin bilesizder me? Shúıirkelesýdi jaqsy kóretin men sıaqtylarǵa tipti qıyn. Kamerada ary-beri júresiń, dárethanaǵa suranasyń, qaıta kiresiń... Ýaqyt ótpeıdi-aq! Aqshań da joq, basqań da joq. Yńyldap óleń aıtýdan da jalyǵasyń. Aıqaılaı berseń — óziń aqymaq bolasyń. Janyma bireý-mireýdi ákelip otyrǵyzsashy deısiń... Kisi etin jeıtin jalmaýyz ba, ázireıil me — báribir. Áıteýir, tiri jan bolsa, ara-tura sóılesip otyrsa, — boldy.

Kúnde keshke baqylaýshy kelip, kamerany timiskip shyǵady. Ólip baram deseń de lám demeıdi. Únsiz kirip, únsiz shyǵyp, esiktiń temir tıegin saldyr etkizip salady da ketedi.

Japadan-jalǵyz týra úsh aı otyrdym. Bosap shyǵýyma bir aı qaldy. Sol kúni maǵan bir kisi kelip qaıtty. Sıgaret pe, júzim be, qaýyn ba, qarbyz ba, jıdek pe, syr ma, pomıdor ma... — ákelmegen nársesi joq! Kameram quddy qoıma boldy da qaldy. Toıǵanymsha jep qaryq boldym. Ábden kóńildendim. Kárzeńkelerdi sóreniń astyna tizip qoıyp qoıdym. Shyqqanǵa deıin jetetin tamaq jınaldy.

Iá, tamaq bar. Endi bir serik bolsa, shirkin!..

Tún ortasy boldy. Kamera sýyp ketti. Sórege shyǵyp otyrdym da, kórpe symaqty jamylyp alyp óleń jazýǵa kiristim. Bir kezde syrtqy tıektiń saldyry estildi, esik ashyldy, eki kisi kirdi. Bireýi — baqylaýshy. Ol:

— Mynaý osynda otyra turady, — dedi de, shyǵyp ketti.

Aqyry jalǵyzdyqtan qutyldym-aý, dep qatty qýandym.

— Kel, otyr! — dep serigime qaradym.

Qudaıa toba... Mundaı da sıyq bolady eken... Ap-alasa, jap-jalpaq. Týra mes sıaqty. Júrgende úrlegen búıenshe yrǵalady. Moıyny múlde kórinbeıdi. Beti tabaqtaı. Eki kózi qos alaqandaı. Úkishe baqshıyp qaraıdy.

Serigimniń soqa basy ǵana.

— Qosh keldiń, jarqynym, tez bosap shyǵýyńa tilektespin!

— Alla rıza bolsyn! — dedi ol, gúj etip.

«Jaqsy bolǵanyn qarashy! Sóılegen soń, munyń kisi bolǵany ǵoı!»

— Otyr, — dedim taǵy da. — Ne úshin japty, dostym?

— Bir sumdy tunshyqtyryp tastadym... — dep maǵan tik qaraǵanynda óneboıym titirkenip ketti.

— Qa-qalaı... atyńyz qalaı?

— Aty-jónim Benlı Tádjı.

— Qapa bolmańyz, Tádjı-beı!

— Meni beı deme, jynym ustaıdy.

— Jaraıdy, Tádjı-ápendi.

— Meni ápendi deme, jynym ustaıdy...

— Sonda qaı jerde boldy?

— Jyndyhanada.

«Qudaı berdi-aq...» Óneboıym bir ysyp, bir sýydy.

— Sonda qashan boldy?

— Búgin keshke jaqyn... Tunshyqtyryp tastasymen meni osynda alyp keldi.

— Oı-bý-ý...

— Nemene oı-bý-ý?

— Álgi sony durys eken degenim ǵoı! Árqashan aman bolyńyz!

Sál-pál únsiz otyrdyq. «E, shirkin, meniń halym múshkil... Bul páleniń yńǵaıyn qalaı tapsam eken?...» — dep serigime kóz qıyǵyn tastadym.

— Ol qalaı boldy?

— Búgin jyndyhanada kelim-ketim kúni. Álgi sumǵa kolbasa ákelip berdi. Al ol onysyn jastyǵynyń astyna tyǵyp qoıdy. Bireýdiń birdeńeni jastyǵynyń astyna, tóseginiń astyna tyqqanyn kórsem, jynym ustaıdy. Kim ne ákelse de, káne, jeńder dep ortaǵa qoıý kerek... Ony sol úshin tunshyqtyryp tastadym, qoryldap uıyqtap jatqanynda.

— Durys istegensiz, Tádjı-beı. Júzim jeısiz be? Mende syr da, kolbasa da bar...

— Meni beı deme dedim ǵoı, jynym ustaıdy...

Taǵy da únsiz otyrmyz. «O, toba, munyń tilin qalaı tabamyn?»

— Jyndyhanada boldy ǵoı, á?

— Sonda.

— Qyzyq eken.

— Nemenesi qyzyq?

— Qudaıǵa táýbe. Men sizdiń sap-saý adam ekenińizdi kórip otyrmyn. Siz oǵan qalaı tap bolyp júrsiz?

— Men áýeli osy túrmede jatqanmyn. Osynda bir sumdy tunshyqtyryp tastaǵan soń jyndyhanaǵa aparyp qamady.

— Oı-pyr-maı! Netken ádiletsizdik! Al sonda, ǵafý etińiz, mundaǵyny nege... tunshyqtyryp tastadyńyz?

— Meni karserge otyrǵyzyp, aıaǵyma kisen salyp tastaǵan... Sonsoń ol sumdy da karserge otyrǵyzdy. Bir kúni oǵan varene ákelip berdi. Al ol ony tóseginiń astyna tyǵyp qoıdy. Ondaıda meniń jynym ustaıdy. Kim ne ákelse de, káne, jeńder dep ortaǵa qoıý kerek. Túnde, qoryldap jatqanynda, tunshyqtyryp tastadym.

— Óte durys istegensiz, Tádjı-ápendi! Árqashan...

— Ápendi deme dep neshe aıtam, jynym ustaıdy!

Men kárzeńkeden dereý bir quty varene alyp usyna qoıdym:

— Qurmettim, mynanyń dámin kórińizshi!..

Taǵy da únsiz otyrmyz. Júregim dúrsildep áketip barady. Qutqaryńdar dep aıqaılaýǵa murshamdy keltirmeı únimdi óshirer mynaý deımin ishteı.

— Sizdeı adamdy karserge otyrǵyzǵan degen netken sumdyq!

— Men kamerada bir sumdy tunshyqtyryp tastadym, sonsoń karserge otyrǵyzdy.

— Ol qalaı?

— Ol solaı...

— Ábden durys istegensiz! Alla taǵala sizge qýat bersin! Al... ǵafý etińiz, ony ne úshin nettińiz?

— Oǵan qarbyz ákelip berdi. Ol ony...

— Tóseginiń astyna, á?

— Sen qaıdan bilesiń?

— Jo-joq... Jaı, solaı shyǵar dep...

— Túnde, qoryldaı bastaǵanda, tunshyqtyryp tastadym.

Men qarbyzdy da, qaýyndy da sýyryp aldym:

— Mynalardyń da dámin kórińiz, qysylmańyz... Ómir — jatqan bir jumbaq-aý... Sizdeı zıaly adamdy túrmege otyrǵyzǵandaryn qaıtersiń! Netken masqara, á?!

— Men úıde bir sumdy tunshyqtyryp tastadym, sonsoń otyrǵyzyp qoıdy. Ol ekeýmiz bir bólmede turdyq. Ol...

— Ol qoryldaı bere siz ony...

— Tunshyqtyryp tastadym. Sen qaıdan bilesiń?

— Jo-joq, ánsheıin...

Bul jalmaýyzben otyryp tańǵa jete alam ba, joq pa? Meni tunshyqtyra salsyn dep bul naqurysty janyma ádeıi qosty-aý... Usaq-túıek áńgime jazǵanym úshin janymdy jánnámǵa jibermek pe!..

— Jeńiz, jeńiz, maǵan qaldyrmaı-aq qoıyńyz!

Bes aı boıy maǵan eshkim eshteńe ákelgen joq edi.

Búgin ǵana ákelip edi... Bosap shyqqanymsha jeter dep edim...

Ótken túnde jazý jazyp, múlde uıyqtaǵan joq bolatynmyn, endi kózim eriksiz jumyla bastady. Biraq uıyqtasam-aq, Benlı Tádjı meni tunshyqtyra salmaqshy... Bul bassalǵanda men ne isteýim kerek? Kárzeńkeni basyna keptep jiberip, osyndaǵy ony-munynyń bárin ústine úıe berýim kerek... Sóıtip tań atqansha jaǵalasyp baqsam... Joq, bul meni taban astynda opat qylar...

Men oǵan kórpe symaǵymdy usyndym:

— Jatyńyz, uıyqtańyz!

— Joq, sen uıyqta!

Uıyqtasam qaryq bolarmyn... Álde qalaı bolar dep saqtana túsip otyrdym.

— Men bar-joǵy tórteýdi ǵana tunshyqtyrdym. Sony da sóz qyldy! Soǵysta myńdap qyrsa da, kim qyrdy demeıdi... Al munda nebári tórt sum úshin... Sol úshin kisini sottaýǵa bola ma?

Úndemedim. Sálden soń ol:

— Al sen ne úshin otyrsyń?! — dep barq etti.

— Men be?.. — Oıym astań-kesteń bola jóneldi... Jo-joq! Bir amal tappaı bolmaıdy! — Men... jaı... bir... bir qýdy qyljıta salyp edim...

— Ne úshin?

— Jaı, ánsheıin... Qyljıtqym keldi de...

— Jaıdan-jaı ma?

— Nege jaıdan-jaı? Aldynda onyń ákesin qyljıta salǵanmyn... Álgi qý ákesine ara túsip bolmady, sonsoń onyń ózin de...

Benlı Tádjıdiń kózi tas tóbesine shyqty.

— Ákesin ne úshin?

— Jaı, ánsheıin... Bir nársege ashýlana qaldym da, áı, osyny qyljıta salaıynshy dep oılap qyljıta saldym...

— Jaıdan-jaı ma?

— Jo-ǵa... sony tipti umytyp qaldym... e, ıá, men áýeli álgi qýdyń kempir sheshesin qyljıta salǵan ekenmin ǵoı. Iá, sonsoń onyń sońynan baıyn da attandyrdym...

— Kempirdi ne úshin?

— Dál qazir esimde joq, jarqynym... Ol qaıda, baıaǵyda bolǵan.

— Sonda sen... barlyǵy nesheýdi... qyljıttyń?

— On bes pe, jıyrma ma...

— Aǵataı-aý, sen týra soǵystaǵydaı qyrypsyń ǵoı!..

Benlı Tádjı janymnan turyp ketip, qashyq qarsy buryshqa baryp otyrdy. Men uıyqtap ketpeýge tyrysyp, kimdi qalaı qyljıtqan hıkaıamdy qarsha boratyp aıta berdim, aıta berdim...

Tań syzat bere Benlı Tádjı temir esikti judyryǵymen toqpashtaı bastady. Baqylaýshy jetip keldi. Ekeýi birdeńe dep kúbirlesti de, baqylaýshy meniń túngi serigimdi ertip shyǵyp ketti.

Sonda ǵana baryp kóńilim ornyna túskeni.

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

---