InfoHub Logo

Shaǵyn qalada anasy men balasy turatyn edi. Kóptegen analar sekildi ol da balasyna jaqsy tárbıe berip, onyń bolashaqqa daıyn, básekege qabiletti bolýy úshin baryn salyp-baqty. Degenmen balasynyń jasy óse kele oǵan sózin ótkizý qıyndaı tústi. Arasyndaǵy talas-tartys ta kóbeıýde. Anasy balasyna «shýlama, kıimderińdi jına, sabaǵyńdy oqy» dep qansha aıtsa da, balasy tyńdamaıtyn boldy.

Bir kúni balasyn mektepke aparyp kele jatqanda, joldyń boıynda daýylpaz oınap aıýdy bıletip otyrǵan bir adamdy kóredi. İshteı «men balama sózimdi ótkize almaı júrgende, myna kisi aıýdy baǵyndyryp alypty» degen oı keledi. Sosyn anasy álgi kisige jaqyndap amandasty da:

— Maǵan myna ónerińizdiń qupıasyn ashyńyzshy, — deıdi.

— Ony qaıtpeksiz?

— Siz aıýdyń ózine «óner» úıretipsiz, al men bir balama sózimdi ótkize almaı ábden sharshadym, — deıdi.

— Men sizge bir ońaı jolyn aıtaıyn. Siz odan da balańyzdy maǵan bir apta sabaqtan keıin jiberip turyńyz, men tárbıelep bereıin, — deıdi.

Anasy qýanyp sózin maquldap balasyn aıý tárbıeshisine jiberip turady. Úsh-tórt kún ótkende balasynyń ózgergenin baıqaı bastaıdy. Bir aptadan soń balasy túbeıgeıli ózgerip basqa adam bolyp shyǵa keledi. Anasynyń aıtqandaryn eki etpeı oryndap júredi. Mekteptegi muǵalimi de tań qalady. Alaıda arada on kún ótkende muǵalimi anasyn mektepke shaqyrtady. Muǵalimi:

—Balańyzǵa ne bolǵanyn túsinbedim, túsiniksiz áreketter jasaıtyndy shyǵardy.

— Ne istep júr sonda?

— Buryn sabaǵyn oqymasa da ózimen ózi tynysh otyratyn. Al qazir balalardyń mazasyn alatyn boldy. Basqalardyń zattaryn ruqsatsyz alady, — deıdi.
Anasynyń tóbesinen jaı túskendeı boldy. Mektepten shyǵa sala aıý tárbıeshisin izdeı jóneldi, biraq tappady. Basqalardan surastyryp edi, kúni keshe dúnıe salǵanyn estidi. Ne isterin bilmeı úıine kele jatqanda kórshisi baıqap qalyp:

—Kórshim-aý saǵan ne bolǵan, salyń sýǵa ketip, basyń salbyrap ketipti ǵoı?

—Iá, balam ónerin qaıta bastady. Tipti burynǵydan da túsiniksiz áreketter shyǵaratyn bolypty. Muǵaliminen taǵy da shaǵym tústi.

—Alańdama meniń bir tanysym kóship keldi. Balańdy soǵan aparaıyq. Óz isiniń sheberi. Sol kisimen sóılesip kór.

Anasy ýaqyt joǵaltpaı dereý balasyn kórshisiniń tanysyna alyp bardy. Ol balasyn qarap, zerttep otyryp: «Balańyzda bir erekshelik bar, naqty túsine almaı otyrmyn. Taǵy eki-úsh kún kelińiz», — deıdi.

Tolyq zerttep bolǵan soń álgi kisi:

—Hanym, balańyzǵa ne istegensiz? Balańyzǵa jan-janýarlarǵa tán qylyqtar baıqaladyǵoı.

—Men eshteńe istemedim. Tek tárbıelep bersin dep aıý tárbıeshisine aparǵan edim. Basynda bári jaqsy bolǵan, keıin bir túrli qylyqtar shyǵara bastady.

—Báse, balańyz sezine alý qabiletin joǵaltqan. Iaǵnı, sezimderi jaralanǵan.

— Qalaı sonda? Anaǵyraq túsindirip berińizshi.

—Aıý tárbıeshisine apardym dedińiz be? Adamdy ań «tárbıeleıtin» ádispen tárbıelegen jaramaıdy. Ańǵa qoldanylatyn tárbıe túri adamǵa júrmeıdi. «Aıýǵa namaz úıretken taıaq» demekshi, aıýdy jazamen, taıaqpen tárbıeleıdi. Balańyzdy maǵan júıeli túrde ákep otyryńyz, jaqyn kunderi qaıta qalpyna keltirip emdep shyǵaramyz. Endigi esińizde bolsyn, ańdy tárbıelegendeı (jazamen, urýmen) adamdy tárbıeleı almaısyń. Sizge aıýdy qalaı tárbıeleıtinin aıtyp bereıin.

Negizinde tárbıeleıtin aıýdy tordyń ishine kirgizedi. Tordyń edeni temirden jasalǵan. Aıý torǵa kirgen soń edenniń astyna ot jaǵady, eden qyza bastaıdy. Sol kezde qolyna daýylpazyn alyp aıý tárbıeshisi keledi. Ot janyp qyza bastaǵan kezde álgi kisi daýylpazdy úrleı bastaıdy. Tabandary qyza basataǵan aıý bir orynda tura almaı tabandaryn jerden kezek-kezek kóterip typyrshı bastaıdy. Daýylpazdy jyldam úrleı bastaǵanda ottyń qyzýy da órshı túsip, aıý jan ushyra «bıleı» jóneledi. Ottyń qyzýy báseńdegende aıý tárbıeshisi de daýylpazdy jáı úrleıdi. Osy jaǵdaı birneshe kún boıy san ret qaıtalanady.

Aıýdyń sanasyna ábden sińgen bul ádet, daýylpazdyń úni estile bastaǵanda-aq tabandarym kúıedi dep oılap «bıleı» bastaıdy.

Mine, biz tamsana tamashalaıtyn aıýdyń bıiniń qupıasy osy. Biz áýenge bılep jatyr dep oılaıtyn aıý, negizi, rýhanı jaralanǵan, psıhologıasy buzylǵan aıý. Ol áýendi estigende lázzattanyp bılep jatqan joq, kerisinshe, «aıaǵym kúıedi» dep typyrshýda.

Ózderińiz de baıqaǵandaryńyzdaı, jaza — tárbıe túri emes. Jazanyń kómegimen balany «tárbıeleýge» tyryssańyz, balanyń sezimderi jaralanyp, is-áreketterinde aýytqýlar paıda bolady.

E.Ertaıuly “Balany jazasyz tárbıele” kitabynan

---