Balqý temperatýrasy. Menshikti balqý jylýy
Mańǵystaý oblysy, Jańaózen qalasy,
№15 orta mekteptiń fızıka páni muǵalimi
Konysbaeva Merýert Saparbaevna
Sabaqtyń taqyryby: §14. Balqý temperatýrasy. Menshikti balqý jylýy.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Balqý jáne qataıý kezindegi ishki energıanyń ózgerýiniń mańyzyn túsindirý
Damytýshylyq: Oqýshylarǵa qatty denelerdiń balqý temperatýrasy jóninde túsinik bere otyryp, oılaý qabiletterin synı turǵydan damytý.
Tárbıelik: Oqýshylardy tabıǵattaǵy qatty denelerdiń mańyzyn eskere otyryp, praktıka barysynda qoldana bilýge tárbıeleý.
Sabaq túri: jańa sabaq.
Sabaq ádisi: suraq - jaýap, túsindirý, esepter shyǵarý.
Kórnekiligi: plakat, slaıd, kartochkalar
Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Sálemdesý, oqýshylardy túgendeý, synypty jańa sabaq ótýge daıarlaý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
Úı tapsyrmasyna baılanysty suraqtar qoıý arqyly.
1. Sender zattyń qandaı agregattyq kúılerin bilesińder? Mysaldar keltirińder.
2. Qatty denelerdiń suıyqtyqtardan negizgi aıyrmashylyǵy nede? Gazdan she?
3. Qandaı jaǵdaıda dene balqıdy? Qataıady?
4. Zattyń balqý kezindegi temperatýrasyn ne dep ataımyz?
5. Sýyq aımaqtarda syrtqy temperatýrany qandaı termometrmen ólsheıdi?
6. s - menshikti jylý syıymdylyqtyń ólshem birligi qandaı?
7. Qysta ortalyq jylý berý júıesin isten shyqqanda, jylý baterıalaryndaǵy sýdy aǵyzyp tastaıdy. Ony qandaı maqsatpen jasaıdy?
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý.
Balqý — qatty krıstaldyq zattyń suıyq kúıge aýysýy (İ tekti fazalyq aýysý). Taza zattar balqýynyń basty sıpattamalary — balqý temperatýrasy jáne balqý jylýy. Belgili bir syrtqy qysymda qatty krıstaldyq zattyń suıyq kúıge aýysý temperatýrasy balqý temperatýrasy dep, al turaqty qysymda qatty krıstaldyq zatty tolyqtaı suıyq kúıge aýystyrýǵa qajet jylý mólsheri balqý jylýy dep atalady. Balqý temperatýrasy syrtqy qysymǵa táýeldi.
Qalypty atmosferalyq qysymdaǵy (1013, 25 gPa nemese 760 mm syn. baǵ.) Balqý temperatýrasyn balqý núktesi dep ataıdy. Qyzdyrý kezinde qatty krıstaldyq zattyń temperatýrasy, áýeli balqý temperatýrasyna deıin kóteriledi, sosyn balqý bastalyp, zat tolyq balqyp bitkenge deıin temperatýra ózgerissiz qalady, odan ári temperatýra taǵy da joǵarylaıdy. Zattyń salqyndaýy kezinde proses kerisinshe ótedi (zattyń temperatýrasy balqý temperatýrasyna deıin tómendeıdi, zat tolyq qataıyp bolǵansha bul temperatýra ózgerissiz qalady, odan ári qatty kúıdegi zattyń temperatýrasy qaıtadan tómendeı bastaıdy). Balqý kezinde kópshilik zattyń kólemi artsa, keıbireýiniń (sý, vısmýt, súrme, t. b.) kólemi kishireıedi. Balqyǵanda zattyń kólemi ulǵaısa, qysym artqanda onyń balqý temperatýrasy joǵarylaıdy.
Balqyǵanda kólemi kishireıetin zattyń balqý temperatýrasy qysym artqanda tómendeıdi. Taza metaldardyń ishinde vólframnyń balqý temperatýrasy eń joǵary (3410°S), alsynaptyń balqý temperatýrasy eń tómen (- 38, 9°S). Erekshe qıyn balqıtyn qosylystarǵa: TiN (3200°C), HfN (3580°C), TaC (4070°C), HfC (4160°C), t. b. jatady. Amorf qatty zattardyń balqý núktesi bolmaıdy. Olar temperatýra joǵarylaǵan saıyn jumsara otyryp, birte - birte suıyq kúıge ótedi. Balqý prosesi kezinde zattardyń fızıkalyq qasıetteri ózgeredi (entropıanyń joǵarylaýy nátıjesinde krıstaldyq qurylym buzylady, jylý syıymdylyǵy artady, t. b.).
Balqý prosesi tabıǵatta (jer betindegi qar men muzdyń erýi, Jer qoınaýyndaǵy mıneraldardyń balqýy, t. b.), sondaı - aq, ǵylym men tehnıkada (taza metaldar men qorytpalar alý, t. b.) mańyzdy ról atqarady.
- Krıstal denelerdiń balqý jáne qataıý grafıgin taldaý.(39 - sýret)
- Krıstal denelerdiń balký jáne qataıý temperatýralarynyń bir mándi bolýy.
- Balqý jáne qataıý kezindegi ishki energıanyń ózgerýi.
- Menshikti balqý jylýy, fızıkalyq maǵynasy, ólshem birligi (4 - kestemen jumys).
- Zattyń suıyq kúıinde(balqý tempsratýrasynda) ishki znergıasynyń joǵary bolýy.
- Qataıý (krıstaldaný) kezinde balqý úshin qandaı energıa júmsalsa, sondaı energıanyń belinip shyǵýy.
Tolyq nusqasyn júkteý
№15 orta mekteptiń fızıka páni muǵalimi
Konysbaeva Merýert Saparbaevna
Sabaqtyń taqyryby: §14. Balqý temperatýrasy. Menshikti balqý jylýy.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Balqý jáne qataıý kezindegi ishki energıanyń ózgerýiniń mańyzyn túsindirý
Damytýshylyq: Oqýshylarǵa qatty denelerdiń balqý temperatýrasy jóninde túsinik bere otyryp, oılaý qabiletterin synı turǵydan damytý.
Tárbıelik: Oqýshylardy tabıǵattaǵy qatty denelerdiń mańyzyn eskere otyryp, praktıka barysynda qoldana bilýge tárbıeleý.
Sabaq túri: jańa sabaq.
Sabaq ádisi: suraq - jaýap, túsindirý, esepter shyǵarý.
Kórnekiligi: plakat, slaıd, kartochkalar
Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Sálemdesý, oqýshylardy túgendeý, synypty jańa sabaq ótýge daıarlaý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
Úı tapsyrmasyna baılanysty suraqtar qoıý arqyly.
1. Sender zattyń qandaı agregattyq kúılerin bilesińder? Mysaldar keltirińder.
2. Qatty denelerdiń suıyqtyqtardan negizgi aıyrmashylyǵy nede? Gazdan she?
3. Qandaı jaǵdaıda dene balqıdy? Qataıady?
4. Zattyń balqý kezindegi temperatýrasyn ne dep ataımyz?
5. Sýyq aımaqtarda syrtqy temperatýrany qandaı termometrmen ólsheıdi?
6. s - menshikti jylý syıymdylyqtyń ólshem birligi qandaı?
7. Qysta ortalyq jylý berý júıesin isten shyqqanda, jylý baterıalaryndaǵy sýdy aǵyzyp tastaıdy. Ony qandaı maqsatpen jasaıdy?
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý.
Balqý — qatty krıstaldyq zattyń suıyq kúıge aýysýy (İ tekti fazalyq aýysý). Taza zattar balqýynyń basty sıpattamalary — balqý temperatýrasy jáne balqý jylýy. Belgili bir syrtqy qysymda qatty krıstaldyq zattyń suıyq kúıge aýysý temperatýrasy balqý temperatýrasy dep, al turaqty qysymda qatty krıstaldyq zatty tolyqtaı suıyq kúıge aýystyrýǵa qajet jylý mólsheri balqý jylýy dep atalady. Balqý temperatýrasy syrtqy qysymǵa táýeldi.
Qalypty atmosferalyq qysymdaǵy (1013, 25 gPa nemese 760 mm syn. baǵ.) Balqý temperatýrasyn balqý núktesi dep ataıdy. Qyzdyrý kezinde qatty krıstaldyq zattyń temperatýrasy, áýeli balqý temperatýrasyna deıin kóteriledi, sosyn balqý bastalyp, zat tolyq balqyp bitkenge deıin temperatýra ózgerissiz qalady, odan ári temperatýra taǵy da joǵarylaıdy. Zattyń salqyndaýy kezinde proses kerisinshe ótedi (zattyń temperatýrasy balqý temperatýrasyna deıin tómendeıdi, zat tolyq qataıyp bolǵansha bul temperatýra ózgerissiz qalady, odan ári qatty kúıdegi zattyń temperatýrasy qaıtadan tómendeı bastaıdy). Balqý kezinde kópshilik zattyń kólemi artsa, keıbireýiniń (sý, vısmýt, súrme, t. b.) kólemi kishireıedi. Balqyǵanda zattyń kólemi ulǵaısa, qysym artqanda onyń balqý temperatýrasy joǵarylaıdy.
Balqyǵanda kólemi kishireıetin zattyń balqý temperatýrasy qysym artqanda tómendeıdi. Taza metaldardyń ishinde vólframnyń balqý temperatýrasy eń joǵary (3410°S), alsynaptyń balqý temperatýrasy eń tómen (- 38, 9°S). Erekshe qıyn balqıtyn qosylystarǵa: TiN (3200°C), HfN (3580°C), TaC (4070°C), HfC (4160°C), t. b. jatady. Amorf qatty zattardyń balqý núktesi bolmaıdy. Olar temperatýra joǵarylaǵan saıyn jumsara otyryp, birte - birte suıyq kúıge ótedi. Balqý prosesi kezinde zattardyń fızıkalyq qasıetteri ózgeredi (entropıanyń joǵarylaýy nátıjesinde krıstaldyq qurylym buzylady, jylý syıymdylyǵy artady, t. b.).
Balqý prosesi tabıǵatta (jer betindegi qar men muzdyń erýi, Jer qoınaýyndaǵy mıneraldardyń balqýy, t. b.), sondaı - aq, ǵylym men tehnıkada (taza metaldar men qorytpalar alý, t. b.) mańyzdy ról atqarady.
- Krıstal denelerdiń balqý jáne qataıý grafıgin taldaý.(39 - sýret)
- Krıstal denelerdiń balký jáne qataıý temperatýralarynyń bir mándi bolýy.
- Balqý jáne qataıý kezindegi ishki energıanyń ózgerýi.
- Menshikti balqý jylýy, fızıkalyq maǵynasy, ólshem birligi (4 - kestemen jumys).
- Zattyń suıyq kúıinde(balqý tempsratýrasynda) ishki znergıasynyń joǵary bolýy.
- Qataıý (krıstaldaný) kezinde balqý úshin qandaı energıa júmsalsa, sondaı energıanyń belinip shyǵýy.
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
