InfoHub Logo

Tanjanova Maıgúl, Abylǵazınova

Taqyryby: "Natýral sandar halyq danalyǵynda"
Maqsaty:
• Sandar uǵymyna baılanysty halyq danalyǵyn dáripteý, sandardyń qasıeti jaıly maǵlumattardy kópshilik qajetine jaratý;
• qazaq halqynyń qasıetti sandarǵa erekshe tárbıe kózi retinde qaraǵanyn dáleldeý;
Mindetteri:
• natýral sandarǵa túsinik berý;
• ár kıeli sandardyń natýral sandar qataryndaǵy ornyn kórsetý;
• jınalǵan materıaldardy bir júıege keltirý

Natýral sandar degenimiz ne?
Nárselerdi sanaýda paıdalanylatyn sandar natýral sandar dep atalady. Natýral sandar qatary 1 sanynan bastalady. Natýral sandar ishinde qazaq halqynyń ómirinde erekshe sıpat bere otyryp, jıi qoldanylatyn sandar kóp. “3, 7, 9, 40“ sandaryn ózimizdiń salt - dástúrimizden, yrym - tyıymdarymyzdan, naqyl sózderimizden maqal - mátelderimizden anyq kórýge bolady. Qazaq halqynyń kıeli sandaryn oqı otyryp, sandar men olardyń syrlaryn tereń uǵyndyrý arqyly óz boıymyzǵa sińirip, ári qaraı damytamyz.
1 sany týraly:
Alla jalǵyz. Alladan basqa eshbir táńir joq.

2 sany týraly:
Kúni - túni dem almaıtyn ekeý: 1. Aı. 2. Kún.
Patshalyq qurǵan eki musylman, eki kápir:
Musylmandardan: 1. Súleımen. 2. Eskendir Zulqarnaıyn.
Kápirlerden: 1. Nalerýt. 2. Shıddat.
Peıishte kórinbeıtin: 1. Kúndiz. 2. Tún.
Peıishte bolmaıtyn: 1. Aýrý - syrqaý. 2. Uıqy
Eki nársemen dos bolý: 1. Áıelińmen. 2. Bastyǵyńmen.

3 sanynyń baılamdary:
Úsh kóz: Sý anasy – bulaq, jol anasy – tuıaq, sóz anasy – qulaq
Úsh toqtam: Aqyl – arqan, oı - óris, adam – qazyq
Úsh qasıet: ólide – arýaq, malda – kıe, asta – kepıet
Úsh talǵam: meıirim – saýap, jaqsylyqtan sharapat, jamandyqtan kesepat
Úsh júz: Uly júz, Orta júz, Kishi júz
Úsh tátti: jan tátti, jar tátti, mal tátti
Úsh qýat: aqyl, júrek, til:
Úsh jurt: óz jurtyń, qaıyn jurtyń, naǵashy jurtyń
Úsh iz: bala, baılyq, baqyt – bilim
Úsh ǵaıyp: qonaq nesibe, ajal
Úsh alys: jer men kók, jas pen kári, jaqsy men jamannyń arasy
Úsh arsyz: kúlki, uıqy, tamaq
Úsh baılyq: densaýlyq, aq jaýlyq, on saýlyq
Úsh qazyna: júrgen iz, kóne sóz, eski sóz
Úsh maqsat: Saýdager maqsaty – utý, jol muraty – jetý, daý muraty – bitý
Úsh úmit: jazylam dep naýqas úmitti, baıımyn dep kedeı úmitti, ketem dep qyz úmitti
Úsh qadirli: yrys, baq, dáýlet
Úsh qadirsiz: jastyq, densaýlyq, jaqsy jar
Úsh kemshilik: atyń shaban bolsa – jalǵannyń azaby, alǵanyń jaman bolsa – dúnıeniń tozaǵy, balań jaman bolsa – kóringenniń mazaǵy

4 sanynyń qadir - qasıetteri:
Tórt múlik: bas sandyq, til kilt, qol múlik, aıaq - tabaq
Tórt halıfa: Ábýbákir, Omar, Ospan, Álı
Tórt qylysh: Hám ham, Sám sam, Zulphar, Zýlqaja
Tórt perishte: Jebireıil, Ázireıil, Mekeıil, Israfıl
Tórt kitap: Táýrat, Zábýr, İnjil, Quran
Tórt pir: Jarlynyń piri – qaltaq ata,
Urynyń piri – jaltaq ata
Sheberdiń piri – tepshen ata
Káriniń piri – kekshil ata
Tórt tulǵa: ot, sý, jel, jer
Tórt qubyla: Shyǵys, batys, ońtústik, soltústik
Tórt maýsym: kóktem, jaz, kúz, qys
Tórt toqsan: qys toqsan, jaz toqsan, shilde toqsan, kúz toqsan
Tórt burysh: Shyn - mashyn, Mysyr, Rım, Eýropa elderi
Tórt túlik: Túıe piri – Oısylqara
Jylqy piri – Qambar ata
Sıyr piri – Zeńgi baba
Qoı, eshki piri – Shopan, Shekshek ata