InfoHub Logo

Burynǵy zamanda bir patsha bar eken, ol patshanyń bir jaqsy ýáziri bolypty. Sol ýázir taǵdyr jetip ólipti. Ólgen ýázirdiń bir jaqsy balasy qalypty. Balany patsha shaqyryp alyp:

         — Sen maǵan ákeńniń ornyna qyzmet qylyp, ýázir bolýǵa jaraımysyń? – depti. Bala turyp sonda:

         — Siz ýázirlikke unatsańyz, jarar edim, – dep jaýap beripti.

Patsha ony qabyl kórip, ýázirlikke alady. Bala patshaǵa kúnine toqsan úırek atyp berip qyzmet etedi jáne qandaı qyzmetke buıyrsa da ákesinen artyǵyraq etip oryndap, patshaǵa jaǵymdy bolady.

Kúnderde bir kún bala kól jaǵalap, úırek atyp kele jatyp, toqsan túrli bederlengen júni bar bir úırekti ataıyn dep, myltyǵyn kótergende, úırek sóılep qoıa beredi:

         — Eı, ýázir, meni atpańyz. Men Qıyr patshanyń qyzy edim. Osy kólge shomylyp júrgende, eki apamnan adasyp qalyp, sonan beri jalǵyz júrmin. Eger atpasań, seniń súıikti qalyńdyǵyń bolaıyn, – dep jalynypty.

         Jigit:

         — Qyz sýretine kirseń, atpaımyn, – depti.

         Úırek sulý qyz sýretine kirip, sý jaǵasynan shyǵyp, balaǵa tıip, ekeýi bir úı salyp, meken etip jatypty.

         Bala patshaǵa barmaı ketken soń, patsha basqa eki ýázirine izdetedi. Eki ýázir izdep, darıa jaǵasyndaǵy úıge kelip qarasa, úıde ýázir otyr, qasynda bir altyn sandyq jatyr eken. Bulardyń izdep kelgenin bilip, altyn sandyq bolyp jatqan ýázir balanyń kelinshegi, peri qyzy, eken.

         Eki ýázir patshaǵa baryp:

         — Ýázirińiz sizdikinen jaqsyraq bir altyn sandyq qushaqtap jatyr, – deıdi.

         Patsha:

         — Ony alyp kel! – dep jarlyq beredi. Qyz kúıeýine:

         — Seni patsha shaqyrtýy múmkin. «Neshe kúndeı aýyryp jatqanymda, kóńilimdi suraýǵa bir kisi jibermedińiz, tym bolmasa, joldas aqym úshin, ózińiz kelip, halimdi bilmedińiz!» – dep ókpe aıt, – deıdi.

         Eki ýázir kelip, balany patshaǵa alyp barady. Patsha baladan onyń nege kelmegenin suraıdy. Bala turyp:

         — Neshe kúndeı aýyryp jatqanymda, kóńilimdi bir suratpaǵanyńyzǵa ókpeledim, – deıdi.

         — Menen de jaqsy altyn tapqanyńdy bildim. Pálen shaharda toqsan túrli bederlengen júni bar bir búrkit bar, bir jumanyń ishinde sol búrkitti alyp kel. Eger de alyp kelmeseń, basyńdy alam! – deıdi patsha.

         Ýázir bala úıine qaıtyp kelip, ýaqıǵany áıeline aıtady. Áıeli bir oramalǵa úshkirip qoıady, oramal búrkit bolady. Ýázir ony patshaǵa alyp barady.

         Patsha ámir etedi:

         — Pálen shaharda júni toqsan túrli qubylǵan bir aıý bar, bir jumadan qaldyrmaı sony alyp kel. Aıtylǵan kúnnen qalsań, basyńdy alamyn! – deıdi.

         Bala úıine qaıtyp kelip, ýaqıǵany áıeline baıan etedi. Áıeli duǵa oqyp, oramaldy aıý qylyp beredi. Aıtylǵan kúninde aıýdy patshaǵa alyp barady. Patsha úndemesten aıýdy alyp qalady da ýázirlerin shaqyryp alyp:

         — Barsa kelmeske eki jol bar edi, ýázirimdi jazasy úshin soǵan jiberip edim, ol tapsyrǵan jumysymnyń bárin de oryndap keldi. Al, endi sender bir jol tabyńdar, soǵan jumsaıyn. Eger de tapsyrǵan nárseni alyp kelmese, basyn alamyn, kelmeı qashyp ketse, onan ármen ketsin. Eger de men jumsaıtyn barsa kelmes joldy taba almasańdar, senderdiń bastaryńdy alamyn! – depti.

         Ýázirler patshadan qysylyp, ekeýi eki etek altyn alyp, shahardy aralap qydyryp: «Barsa kelmes joldy biletin kisi bolsa, osy altyndy beremiz», – dep jar salady. Eshkim bilmeı, sasyp turǵan kezde bir soqyr kisi:

         — Barsa kelmes jol - «onda bar da munda ákel» degen jol, sonan qıyny joq, – deıdi.

         Eki ýázir patshaǵa kelip:

         — Barsa kelmes joly - «onda bar da munda ákel» degen jer, – deıdi.

         Patsha ýázir balany shaqyryp alyp:

         — «Onda bar da munda ákel» degen jerdi taýyp kel. Bir jylǵa sheıin kelmeseń, basyńdy alamyn! – deıdi.

         Ýázir úıine kelip, patshanyń jarlyǵyn áıeline aıtady. Áıeli:

         — Qandaı zalym patsha edi? – deıdi de áıeli kúıeýine mán-jaıdy túsindiredi. «Onda bar da munda ákel» adamzat jerinen tabylmaıdy. Munan bylaı peri shaharyn aralaısyń. Saǵan myna bir oramaldy beremin. Kisi úıine qonǵanda, kisi oramalyna qolyńdy, júzińdi súrtpe, osy oramalǵa súrt. Óziń kelgenshe, osy úıde pesh bolyp turamyn. Ólseń, oramal ózimdi tabady, sodan bilemin, – dep kúıeýimen qoshtasyp qala beredi.

         Ýázir júre-júre bir shaharǵa jetedi. Shaharda eshbir jan kórinbeıdi, tek aıqaı-uıqaı daýys estiledi. Daýystyń qaıdan shyqqanyn ýázir bilmeıdi. Kóshede júgirip bara jatqan bireýdi etigimen qaǵyp qalǵan eken, ol talyp qalypty. Barlyq periler onyń basyna jıylyp, kitapqa qarasyp: «Adamzattyń salqyny tıgen eken», – depti de buǵyp jatqan ýázirdi taýyp, patshasyna alyp barady. Peri patshasy onan jaýap suraıdy.

         — Áz patshamnyń ámirimen, «Onda bar da munda ákeldi» izdep júrgen beısharamyn, – deıdi.

         Peri patshasy qyzmetkerlerine:

         — Balany tamaqqa toıǵyzyp bosatyp qoıa berińder, – depti.

         Sol kezde patshanyń hanymy ýázir balanyń betin súrtip otyrǵan oramalyn kórip, qaıdan alǵanyn suraıdy. Ýázirdiń ózimdiki degenine bolmaı, shynyn aıtpasa basyn almaqshy bolady. Ýázir qoryqqanynan:

         — Áıelimniń oramaly edi, – dep shynyn aıtady. Sonda peri patshasynyń hanymy:

         — Ah, darıǵa, kólde oınap júrgende, kishi sińilim joǵalǵan edi, sonyń oramaly eken ǵoı. Jumysyńdy aıt, – deıdi.

         —«Onda bar da munda ákeldi» izdep júrmin, – deıdi bala.

         —Babań kelsin, ol biler, osy shaharda bolsa, alyp berermin, joq bolsa izdetemin, – deıdi.

         Biraq, «onda bar da munda ákeldi» bala bul shahardan taba almaı, bala kete beredi.

         Ol júre-júre bir shaharǵa keledi. Bul shaharda jan joq. Kóshede ketip bara jatqan bir balany qaǵyp jibergen eken, periler jıylyp ketipti de ýázirdi ustap, patshaǵa aparypty.

         — Ne izdep júrgen adamsyń? – depti patsha.

         — Óz patshamnyń ámirimen, «onda bar da munda ákeldi» izdep júrgen beısharamyn, – deıdi.

         Patsha ony óziniń úıine qonaq bolýǵa jiberedi. Ol patshanyń úıine kelip, tamaq iship otyrǵan kezde, júzin oramalymen súrtken eken, patshanyń hanymy:

         — Mynaý oramal meniń sińilimniń oramaly ǵoı, qaıdan aldyń? – depti.  

         Ýázir bala shynyn aıtypty.

         — Tomarkólde shomylyp júrgende, adasyp ketken meniń kishi sińilimniń oramaly, jumysyńdy aıt, – deıdi hanym.

         Ýázir:

         — İzdegenim, «onda bar da munda ákel» edi, – depti.

         — Han babań kelsin, bar bolsa, alyp beredi, joq bolsa, aldyryp beredi, – deıdi hanym.

         Peri patshasy kelip, barsha ýaqıǵany surap biledi de:

         — «Onda bar da munda ákeldini» biletinderiń bar ma? – dep, eline jar salady.

         Sonda qudyq ishinde jatqan bir baqa:

         — Men bilemin, altyn berseń, aıtamyn, – depti. Patsha qudyqtaǵy baqaǵa altyn tógip bergen eken, ol:

         — Sheberlerge gaýhardan, injýden, merýertten keme jasat, sol kememen baryp ákelemiz, – depti.

         Patsha aıtqanyn ázirlegennen keıin, baqa ýázirmen ekeýi kemege minip, saparǵa jónelipti. Birneshe kúnder ótkende baqa: «Kózińe ne kórinedi?» – dep suraıdy.

         — Darıanyń ar jaǵynda bir qalyń el kórinedi, – depti ýázir.

         — Ol kóringen el - úlken zor patshaly el. Patshasy - týǵaly úıine kisi jibermegen, eshkimmen sóılespegen adam. Kemeden túsken betińde patshanyń saraıyna bar. Jat jurttan kelgen adam ekenińdi bilse, patshanyń ózi shyǵar. Sen oǵan sálem ber, ol qarsy alar. «Onda bar da munda ákel» der. Bir samaýryn shaı, bir tabaq et alyp, bir jigit jetip keler. Bir shyny aıaq shaı iship, ekinshi aıaq shaıyńdy sol jigitke ber. Eger de ol jigit bergen shaıyńdy ishse, - jolyńnyń bolǵany, ishpese - ólgeniń, – deıdi de baqa darıaǵa túsip ketedi.

         Ýázir patshanyń saraıyna kelgen eken, patsha ózi shyǵyp qarsy aldy da kirgizedi. Patsha:

         — «Onda bar da munda ákel» degen eken, bir samaýryn shaı, bir tabaq et alyp, bir jigit jetip keledi.

         Ýázir bir shyny aıaq shaı ishedi, ekinshi shyny aıaq shaıdy álgi jigitke beredi. Jigit shaıdy alyp ishken kezde, patsha otyryp:

         — Áı, «onda bar da munda ákel». Bul patshasynan qysym kórip shyqqan jigit eken. Sen oǵan barasyń, – depti.

         «Onda bar da munda ákel» oılanbastan:

         — Taqsyrym! Sizge týǵannan beri qyzmet etip edim, eshkimge bir shyny aıaq shaı túgil, bir shyny aıaq sý bermeıtin ediń, men bul jigitke baramyn. Bul bir shyny aıaqty ózi ishti de ekinshisin maǵan berdi, qurmetti birdeı istedi. Bul tegin adam bolmaýy kerek, – dep, ýázirdi kemesine mingizip qoıa berip, ózi sońynan barmaqshy bolypty.

         Ýázir darıanyń ortasyna barǵan kezde, artynan jańaǵy jigit qýyp jetipti. Ekeýi kele jatsa, aldyńǵy jaqtan qalyń keme kórinedi.

         Sonda jigit ýázirge:

         — Mynaý toǵyz myń keme - bizdi tamashaǵa qorshap kele jatqan kerýen. Toǵyz myń kemeniń árqaısysynda myńnan kisi bar. Solardy biz qonaq qylaıyq. Eger kerýen basy meni sat dese, aldyńǵy kemedegi kók sandyqqa sat ta júre ber. Óziń shaharǵa barǵansha, men de bararmyn. Biraq, sol sandyqty ashpaǵaısyń, – deıdi.

         Ekeýi toǵyz myń kemedegi barlyq adamdy bir samaýryn shaı, bir tabaq etpen konaq etti. Kerýen basy ýázirge:

         — Myna jigitińdi satamysyń? – depti.

         — Satamyn.

         — Ne suraısyń?

         — Aldyńǵy kemedegi sandyqty suraımyn.

         Kerýen basy úndemeı júre bergen eken, qasyndaǵy joldastary:

         — Baıaǵydan beri kók sandyqtyń qyzyǵyn kórdik qoı, endi myna jigittiń de qyzyǵyn kóreıik! – dep shýlapty.

         Aqyrynda olar kók sandyqty berip, «onda bar da munda ákeldi» alyp jóneledi. Ýázir kele-kele darıadan shyǵady.

         Minerge aty joq, kıerge kıimi joq, isherge tamaǵy joq, bári bitken, sondaı aýyr halde otyrǵan kezde, «onda bar da munda ákel» jetip kelipti. Ekeýi tamaqtanyp, tyńaıǵannan keıin ýázir:

         — Myna kók sandyqta ne keremet bar? Aýzyn ashshy, – deıdi.

Jigit sandyqtyń kiltin bir buraǵanda, jańbyr jaýady, ekinshi buraǵanda, qar jaýady, úshinshi buraǵanda, daýyl bolyp, kúnniń kózi ashylady. Taǵy bir buraǵanda, qalyń ásker «jaý qaıdalap» kúı tartyp, baraban qaǵyp shyǵa keledi.

         Jigit: «Jaý joq, jatyńdar!» – degen eken, qaıtadan sandyqqa kirip ketipti.

         Endi bir buraǵan eken, baıaǵy darıanyń jaǵasyndaǵy úıine kelipti. Ýázirdiń áıeli aldynan shyǵyp, qushaqtaı alady. Tań atqan soń qarasa, «onda bar da múnda ákel» qansha tamasha saraılar turǵyzyp qoıypty. Patsha jarqyraǵan saraılardy kórip: «Ne ǵajap eken, bilip kelińder», – dep, eki ýázirin jiberipti.

         Ýázirler barǵan eken:

         — Patsha ózi kelsin, ózine qaraǵan barlyq jurtyn jıyp kelip, tamasha kórsin, – depti saraıdaǵylar.

         Patsha bul sózine qahar qyla almaı, jurtyn jıyp barady. Patshany bıik munaraǵa otyrǵyzady da kelgen halyqqa ekeý aradan bir samaýryn shaı, bir tabaq et beredi, bir kisideı kútedi de patshaǵa barlyq keremetterin kórsetip bolǵannan keıin, «onda bar da munda ákel» kók sandyqty ashyn jiberip, qonaqtyń bárin qyrǵyzyp tastapty.

         — Jaý joq, jatyńdar! – degen soń, áskerler qaıta sandyqqa kiredi de qyrylǵan barsha qonaqtar qaıta tirilip ketedi.

         Barshasyn bıik munaradan kórip otyrǵan patsha qoryqqanynan úndemeı, úıine qaıtyp kelgennen keıin, elin jınap:

         — Sizder «onda bar da munda ákeldi» maǵan alyp berińder. Eger alyp bere almasańdar, men patsha bolmaımyn, – deıdi.

         Halqy keńinen keńesedi: «Alyn beremiz desek, manaǵydaı qyrǵyn kóremiz, alyp bermesek, patshamyz bizge qahar qylar. Odan da osy patshany óltirip, sol ýázirdi patsha qoıaıyq», – degen aqylǵa keledi de patshasyn óltirip, ýázirdi patsha saılap, «onda bar da munda ákeldi» ýázir etip qoıady.

---