InfoHub Logo

Momyshuly Baýyrjan (1910-1982) — ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń dańqty jaýyngeri, halyq qaharmany, qazaqtyń kórnekti jazýshysy. Týǵan jeri Jambyl oblysynyń Jýaly aýdanyndaǵy Kólbastaý mekeni. Baýyrjan jeti jyldyq mektepti bitirgennen keıin biraz ýaqyt muǵalim bolǵan. Sonda júrgende kezekti áskerı mindetin óteýge shaqyrylyp, onda bir jarym jyl júrip, zapastaǵy komandır ataǵyn alady. Týǵan aýylyna qaıtyp oralǵan soń, ol biraz jyl qarjy mekemesinde qyzmet isteıdi. Sodan qaıtadan Qyzyl Armıa qataryna shaqyrylyp, túrli áskerı bólimderde vzvod, rota komandıri bolady.

1941 jyly Ekinshi dúnıejúzilik soǵys bastalysymen, Baýyrjan dańqty general maıor I.V.Panfılovtyń basshylyǵymen Almaty mańynda jańadan jasaqtalǵan 316 atqyshtar dıvızıasynyń quramynda maıdanǵa attanady, batalón, polk komandıri qyzmetterin atqarady. Soǵystyń sońǵy jyldarynda gvardıalyq dıvızıany basqarady.

Soǵys kezindegi jeke basynyń qaharmandyq erligimen jáne urys júrgizýdegi áskerı sheberligimen erekshe kózge túsedi. Birneshe ret jaý qorshaýynan jaýyngerlerin aman saý alyp shyǵady. Moskva túbindegi shaıqastaǵy erligi sol kezdiń ózinde Odaq kólemine ańyz bolyp jaıylady. Baýyrjannyń osyndaı erligi jóninde belgili orys jazýshysy A.Bek «Volokolamskoe shose» (qazaqshasy «Arpalys») povesin jazdy. Bul shyǵarma keıin birneshe tilge aýdarylady.

Soǵystan keıin Baýyrjan Sovet Armıasy Bas shtabynyń Joǵary áskerı akademıasyn bitiredi. Áskerı pedagogıkalyq jumyspen aınalysyp, Sovet Armıasy áskerı akademıasynda sabaq beredi. 1956 jyly polkovnık ataǵymen otstavkaǵa shyqqan Baýyrjan birjola shyǵarmashylyq jumyspen aınalysady. Ol qazaq jáne orys tilderinde birdeı jazyp, óz ómirinde kórgen bilgenderin arqaý etedi. Onyń qalamynan týǵan, ómir shyndyǵyn arqaý etken tamasha romany men áńgime, povesteri qalyń oqýshynyń izdep oqıtyn shyǵarmalaryna aınalady. Olar birneshe qaıtara basylyp shyǵady.

Baýyrjan birneshe orden, medaldermen nagradtalady, Keńester Odaǵynyń batyry ataǵyn aldy. Alaıda halyqtyń ózi «batyrym» dep tanyp, ardaqtaǵan qaharman ulyna bul ataq Otan soǵysy bitkennen keıin jarty ǵasyrdaı ýaqyt ótkende baryp berilgen bolatyn. El táýelsizdik alǵannan keıin Qazaqstan Respýblıkasynyń tuńǵysh Prezıdenti N.Nazarbaevtyń jarlyǵymen oǵan «Halyq qaharmany» degen ataq berildi.

---