InfoHub Logo

Nurlybaı kózi kirtıip, qabaǵyn tyrjıtyp, ústeline súıenip birsypyra salbyrap turdy da, barqytpen kómkerilgen jumsaq ústelge sylq etip otyra ketti.

Nurlybaıdyń jazý ústeli qaı qyzmetkerdikinen bolsa da artyq. Qyzmetker degeniń naqa bir sharýashylyq ornynda istep, sonyń bir eńbek sińirip keteıin degeni bolmasa, kóbi jazý. Ústelin jóndeýdi bilmeıdi ǵoı. Qyzmetkerleriń bylaı tursyn, kúndiz-túni jaýmen aınalysatyn jazýshylardyń kóbi de aqsaq ústelden qol úze almaı júr. Dalada ósken qazaq balasy, naqa bir kent áıeline úılengeni bolmasa qala turmysyn bir jóndeı qoıa ma?

Nurlybaıdyń ózgesheden bir artyqshylyǵy — osy jazý ústelin jóndegendigi. Jóndegende — naǵyz ońdysy, syrlap tastaǵan tartpaly ústel.

— Ústeliń ondy eken, — dep qyzyǵýshy bolsa:

— Osynda bir tanys jigit bar edi, sonyń istep bergeni... Kerek bolsa, istetip bereıin, - dep jymyńdaıdy.

Sóıtip, Nurlybaı arqyly álgi «sheber jigit» basqada qyzmetkerlermen tanysyp, aralasyp ketedi. Sheber jigittiń túpki tilegi de osy qyzmetkerlerge aralasý bolǵandyqtan, ol Nurlybaıǵa istep bergen ústeliniń basy tolyqtandy dep biledi.

Nurlybaı syrly ústeldi ustaı da biledi. Ústeldiń ústi tap taza bolady. Bir jaq buryshynda — kesilmegen, ustalmaǵan birer kitap pen jazý aspaby turady. Oǵan taıaý shylym saýyt, kúl salǵysh bolady. Ekinshi jaq buryshynda aram ólgen sıyrdaı bolyp tedireıip portfeli jatady. Ústel turǵan úı qabyrǵa" synda, bul endi ústelge otyrǵanda, kisiniń qarsy aldynan turady, kireýkelengen kishirek aına bolady. Aınanyń bir jaǵynda betine ájim kirgenine qaramaı, qyzsha kıinip, bir qolymen jaǵyn súıep túsken bir áıeldiń sýreti turady; muny endi suramaı-aq osy úıdiń «hozáıkási» deısiń, ekinshi jaǵynda — bir J qyryn otyryp túsken qolaǵash muryn, aqquba jigittiń sýretin " kóresiń. Bul endi, Nurlybaıdyń jastaý kezinde túsken sýreti bolady.

Nurlybaı jazý ústeline otyrǵanda, ústeliniń syr-sıpaty mine, osy aıtylǵandaı edi. Árıne, endi bul sıaqty ústeldiń basyna otyrǵan soń adamnyń kóńili ósip, jazý ózinen ózi-aq, burqyraıdy ǵoı dep oılaısyń. Biraq nege ekeni belgisiz, qalamyn yńǵaılap ustasa da, qaǵazdy búktep aldyna qoısa da, shamdanshaq attaı kibirtiktep, Nurlybaıdyń qoly bir jónge júrmeıdi. Japyryp tastaıyn degen adamsha, yńǵaılanyp, qojyraıyp, osynyń kesiri tıip otyr degendeı bop, kóıleginiń jeńin sh bilekke sheıin túrip, moınyn búgip umtylsa da, bir-eki joldan artyqqa barmaı, turyp qalady. Sosyn kúrsinip, qalamdy tastaı berip, eki qolymen basyn ustap oıǵa shomady kelip...

Oı teńiz degen ras-aý, oımen adam ne istemeıdi. Ásirese osy oı Nurlybaıdyń mıyn-aq jep boldy. Baıaǵydan oılap keledi, bir taýsylsynshy.

Biraq búgingi oı budan ózgeshe edi, búgingi oıdyń bári osy jazýdyń jabdyǵynda júr, qalaı jazý kerek, ne jazý kerek, ı qaıtkende sendirýge bolady?.. Mine, qansha oılasa da, bir sheshýi bolmaı otyrǵan jumbaq osy.

«Sonda osynyń ne jazbaqshy?» degen suraý oqýshylardyń basynda qyltyńdap tur-aý. Muny osy jerde aıta keteıik. Nurlybaıymyz sýdıa edi, búgin ornynan alyńdy!

Endi qaıtý kerek. Gýbsotqa aryz jazý kerek, izdený kerek, ózin sendire, tanyta bilý kerek!..

Al, qalamdy qolyna aldy... «Gýbernelik sotqa» dep basyn jazyp, «14-aýdan halyq soty Nurlybaı Aqtamovtan» dep oǵan jalǵap ta qoıdy. Osydan ári ne jazbaı, budan ári qysqa ǵana bolsa da, óziniń kim ekenin, qandaı jumystarda bolǵanyn, jumystardan alǵan otzyvyn, profsoıýzǵa qashannan beri múshe ekendigin sholyp ótip, sodan keıin múddeli sózine eki-úsh aýyz sóz jazsa da bolmaı ma?.. Biraq Nurlybaıǵa bir qyrsyq kezdesti. Aryz alatyn jer joǵarǵynyń bárin ashyp bilgisi keldi. Osyny istep otyrǵan basqa adam bolsa eken-aý, óziniń jaqyn kórip júrgen adamynyń biri, talaı birge qonaqta bolyp, eń arǵysy Nurlybaı arqyly ústelge de qoly jetken kisi...

Nurlybaı jaýar bulttaı tunjyrap biraz otyrdy da, birdemege bel býǵandaı bolyp qalamdy qushyrlanyp ustady. Qaǵazynyń basyna jazylatyn sózdi qaıtadan ondap jazdy da, endi keregine kire berem degende, taǵy maltyǵyp basyn joǵary kóterdi. Joǵary kótergende kózine aınadaǵy sýreti túse ketti. Eki jaǵy sýalyp, qatparlanyp, kóz aldary buqanyń moınynsha qyrjıypty. Bul sıaqty bolam dep kim oılaǵan. Bir kezde eki kózi móldir qara, beti shıqandaı qyzyl, úrip aýyzǵa salǵandaı bala edi. Toqaldan týyp edi, balasyz báıbishe muny baýyryna salyp, jelge, kúnge tıgizbeı ósirip edi. Bala bolyp, erkin oınaǵan da emes, «oıbaı, bıti juǵady, qotyry juǵady» dep báıbishe muny jannyń balasyna qospaýshy edi. Tili shyqty da sabaqqa jarmasty. Qazaqshadan attap ótip, orysshańa shomdy. Gımnazıańdy bitirip shyqty. Odan ári oqımyn degende sheshe qurǵyr kese túsip, qyzyǵyn kóremin dep qatyn alyp bergizdi.

Nurlybaı otaý ıesi bop úıde otyryp qaldy...

Nurlybaı ómiri osylaı bastalady. Bul ekiniń birinde bar ómir. Muny Nurlybaı irkilmeı-aq jazyp bergendeı. Jalǵyz osy ǵana bolsa, osy ómirdiń ishinen «talaı taptyq mańyzy» bar jumysty da shyǵaryp berer edi. Oǵan Nurlybaıdyl qalamy jetedi de. Biraq bógeı beretin nárse ámirdiń bergi jaǵy ǵoı...

Úıde otyrǵan soń Nurlybaı erikti me, álde, solaı bolýǵa tıisti me edi, atqa mindi. Atqa mingende basqa baıdyń balalaryndaı saldyq quryp «pálenshe myrza» degen ataqty izdemedi. Munyń qumartqany basqa nárse boldy: bireýdi jábirlese, jylatsa, oıran salsa, sýsyny qanyp, qumary tarqaıtyn sıaqtandy... Biraq buǵan qarap el munyń atyn ózgertken joq, baıaǵy qalpynsha «myrza» dep júre berdi. «Erke ósken bala ǵoı, aqyly kirgen soń ózi-aq qoıady», — desti.

Sóıtip júrgende Nurlybaı ózgeriske kezdesti. Óziniń buryn birge oqyǵan joldasynyń biri — «ózgeris qaharmandarynyń» qataryna qosylǵan eken, sonyń ıkemdeýimen Nurlybaı jumysqa kirip ketti. Bir bolys eldiń jumysyn qolyna ustady. Biren-saran pysyqtar, ózine-ózi sengender bolmasa, Nurlybaıdyń júrgen jerinen jurt at-tonyn alyp qashqandaı edi...

Munyń bári ertegi emes, shyn. Shyn bolǵanda Nurlybaıdyń óz qolynan istegen jumystary, kezinde munyń birin teris eken-aý dep eti shimirikpegen jumystar.

Basqasy basqa-aý, Nurlybaıdyń birazdan beri oıynan qalmaıtyny, jatsa túsine kiretin jumystyń biri «alashorda» kezindegi isteri-aý!.. Biraq óz tusynda ol jarastyqty týra jumys sıaqty edi, teris bolsa endi bolyp otyr. Ol kezdegi jumystyń basqasy bir tóbede, ana bir bólshevık úgitshilerine istegen jumystary bir tóbe-aý! Búıtip dúnıe ózgerip, túbi bir tergeý-tekserý bolar dep ol kezde kim oılaǵan. Bárinen de jamany sol oqıǵanyń ishinde bolǵan, sol úshin ózi de jaza tartqan bir adamdar, osy kúni joǵary órmelep, keńes mekemesiniń jumysyna ilikti. Olar, ol kezde esikte júrgen malaı edi-aý! Tipti oıdaǵy joq jumys. Nurlybaı muny oılasa tula boıy titirkenip salqyn terdiń qalaı shyqqanyn da sezbeı qalady. «Tek qudaı betin aýlaq qylsyn!» — deıdi ishinen kúbirlep. Degenmen búl ásheıin bir kóńil jubatý ǵoı. Nurlybaı kezdesse, Nurlybaıdyń qaıda ekenin bilse, olar tútip jegendeı bop shimirkenýi sózsiz...

Mine, aryz jazýǵa kiriskende, ómirbaıanyn sholyp ótý kerek bolǵanda, Nurlybaıdyń qolyn baılap otyrǵan kúı osylar edi. Nurlybaı osynyń qaısysyna jabysaryn bilmeı otyr edi...

Asqana jaqtan saldyr-gúldir «Qyrǵyn kelgir, kók túınek kelgir!» dep bir áıeldiń shaptyqqan daýsy shyqty. Bir bala shyrqyrap, úıdi basyna kóterip jylady. Sóıtkenshe bolmaı, qara domalaq balany bir qolynan ustap súırep, shaptyqqan sursha áıel, aý-jaıǵa qaramastan Nurlybaıdyń syrly ústeliniń ústine ákelip alyp urdy. Nurlybaıdyń jazýǵa yńǵaılap otyrǵan qaǵazy balanyń aıaǵymen uıpa-tuıpa boldy.

— Ózińmen óziń bolǵansha bir mezgil balany da alsaıshy, maǵan masyl qyla bermeı, — dedi sursha áıel tanaýy qýsyrylyp.

Nurlybaı «báý, báý, qoıa ǵoı» dep balaǵa jabysty. Bala qadirin bilmegen áıeline shyn keıidi. Nurlybaı bala kúninde búıtip taıaq jemek túgil, yńq etip daýsy shyqsa úı ishi bop abyrjyp, búlinip qalar edi. Endi sol Nurlybaıdyń balasy mynaý...

Nurlybaı aýyr kúrsindi, bala portfelin ashyp bir nárse ala berem degende, bireý ustata qoıǵandaı bop bir páket qolyna iline tústi. Surǵylt tústi pákettiń syrtyndaǵy ıreńdegen jazýy Nurlybaıǵa janalǵysh ázireıilden jaman kórindi, ol surlanyp, demin jıi alyp, tanaýy qýshıa tústi.

— Qatyn-aý, qatyn!

— Ne bar? dep kórshi bólmedegi áıeliniń daýsy shańq etti.

— Myna páketti kim ákeldi? Muny, meniń portfelimdi alǵan kim?

Nurlybaıdyń daýsy áıeline tanys: keksiz daýsy bir túrli bolyp shyǵady da, qysylǵandaǵy, sasqandaǵy daýsy ekinshi túrli bop shyǵady. Myna sondaǵy daýystyń shyǵysyna qarap, Nurlybaıdyń bir nárseden qysylǵandyǵyn sezgendeı, jaqsylyqqa bolsa ıgi edi degendeı, áıeli sostıyńqyrap kórshi bólmeden keldi.

— Aıtýǵa umytqan ekem-aý... bir mılısıa kep.. Jaman zárem ketti. Qol qoı degen soń, qol qoıyp alyp qaldym.

Páket syrtyndaǵy «19-aýdan halyq tergeýshisinen» degen jazý qaraǵan saıyn qulpyryp, zoraıyp, árbir ıregi samsaǵan myltyqtyń aýzyndaı bop úńireıedi. Nurlybaı páketke týralap qaraı almaı tómen qarap, salbyrap ketti.

Eki kózden sorasy aqqan qara bala, Nurlybaıdyl qoryqqan páketin, sezbesten qolyna ustap, jumyrlap oıynshyq qyldy...

---