InfoHub Logo

Erli-zaıypty Kellerler teatrdan kesh shyqty. Osy bir keshte aýasy kúńgirt, bulyńǵyr, segiz ǵasyrdan beri betine sobordyń beınesi túsip, maıda tolqyndar júzin órnekteıtin de jatatyn ózeni bar typ-tynysh german qalasy Vagner mýzykaǵa meldektegenshe toıǵan edi. Keller teatrdan shyqqannan keıin áıelin aq sharabymen aty shyqqan, jaqsy bir qabaqqa alyp bardy, sonan keıin tek saǵat ekilerde ǵana, ishindegi jaryǵy adamǵa sondaı jaısyz tıetin bir avtomobılmen, qańyrap jatqan óli kóshelerdi qýalap, temir qaqpaly eńseli bir jer úıge jetti. Prezıdent Krúgerge qatty uqsaıtyn, tórtbaq kelgen qart nemis Keller syrtqa birinshi shyqty. Sham jaryǵynan japyraqtardyń alashubar kóleńkeleri aıaq astynda qozǵalyp jatyr. Eń aldymen jaryq Kellerdiń appaq krahmal omyraýyna tústi, onyń sońynan kóılegindegi asyl tastardyń talshyqtary jylt-jylt etip, aldymen tolyq aıaǵyn sozyp áıeli de shyqty. Aýyz bólmede olardy júgire basyp qarsy alǵan qyzmetshi áıel, Chorbtyń kelip ketkenin jetkizdi. Varvara Klımovna Kellerdiń áli ajaryn joǵaltpaǵan dóńgelek júzi dir ete tústi de, ishki tolqynystan qyp-qyzyl bop ketti:

— Ol sizge, ony aýrý dedi me?

Qyzmetshi áıel odan saıyn súıreńdeı jóneldi. Keller qysqa qyrqylǵan aq shashyn sıpap turdy, onyń jalpaq, tereń ájimdi maımyl beti tipti qartaıyp salbyrap qaldy.

— Tań atqanǵa deıin men kúte almaımyn. Dál qazir sol jaqqa barýymyz kerek, — Varvara Nıkolaevna basyn shaıqap, orys parıgin jaýyp turǵan jeńil oramalynyń ushyn qysa tústi. — Oı, qudaıym-aı... Bir aı boıy hat jazbaǵany tekten-tek emes qoı.

Keller judyryǵymen sılındriniń búgilip qalǵan jerin jazdy da, óziniń dál, kómeıden shyǵatyn orysshasymen:

— Bul adam — aqylynan aljasqan bolý kerek. Eger de ol aýrý bolsa, ony qalaı ǵana tar, qapas qonaq úıge alyp barǵan...

Árıne, olar qyzdarymyz aýrý dep qatelesken edi. Chorb qyzmetshi áıelge, osylaı dese ǵana olarmen sóılesý ońaıyraq bolady dep oılaǵan. Shyndyǵyn aıtqanda, ol shetelden jalǵyz kelgen, tek endi ǵana, áıeliniń qalaı ólgenin, nege hat jazbaǵanyn túsindirý kerek ekenin uqqan-dy. Munyń bári, árıne, óte qıyn edi. Óziniń qaıǵy-qasiretimen ózi ǵana bolǵysy kelgenin, ony basqa adamdarmen bóliskisi kelmegenin qalaı túsindirip bere almaq? Onyń ólimi — óte sırek kezdesetin, buryn-sońdy jurt esine almaǵan ólim boldy, taza, adal ólim boldy, — ol ajal elektr togynan kelip edi.

Kóktemniń bir kúnindegi, Nıssadan on shaqyrymdaı jerdegi aq shosemen kele jatqan ol kúle túsip daýyl qulatqan baǵananyń qaterli symyn ustap alǵan sátten bastap Chorb úshin búkil dúnıe basqa jaqqa mańyp ketken sıaqty edi, tipti onyń óli denesin jaqyn mańdaǵy derevnáǵa kóterip alyp bara jatqanda, ol múlde bógde, múlde jat bop ketken-di. Nıssege jerlemek bolǵan kezde kókjótel pastor odan anany-mynany qazbalap otyryp alǵan-dy. Ol tek salǵyrt jymıýmen boldy, kúni boıy jaǵajaıda otyryp túrli-tústi usaq tastardy bir qolynan ekinshi qolyna aýystyryp otyrdy da qoıdy — sonan keıin jerleýge qaramaı, neke sapary kezinde ózderi ótken joldardy túgel qaıta júrip Germanıaǵa bet aldy. Ekeýi qystap shyqqan Shveısarıaǵa endi kóktem kep, alma aǵashtary gúldeı bastapty, al ol bul jerde qonaq úıden basqa eshteńe de bilmeıdi, onyń esesine kúzde ótken Shvesvalda da onyń salqyn kóktemi esine kóp nárseni túsirýge kesir jasaǵan joq. Ońtústiktegi jaǵajaıdaǵy sońǵy kezdesýde ol oǵan belinde aq jolaǵy bar qara dóńgelek quıtaqandaı tas kórsetip edi de, sony keıinnen tappaq bop qaıta-qaıta izdestirgeni bar -dál sol sıaqty ol jol-jónekeı, kezinde oǵan áser etkenniń bárin izdestirip keledi: aıryqsha soraıyp turǵan jartastar, kúmis-sur tústi ulý taspen qaptalǵan úı, qara shyrsha, appaq bop sarqyrap jatqan aǵys ústinen ótetin kópir, qasirettiń beınesin eske túsiretin - tumannyń aq monshaqtaryn tizip alǵan órmekshiniń toryndaı telegraf symdary. Qatar júrip kele jatty, onyń bıik óksheli etik kıgen aıaǵy júrdek - aq eken -birde butalardan japyraqtar úzip, birde jartastardy sıpap ótetin qoly da tynym tabar emes. Ol onyń sekpildi alaqandaı betine, tolqyndar shashyp tastaǵan shyny synyqtary sıaqty keń, alaly qoı kózine qarap qoıady. Ol, eger ekeýi kórip, áserlengen usaq-túıekke deıin qaldyrmaı, olardy kóńiline túgel quıyp alsa, onda onyń beınesi máńgilik bolyp qalady da, ǵumyry umytylmaıdy dep oılady. Biraq ol tún boıy azapqa túsetin... Onyń túnde kelip kórinýi ony úreılendiretin, - úsh aptaǵa sozylǵan osy saparda ony uıyqtamady deýge de bolady, sodan da ol ekeýi kezdesip, sonan keıin nekelesken, ótken kúzde birge jolǵa shyqqan myna múlgigen typ-tynysh qalaǵa basy áńki-táńki bop mas adam sekildi kelip edi.

Keshki saǵat segizder shamasy. Úılerdiń ar jaǵynan soraıyp kórinip turǵan sobor munarasy kún batar kezdegi shuǵyladan qap - qara bop kórinedi. Vokzal aldynda sol baıaǵydaı úıme-júıme bop júdeý-jadaýly at aıdaýshylar tur. Sol baıaǵy gazet satýshylar keshti basyna kóterip aıqaılap júr.

Chorbanyń qolynda shabadan men úlken sary sandyq bar edi. Olardy arbaǵa tıep júrip ketti. At aıdaýshy bir qolymen delbe qaǵyp, bir qolymen sandyqty ustap alǵan. Onyń áıeli osylaı qydyrǵandy jaqsy kóretin edi. Qalalyq operanyń buryshyndaǵy tuıyq kóshede úsh qabatty kóne, kóńil qulazytyp jiberetin, bólmelerin bir aptaǵa da, bir saǵatqa da bere beretin qonaq úı bar. Júzi bozaryńqy, sozalańdap júretin malaı Chorbany syzben kapýstanyń ıisi shyǵyp turǵan buralańdaǵan dálizben alyp júrip bir nómirge kirgizgen kezde, Chorba - kerýet ústine ilingen sýrettegi sýǵa túsip jatqan qyzdy kórip, birden tanı ketti - bul bólmede ol onymen óziniń alǵashqy túnin ótkizip edi. Sonda qalyńdyǵyna bári qyzyq bop kóringen - dálizde júregi loblyp jatqan pıdjaksyz semiz adam da, osyndaı bir qaýsap turǵan qonaq úıde jatqandary da, jýynatyn ydystyń ishine aqshyl shashtyń júzip júrgeni de, ásirese, olardyń úıden jasyrynyp qalǵandary tipti qyzyq bop kórindi. Shirkeýden úıine kelgen boıda ol, tómende qonaqtar ústel basyna jınalǵansha, kıim aýystyryp alaıyn dep joǵaryǵa júgire kóterilip ketken. Ásem frak kıgen Keller ájim-ájim maımyl betimen kúlimsirep ananyń da, mynanyń da arqasynan qaǵyp, jurtqa shnapsty ózi úlestirip júrdi, - al Varvara Klımovna óziniń jaqyn dostaryn ertip ap, olarǵa jańa turmys quryp jatqandardyń jatyn bólmelerin kórsetti, - sypaıy ǵana sybyrlaı júrip apelsın tústes qus tósekti, bir pary alashubar, bir pary qyzyl - "Biz ólgenshe birgemiz" dep jazylǵan kilem ústine qoıylǵan túnde kıetin eki týflıdi ıegimen meńzep qoıady. Varvara Klımovna túni boıy jylap shyqty: qyzy turmysqa shyǵatyn Chorb - kedeı emıgrant jáne ádebıetshi - óte bir kúmándi adam bolǵandyqtan, olar qyzdaryn qarǵap-silep júrip sharapqa da, polısıaǵa da aıamaı shyǵyn shyǵardy, biraq olardyń onysynan eshteńe shyqqan joq... Sonan, jas jubaılar jol júrip ketkennen keıin shaly operanyń art jaǵyndaǵy tuıyq kóshedegi qonaq úıdi baryp kórgen - sodan beri sol bir qap-qara qaýsap turǵan úı qylmysty eske túsiretindeı jekkórinish týǵyzatyn boldy.

Chorb, sandyqty kirgizgenshe, sýretke qarap turdy. Esik jabylǵannan keıin ol, sandyqqa eńkeıip, onyń qaqpaǵyn ashty. Buryshtaǵy qabyrǵaǵa japsyrylǵan qaǵazdyń jalbyraǵan eteginiń astynan tyshqan jylt ete tústi: Tula boıy dir ete túsip, burylyp ketti. Tóbedegi shnýrǵa ilinip turǵan sham jaı ǵana teńseledi. Kýshetkaǵa túsip turǵan shnýrdyń kóleńkesi qısyq-qyńyr. Bir kezde ol sol kýshetkada uıyqtaǵan edi. Áıeli bala qusap balbyrap uıyqtap jatatyn-dy. Ol sol kúni ony bir súıgen de qoıǵan, - basqa eshteńe de bolǵan joq.

Tyshqan taǵy da jylt ete tústi. Qulaqty jaryp jiberetin aıqaı-shýdan da jaman estiletin álsiz ǵana bir dybystar bolady. Túngi kóbelek shamǵa sart ete tústi. Ol esikti julqyp ashyp, syrtqa shyqty.

Basqyshpen túsip kele jatyp ol qatty sharshaǵanyn sezindi, kóshede mamyrdyń dymqyl aýasynan onyń basy aınaldy. Býlvarǵa burylyp, aıaǵyn jyldamdata basty. Alań. Salt atty tas eskertkish. Túngi qalanyń qara bulttary. Qazir aǵashtar gúldep tur, ol kezde kúz edi. Úılený toıynyń aldynda ol ekeýi uzaq qydyrǵan edi. Kósheniń betin jaýyp tastaıtyn sarǵylt ashqyltym ıisti, dymqyl japyraqtar janǵa qandaı jaıly edi... Sol bir tamasha kúnderdegi bulyńǵyr aspan da appaq munar jamylyp alǵan, jyrtylǵan kógildir qaǵazdar sıaqty. Surǵylt úılerdiń arasynan múlgigen aǵashtar sarǵaıyp kórinedi, al onyń úıindegi terek semip, ólip bara jatqandaı edi. Temir sharbaqtyń ar jaǵynan qaıyńdardyń dińgekteri kórinedi, - keıbireýlerin shyrmaýyqtar qundaqtap alypty, - ol Reseıde aqqaıyńdardyń janynda shyrmaýyq óspeý kerek qoı deıdi, al áıeli bolsa aqqaıyńdardyń japyraqtaryndaǵy tat sıaqty daqtar kıim ketken kezdegi kózge kóriner kórinbes sarǵylt daqty eske salady, - dedi. Kóshe qaptalynda emender men talshyndar tizilip tur; olardyń qara qabyrshaqtary kógere bastaǵan; al ushyp jatqan japyraqtar, qıqalap jyrtylǵan qaǵaz sıaqty, jelmen birge kósheniń arǵy betine ushyp jatyr. Qalyńdyǵy olardy jaqynda ǵana kóshe jóndegen jumysshylardan qalyp qoıǵan kúrekpen aýlamaq bolady. Árirektegi jumys fýrgonynyń trýbasynan jeńil kógildir tútin shyǵyp japyraqtardyń arasyna sińip jatyr, - demalyp turǵan tas qalaýshy bir qyryndap turyp, qolyna kóterip alǵan kúrekpen oınap kele jatqan, ózi de japyraq sıaqty jep-jeńil áıelge únsiz qarap tur. Ol bolsa, sekirip-sekirip túsip, syńǵyr-syńǵyr kúledi. Chorb onyń sońynan erip keledi, - ol, myna salǵyrt jalqaý japyraqtar qalaı ańqyp tursa, baqyt ta dál solaı ańqyp turatyn shyǵar dep oılady.

Talshyn aǵashynyń jasyl japyraqtaryn jamylyp alǵan bul túngi qalany, ol endi zorǵa tanyp tur. Aldyndaǵy janyp turǵan shamnyń shynysyna eńkeıgen butaqtaǵy japyraqtar, jaryqty kóp sińirip qoıǵannan, bozań tartyp qalǵan. Chorb jaqyndap qaldy. Sharbaqty esikten qulaǵan kóleńke onyń aıaǵyna oralyp qalǵandaı. Qorshaýdyń ar jaǵynan tanys úı kózge tústi. Ashyq turǵan bir terezesinen jaryq kórinedi. Sol jaryqtan qyzmetshi áıeldiń aqjaıma tósep jatqany kózge túsedi. Chorb ony daýystap ózine shaqyrdy.

Qyzmetshi áıel júgire basyp onyń janyna keldi. Keıinnen ol Varvara Klımovnaǵa aıtqandaı, esikti birden ashsa da, Chorb sol turǵan qalpynda ún-túnsiz uzaq turyp qalypty. "Ol bas kıimsiz jalańbas eken", - dedi ol - shamnyń jaryǵy onyń mańdaıyna túsip turdy, al mańdaıy terlep ketipti, shashtary jabysyp qalǵan. Men oǵan sizderdi teatrǵa ketken dedim de, nege jalǵyz júrsiz dep suradym. Kózderi bir túrli qorqynyshty bop kórindi, ózi kópten beri qyrynbaǵan tárizdi. Ol tek báseń daýyspen "Ony aýyryp qaldy dep aıtarsyz", - dedi. Men odan: "Qaıda toqtadyńyzdar", - dep suradym. Ol aıtty: "Burynǵy jerde", - dedi de, sonan keıin: "Biraq báribir. Erteń kelem ǵoı", - dedi. Men oǵan kúte turmaısyz ba, - dep edim, ol eshteńe demesten buryldy da ketip qaldy .

Chorb osylaısha óziniń ótken ómiriniń bastaý kózine oralyp edi. Bul bir ári azapty, ári tátti, adam janyn dińkeletetin aýyr syn edi, endi ol da aıaqtalýǵa jaqyn Endi tek ózderi neke túnin ótkizgen bólmede túnep shyǵý ǵana qaldy, al erteń - bul synaq ótedi de, onyń beınesi tolyq somdalyp shyǵady. Qazir ol býlvardy boılap qonaq úıge jaqyndap kele jatqanda, barlyq skameıkalarda, kógildir qarańǵylyq ishinde otyrǵan áldekimderdiń tulǵalary qaraýytyp kórinip turdy da, kenet, qansha sharshap tursa da, jalańash shamdy, buryshy tysyrlaıtyn da turatyn ol bólmede jalǵyz túneı almaıtynyn uqty. Ol alańǵa shyǵyp ortalyq kóshemen júrdi, - ne isteý kerek ekenin bildi. Biraq ol uzaq izdedi: qala mop-momaqan bop múlgip jatty, — áıel táni saýdaǵa túsetin úıdi Chorb bilmeıdi eken. Ol bir saǵat boıy sendelip aıaǵy dýyldap, qulaǵy shyńyldap ábden sharshap-shaldyqqannan keıin ǵana, ol kezdeısoq sol tuıyq kósheni tapty da, ony daýystap shaqyrǵan áıeldiń janyna keldi.

— Túnimen, — dedi Chorb tisiniń arasynan.

Áıel basyn bir jaǵyna qısaıta turyp, sómkesin bulǵap qap: "Jıyrma bes", — dedi.

Ol basyn ızedi. Sálden keıin Chorbtyń oǵan kózi túsip ketti de, onyń talaı qoldan ótse de áli de ajaryn joǵalta qoımaǵan áıel ekenin bildi, shashy aqshyl, qysqa qyrqylypty. Ol bul qonaq úıde basqa erkektermen talaı ret bolǵan bolý kerek, óıtkeni istik tumsyq malaı basqysh boıymen júgirip bara jatyp, oǵan kózin qysyp qaldy. Olar dálizdi boılap júrip bara jatqanda bir esikten, beıne bir aǵash aralap jatqandaı kereýettiń aýyr, birqalypty syqyrlap jatqany estildi. Birneshe esikten keıin, basqa bir nómirden de dál sondaı án salǵan áýen shyqty - olardyń janynan ótip bara jatqanda qasyndaǵy áıel Chorbqa oınaqylana kóz tastady.

Ol ony óziniń bólmesine alyp keldi de, ábden uıqysy kelip turǵan ol, túımelerin aǵyta bastady. Áıel oǵan tipti jaqyn kep, kúlimsirep:

— Kishkentaı syılyq jasaıtynyń qaıda? — dedi.

Chorb oǵan sol uıqy býyp turǵan qalpy qadalyp qarap turdy da, onyń ne aıtyp turǵanyn zorǵa uqty.

Aqshany alyp, ony sómkesine muqıat salyp alǵannan keıin, ol taǵy da onyń janyna kep, shashyn silkip qap:

— Sheshineıin be? — dedi.

— Iá, jat, — dedi Chorb byldyrlap, — tańerteń taǵy berem.

Ol asyǵa-úsige koftasynyń túımelerin aǵytyp jatyp, Chorbtyń tunjyraǵan túrine tańǵala qarap qaldy. Ári tez, ári qalaı bolsa, solaı sheshine salǵan Chorb tósekke jatty da, betin qabyrǵaǵa buryp aldy.

"Bul bir fokýs kórsetpekshi me eken", — dep oılady áıel. Sonan keıin ol kóılegin asyqpaı sheship, ony muqıat búktep oryndyqtyń ústine qoıdy. Chorb qatty uıyqtap ketipti.

Áıel bólmeni ári-beri kezip júrdi de, tereze janyndaǵy sandyqtyń beti sál ashyq qalǵanyn baıqap, júrelep otyra qap ish jaǵyna kóz saldy. Sonan keıin álgi sańylaýdan qolyn tyǵyp áıeldiń kóılegin, shulyqty, jibek matalardy sıpap bildi, olar qalaı bolsa solaı búktele salǵan, biraq ádemi jupar ıisi shyǵady, ol bir túrli muńaıyp otyryp qaldy.

Áıel boıyn tiktep, esinep turyp sanyn qasydy, — shulyǵynan basqa lypa joq, tyr jalańash qalpy terezege bardy da perdeni ashty. Perdeniń arǵy jaǵyndaǵy tereze ashyq eken, barqyttaı jup-jumsaq qarańǵylyqta jatqan kósheden operanyń bir buryshy, tas Orfeıdiń qara ıyǵy, túnge sińip ketip jatqan shamdar tizbegi kórinedi.

Odan árirektegi alysta jaryq túsip turǵan basqyshtardyń ústine usaq qarań-qurań adamdardyń ári-beri júrip-turǵandary emis - emis kózge túsedi de, ol basqyshtarǵa shamdary jarqyraǵan avtomobılder kelip-ketip jatyr. Tek bári tarap-tarqap bitkennen keıin ǵana jaryqtar sóndi, áıel de perdeni túsirip, shamdy sóndirip Chorbtyń qasyna jatty. Uıyqtap bara jatyp ol áıel bul bólmede eki ret bolǵanyn esine túsirdi, — qabyrǵadaǵy alqyzyl sýretten bildi.

Ol bir saǵattaı ǵana uıyqtady: shyńǵyrǵan úreıli daýystan oıanyp ketti. Ol Chorb edi. Chorb oıanyp ketti de, bir qyrynan aýnap túsip onymen birge jatqan óziniń áıelin kórdi. Ol bar daýsymen aıqaılap jiberdi. Áıeldiń appaq kóleńkesi tósekten atyp shyqty. Tula boıy dir-dir etken áıel shamdy jaqqan kezde, Chorb shatysyp-bytysyp qalǵan aqjaımaǵa oratylyp, tý syrtyn qabyrǵaǵa bergen qalpy betin basyp otyr eken. Tarbıǵan saýsaqtarynyń arasynan kóringen kózi shoqtaı janyp barady. Sonan keıin ol jaılap betin ashyp, áıeldi áreń tanydy. Áıel bolsa, qorqyp ketkennen áldene dep kúbirlep, asyǵa-úsige kóılegin kıe bastady.

Chorb jeńil ǵana kúrsindi de, aqyrǵy synaqtyń da bitkenin bildi. Ol kýshetkaǵa baryp otyryp qolymen júndes sanyn qysyp, áıelge qarap nemquraıly ǵana kúldi. Ol kúlki áıeldi odan saıyn shoshytty da, tez burylyp sońǵy túımesin salyp aldy, bátińkelerin tez-tez baılap qalpaǵyn kıdi.

Dál sol sátte dálizden adamdardyń júrisi men daýsy estildi.

— Ol áıelmen jatyr... — degen malaıdyń qaıtalaǵan jaltaq daýsy shyǵady.

Qarlyǵyńqy, yzaly daýys talap etip tur:

— Men sizge aıtyp turmyn ǵoı. Ol meniń qyzym.

— Aıaq júrisi dál esiktiń kózine kep toqtady. Sonan keıin esik soǵyldy.

Sol kezde áıel ústel ústindegi sómkesin alyp, esikti ashyp kep qaldy. Onyń aldynda surǵylt sılındr kıgen, abdyrap-abyrjyp qalǵan qart myrza men onyń artynda shashyna jeńil oramal baılaǵan, jylaı-jylaı kózi isip ketken tolyq áıel tur edi, al odan árirek turǵan malaı aıaǵynyń ushymen kóterilip kózi baqyraıyp ısharalap shaqyryp tur. Áıel onyń ısharasyn túsindi de shaldyń qasynan lyp etip dálizge shyqty, al shal oǵan sol abdyrap-abyrjyǵan qalpy burylyp qarady da, — sonan keıin qasyndaǵy áıelimen tabaldyryqtan attady. Esik jabyldy. Áıel men malaı dálizde turǵan qalyptarynda tur, bir-birine úreılene qarap, sonan keıin eńkeıip qulaqtaryn tosty. Biraq bólme ishinen sybys biliner emes. Beıne bir, esiktiń arǵy jaǵynda úsh adam joqtaı. Syrt etken dybys estilmeıdi.

— Olar úndemeıdi, — dedi malaı sybyrlap, saýsaǵyn ernine aparyp.

---