InfoHub Logo

Qazaq balalar ádebıetiniń klassıgi, tamasha jazýshy Berdibek Soqpaqbaev tiri bolǵanda bıyl 80 jasqa tolar edi. «Jaqsynyń ózi ólse de sózi ólmeıdi» demekshi, balalardyń súıikti jazýshysy artyna «Meniń atym Qoja», «Balalyq shaqqa saıahat», «Qaıdasyń, Gaýhar» jáne «Ergejeıliler eli» syndy birqatar áńgime, hıkaıalar qaldyrdy. Balalardyń bal minezin ishki dúnıesimen jaqsy sezine bilgen jazýshy árbir shyǵarmasynda ózi týyp ósken Narynqol taýly óńir tabıǵatynyń jandy sýretterin oqyrmanǵa úlken sheberlikpen jetkize bilgen.

B. Soqpaqbaevtyń áńgime, poves, romandary jáne pesalarynda balǵyn shaqqa batyl saıahattar jasap, tańdandyryp, tamsantyp, bal dáýren áserleriniń qaımaǵyn buzbaı, aqıqattan alshaqtamaı, balaǵa tán qıaldap, ómirdiń óz bolmysyn tebirene tolǵaıdy. Oqysań eriksiz ezý tarttyryp, keıde kúrsintip tereń oıǵa jeteleıdi. Lezde keıipkerlermen etene aralasyp, olar óziń kúnde kórip júrgen adamdardaı Berken, Qoja sekildi keıipkerlerimen jadyńda jattalyp qalady...

Qazaq balalar ádebıetiniń taǵy bir klassıgi Saparǵalı Begalın atyndaǵy Memlekettik respýblıkalyq balalar kitaphanasy qyzmetkerleri jazýshynyń qazaq ádebıetine qosylǵan ómirsheń ólmes muralaryn jınaqtap, zerdeleı kele  «Balalar ádebıetiniń báıteregi» atty ádistemelik quraldy kópshilik nazaryna usynady.

Berdibek Soqpaqbaev — qazaq ádebıetinde ózindik órnegimen, shyndyqty qarapaıym áńgimeleý arqyly móldiretip, kóz aldyńa jaıyp salatyn, keıipkerlerdi daralaý men psıhologıalyq beıneleýdiń de ózgeshe bir jolyn tapqan talantty jazýshylarymyzdyń biri edi. Jasynan ómir talqysyn kóp kórgen adamnyń ómirbaıandyq derekteri onyń shyǵarmalaryna arqaý boldy. Ol sol kórgenderi men sezingen dúnıesin 30-jyldardaǵy aýyldyń aýyr turmysy, Uly Otan soǵysy men odan keıingi aýyr kezeńniń shyndyǵyna sáıkes jańartyp, oı eleginen ótkizip, tıptik orta shyndyǵyna laıyq tıptik beıneler arqyly asha bildi.  Búginde kez kelgen qazaqtyń qara balasyna Soqpaqbaevtyń kim ekenin túsindirip jatý artyq bolar, onyń «Meniń atym Qojasy»  árbir úıde Abaımen, Muhtarmen birge ulttyq qazyna retinde saqtalýda desek qatelpespiz. Óıtkeni, Soqpaqbaevtyń esimi kózi tirisinde-aq  árbir mektep balasynyń júreginen myqtap oryn alǵan bolatyn.

Shyǵarmashylyq jolyn balalarǵa arnap óleń jazýdan bastap, «Pıoner» (qazirgi «Aq jelken») jýrnalynyń belsendi avtory boldy. 1950 jyly «Bulaq» dep atalatyn óleń jınaǵyn shyǵarǵan. Keıinnen balalar men jasóspirimderge arnalǵan prozalyq shyǵarmalaryn jazdy. Onyń balalarǵa arnap jazǵan týyndylary balalardyń ǵana emes, úlkenderdiń de súıip oqıtyn shyǵarmalaryna aınaldy.

1967 jyly Balalar men jasóspirimderge arnalǵan fılmderdiń Kann qalasynda (Fransıa) ótken halyqaralyq festıvalinde jazýshynyń senarıi boıynsha qoıylǵan «Meniń atym Qoja» fılmi  arnaýly júldege ıe bolǵan. Ol tek balalarǵa arnap shyǵarmalar jazyp qoıǵan joq, sonymen qatar jasóspirimderge arnap «Boztóbede bir qyz bar» atty pesa, «Ólgender qaıtyp kelmeıdi» atty roman, «Gaýhar» atty poves jáne taǵy basqa da jıyrmaǵa jýyq kitaptaryn shyǵardy.

«Jas Berdibek kóz kórgenderdiń aıtýyna qaraǵanda, jas keziniń ózinde-aq eshnársege jasymaıtyn, eshnárseden jasqanbaıtyn otty, ójet bolǵan eken. Ol syılaýǵa, syılasýǵa óte jaqsy edi. Biraq talǵampaz bolatyn. Keıde tym kidileý, tym kirpıazdaý kórinetin. Al shyn jany jaqtyrǵan adamǵa, kóńili sengen kisige aqjarqyn da adal bolatyn. Eki sóılemeıtin, ótirik   aıtpaıtyn. ..» - bul, jastaıynan bir aýdanda birge ósip, keıinnen dám-tuzdary jarasyp, jazýshymen syılas bolǵan qart qalamgerdiń jan tebirenisi.

Berdibek Soqpaqbaev — Keńes úkimetiniń «qylyshynan qany tamyp turǵan» kezdiń ózinde tek óz júrek qalaýymen oqyrmandaryna jalǵandyqtan qashyp shynaıy shyndyqty jetkize bilgen jazýshylarymyzdyń biregeıi. Balalar ómirin shynaıy súıispenshilikpen beıneleıtin hıkaıalary men áńgimelerin jas ta, qart ta, qazaq ta, basqa da qumarta, qyzyǵa oqıdy desek esh artyq aıtqandyq emes. Berdibek Soqpaqbaev keıipkerlerin qoldan jasamaǵan. Onyń keıipkerleri - ózi. Jazýshy shyǵarmalaryn birinshi jaqtan jazady. Iaǵnı, shyǵarmany bas keıipker áńgimelep otyrady.

«Meniń atym Qoja», «Balalyq shaqqa saıahat», «16 jasar chempıon» jáne taǵy basqa shyǵarmalary jazýshynyń tutas ómirin kórsetpegenmen bólshek-bólshek tustaryn qyzyqtyra ómirge ákelgen bolsa, al myna «Ólgender qaıtyp kelmeıdi» romany jazýshy jaratylysyn tutas tulǵa etip beredi. Shyǵarmanyń el oıynan shyǵatyn shynaıy júzi tek qana shyndyq jazýdan tursa ol sol shyǵarmanyń shyraılylyǵyn berse kerek. Osy turǵydan alǵanda Berdibek aǵamyz joǵarǵy oıdyń ortasynan oıyp turyp óz ornyn alyp jáne sol qasıetimen halyq esinde, qala berdi ár urpaq esinde máńgi qalǵan adam.

Berdibek Soqpaqbaevtyń balalar úshin tanymdyq máni zor shyǵarmalarynyń biri «Jekpe-jek» hıkaıasy. Jazýshynyń bul shyǵarmasy da qazaq ádbıetine kelgen tyń týyndy. Óıtkeni, qazaq balalar ádebıetinde buǵan deıin sport taqyryby mundaı deńgeıge kóterilgen shyǵarma bolǵan emes. Bul shyǵarma boks jaıly jazylǵan. Al boks degen sport túri qara domalaq qazaq balasyna óte jaqyn desek artyq aıtqan bolmas edi. Aýyl sportynyń, ásirese bokstyń damýyna úlken tóńkeris jasaǵan, quryshtaı shynyqqan sańlaqtardyń dúrkirep shyǵýyna sony serpilis, erekshe serpin bergen aıtýly kórkem dúnıe. Jasynda áljýaz bolyp óskenmen, úzbeı shynyǵý, udaıy jattyǵýdyń nátıjesinde sport shyńyna shyqqan Murattyń beınesi arqyly jazýshy arman jolynda qıyndyqtan qashpaý kerektigin uǵyndyrady.

Jazýshynyń kúrdeli de kólemdi týyndysy «Ólgender qaıtyp kelmeıdi» romany. Ózin jazatyn jazýshy bul shyǵarmasyna da óziniń ómirin arqaý etken.  Bir aıta ketetin jaıt, 1974 jyly «Ólgender qaıtyp kelmeıdi» romany Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik syılyǵyna usynylady. Biraq, sol kezdegi barmaq basty, kóz qystymen taǵy da shetqaqpaı qala beredi.  Berdibek Soqpaqbaev qaıtys bolardan az ýaqyt buryn bir top qalamgerler «Halyq jazýshysy» degen ataqqa usynylǵan eken... Nege ekeni, keıin sol ataq alǵandardyń ishinde Soqpaqbaevtyń esimi bolmaı shyǵady... Iá, egemen eli barda Berdibek Soqpaqbaev ta bar, áste umytylmaq emes. Óıtkeni, ol týǵan halqynyń taǵdyryn jyrlap, onyń júregine áldeqashan jol tapqan jazýshy.    

«Ergejeıliler eline saıahat» ertegi-hıkaıasynda shyndyq pen ádilet saltanat qurǵan, ómir-tirshilik múlde basqa. Paraqorlyq pen urlyq-qarlyq atymen joıylǵan. Halyq eshnársege muqtaj emes. Balalar men qarttarǵa jasalǵan qamqorlyqta shek joq. Tipti ergejeıliler elinde ásker men qarý-jaraq ta joq. Barlyq memlekettermen teń quqyqta qarym-qatynas jasap, óziniń salt-dástúrin qatań saqtaıtyn beıbitshilik súıgish el týraly ertegi-hıkaıa osylaısha shalqar oıǵa shaqyrady. «Berdibek Soqpaqbaevtyń — kirpıaz minezi -  jazýshynyń jan-dúnıesiniń tazalyǵyn bildiredi. Óte qarapaıymdylyǵymen ózin bıik ustaıtyn jazýshylardyń baıqamaıtyndyǵyn baıqap, sonyń sony jelisinen janyna nár tapqan jazýshy. Onyń bizden ereksheligi de sol. Senderdiń  topyraqtaryńda  týyp, eldiń mereıin ústem etetin úlken klasık jazýshy bolýynyń syry da sonda», — deıdi  Tahaýı Ahtanov.

Berdibek Soqpaqbaev — shynaıy adam, shynshyl jazýshy edi. Ótirikke ólerdeı qas bolatyn. Ónerdi ótirikpen ásemdeýden qorqatyn. Qatarlas zamandastarynyń ótirik jazǵanyn jazyp júrgenin bilse, syılamaı qoıatyn. Ol qoǵam shyndyǵyn bar aýyrtpalyq, qıyndyǵymen kórsetem dep ózi de kóp qıyndyq kórgen qalamger. Shynshyl shyǵarma-ómirsheń. Berdibek Soqpaqbaev shyǵarmalary keshe shyndyq bolyp shyryldap sóılese, búgin ómirdiń ózi bolyp baýraıdy oqyrmandy. Onyń shyǵarmalarynyń qyzyq oqylyp, búgin jazylǵandaı áser etetini de sondyqtan.

Oqýǵa keńes beremiz:

Berdibek Soqpaqbaevtyń týyndylary

Berdibek Soqpaqbaevtyń naqyl sózderi

---