InfoHub Logo

Týǵan jer qaı perzentine ystyq emes, jurttyń bári sekildi biz de ózimiz týyp-ósken ólkeniń, kir jýyp, kindik kesken óńirdiń túrlene túlep, gúldene túsýin tileımiz. Tilep qana qoımaı, qolymyzdan kelgenshe soǵan septigimizdi tıgizip, qanatymen sý sepken qarlyǵash qurly bolsa da qol ushyn berip qalǵymyz kelip turady.

Onyń ústine negizgi deni aýyldan shyǵyp, jýsany men jýasynyń ıisin jutyp erjetken qazaq aqyn-jazýshylarynyń, qalam ustap júrgen qaıratkerleriniń aýyldy ańsap jyrlamaǵany, aýyly, aýyldastary jaıynda áıteýir bir shyǵarma jazbaǵandary kemde-kem. Aqyndar jaǵy bir kezde, tipti, áldenege renjip, áldekimnen kóńili qalǵan sátterde, qaladaǵy kúndelikti kúıki-qıqym tirlikten jalyǵa túńilip ketken shaqtarynda: "Aýylǵa ketip-aq qalsam ba eken?" — degen saryndaǵy toptama óleńder de jazyp, kózine jas ala "jylap" jatatyn. Bir kezde bizdiń ózimiz de:

Jalyqtyryp buıyǵy baq, bula tún,
Almatyǵa syımaǵanda bul aqyn,
Arǵymaqpen aqqysy kep juldyzdaı,
Aýyl jaqqa tartqysy kep turatyn, —

dep jazyp alyp, sol bir ana qushaǵyndaı ańsap baryp, bir sát maýyq basyp qaıtatyn aýylymyzdyń da kóz aldymyzda keteýi ketip, az jyl ishinde baıyrǵy bereke, ejelgi ajarynan aıryla bastaǵanyna janymyz ashı qulazyp:

Aýyldyń da óz qaıǵysy, muńy bar,
Burynǵydaı shýaǵy joq jylynar,
Qazanat ta kórinbeıdi beldeýde,
Azamat ta azaıypty til uǵar! —

dep kúızelgenimiz bar edi.

Qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalap edi dep aıtýǵa aýyz barmaıdy, árıne. Biraq qyrqasy malǵa, oıpany egiske tolyp, qysy-jazy dúbirli eńbek áste bir tolastamaı jatatyn aýyl tirligin kórip súısinetinimiz ras edi. Qaryn qamy, mal toıymyn qana kúıttemeı, alys-jaqyn jaqsydan, jylt etken jańadan úırenip, úlgi alyp, údere ilgerilep bara jatqan aýyldastarymyzdy maqtanysh tutatynbyz.

"Egemen boldyq, el boldyq" dep kepkimizdi aspanǵa ata dúrligisken anaý jylǵy bir alasapyran, ala shapqyn kezinde darıanyń jarǵa soqqan tolqynyndaı jan-jaqqa alańdap, ne bolyp, ne qoıǵanymyzdy bile almaı áýre men sarsańǵa túsip ketken áýeıi shaqta mysqyldap kirgen sol dáýlet batpandap shashylyp bir ketken. Elý-alpys jyl boıyna el bolyp eselep jıǵan en dáýlet ustaǵannyń qolynda, tistegenniń aýzynda jyrymdalyp jáne kete berip edi.

Keshegi myńǵyryp ósken maldan tigerge tuıaq qalmaýǵa aınaldy. Kúni keshe tonnalap ónim beretin betegeli bel, quıqaly qyrat, kókjasyl maýytydaı kórkem jaılaý-jaıylymnyń bári qulan jartpas kerbalanyń shóline aınala bastady. Alys júrgen biz túgili, sonyń bárin qolymen ustap, kózimen kórip otyrǵan, mal qarap, sharýa baqqan aýyl turǵyndarynyń ózi: "Apyr-aý, keshe bári bar edi, qaıda quryp joǵaldy?" — desip tańyrqasty. Qudaı keri keltireıin degende óstip, basqa túsken tarshylyq bir kelse sebelep emes, seldetip keletini bar emes pe. Iyǵynan bodandyq júgi sypyrylyp túskenge máz bolǵan jurt keshegi qoǵam malyn han talaýǵa túskendeı-aq qastaı shaýyp, qasqyrdaı talyp, az jylda aýyldy azdyryp, dalany tozdyryp aldy. Ujymshar, kensharlardyń (kolhozdar men sovhozdar) aýlasyna sán, aımaǵyna ár berip turatyn eski-jańa tehnıka — júzdegen avtomashına, traktor, ondaǵan kombaındardyń ár jerde qańqasy qalqıyp, irip-shirip, tot basyp, topalań asyp, áıteýir "kózi joǵalyp" tyndy.

Aýyl turǵyndary qap arqalap qalaǵa qaraı shubyrdy.
Muqaǵalıdyń baıaǵy el aman, jurt tynyshta:
Sen de kettiń, men de kettim, ol da ketti aýyldan,
Uıat boldy-aý aǵaıynnan, uıat boldy-aý baýyrdan! —

deıtini bar edi. Qaıran da sol Muqań búgingi kúızelgen aýyl tirshiligin kórse qaıter edi, qalaı kúńirenip, qalaı egile jyrlar edi dep te oılaısyń.

Týǵan aýyl, esken jerdiń azyńdy-tozyńdy osyndaı sıqyn kórip, biraq qandaı qaraket jasap, qalaı qol ushyn bererimizdi bilmeı daǵdarǵan dármensiz kúıimiz bar edi. Órisine mal, egisine dán tolady-aý degen úmitten de kúder úzip bara jatqan sıaqty bolatynbyz.

Sol bir úzile bastaǵan úmittiń tula boıyna qan júgirtip, Prezıdenttiń Qazaqstan halqyna Joldaýy dúnıege keldi. Qazaqstan baspasózi betinde bul Joldaýdyń árbir taraýy, árbir konsepsıa-tujyrymy ondaǵan ondy áńgimege arqaý ma bolyp kele jatyr, áli de bola bermek.

Sabaqty ıne sátimen degendeı, endi osynaý Joldaýdan ózimniń ne túıip, ne qoıǵanyma keleıin. Jas kezimizde aýdandyq, oblystyq gazetter redaksıasynda qyzmet isteı júrip «Aýylyna qarap azamatyn tany", "Azamatyn kór de aýylyn kór" — degen sıaqty aıdarmen (mádenı, ekonomıkalyq taqyryptarǵa) maqalalar jazatyn edik. Árbir jaqsy istiń basynda qandaı sharýa bolmasyn qalaýyn taba biletin qabiletti adamdar júrse ǵana aýyl mańy ajarlanyp, el ishi toǵaıyp, túrlene, túzele túsetinin bilemiz. Prezıdent Joldaýynda da ásirese sondaı isker, "eńbeksúıgishtigin kórsetken" adamdarǵa endi memleket tarapynan qoldaý kórsetiletin bolady eken.

Men ózimizdiń aýyldaǵy biraz azamattyń basyna túsken aýyrtpalyqqa kýá bolǵan adammyn. Júgeri, bıdaı egip, qońyr kúzde sodan alǵan ónimin qaıda ótkizerin bilmeı, onyń ústine astyq saqtaıtyn qoımasy jáne joq, tyǵyryqqa tirele kele, amalsyz álgi taban aqy, mańdaı terimen tapqan dáýletin áldebir alaıaqtarǵa sý tegin derlik arzanǵa berýge májbúr bolyp, kelesi jyly bárinen túńile qoldy bir-aq siltegen jigitterdi de kórgenmin.

Endi ónim ótkizý rynoktary óz irgesinde bolady eken. Soǵan kepildigi bar, aldanyp qalmasyna kózi jetken dıqan eselep eńbek ete bastary sózsiz.

Sharýa qojalyqtarynyń qajetti nesıe alýy jolyndaǵy kedergiler birshama joıylatyn sıaqty. Áıtpese, suraǵan nársesi qolyna tıip bolǵansha jyrymdalyp, árbir aılaker, alaıaq deldaldyń "qolyn maılaýǵa" jumsalyp, ıt áýrege túsetin.

Eń bir jaqsy jeri — salyq aýyrtpalyǵynyń azaıýy. Áıtpese, kóterem egizdeı bolyp baýyryn kótere almaı jer baýyrlap jatqan sharýaǵa "tóle de tóleniń" astyna alyp alym-salyq jınaýshylar kelgende, eki aıaǵy bir etikke tyǵylatyn. Munyń ózi ústinde lypasy joq tyrjalańash adamǵa "sheshin de sheshin" degenmen birdeı edi. Sol jaǵy zańdy túrde ońtaıly tujyrym tapsa, sharýanyń dál qazirgi hal-ahýalyna qaraı rettelip otyrsa, ondy bolary aqıqat.

Keńester odaǵy kezinde ekonomıkalyq jaǵynan álsiz, tehnıkalyq qýat-kúshi kemshin sharýashylyqtar oqtyn-oqtyn irilenip, usaǵy irisine qosylyp, qısaıǵan júgin ondap jatatyn. Ol ábden zańdy edi de, eshkim renish-ókpe bildirmeıtin.

Biz bolsaq jekemenshiktendirýdiń alǵashqy kezeńinde sol kemeline kele irilenip, maly da, jany da bir ortalyqqa shoǵyrlanǵan sharýashylyqtardy 20-30-ǵa bólshektep bólip jiberdik. Qarjy-qarajat jaǵynan da, tehnıkalyq jabdyqtaý jaǵynan da birden oısyrap, tapshylyq tyǵyryǵyna tirelgen sharýa qojalyqtarynyń ilýde bireýi bolmasa, kóbi óz aıaǵynan kóterilip kete almaı, bul kúnde ólmestiń ǵana kúnin kerip otyr. Biz jaqta (burynǵy Úıgentas aýdanynda) sol baıaǵy Dzerjınskııdiń atymen atalatyn ujymdyq sharýashylyq (bastyǵy Babıchev degen jigit) bas-basyna bı bolyp, bólip áketpeı, maldy da, baý-baqsha, tipti omartaǵa deıin áý bastaǵy qalpynda ustap qaldy. Qazir bularda mal da bar, egin de jaıqalyp ósedi. Bir ortalyqqa uıysa, bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵara bilgen aýyl eńbekkerleriniń turmysy da kúızeliske ushyramaı, birqalypty táýir dárejede kele jatyr.

Bálkı, jer yńǵaıy, adam quramyna qaraılaı otyryp, osyndaı qýatty sharýashylyq ustap, sonyń ishinen múmkindigi jetip bólinem degenine kedergisiz jáne kómek berip, qoldap otyrý tıimdi bolmas pa eken degen de oı keledi.

Qazirgi tańda oblystyq aýylsharýashylyq departament! bar, ákim apparaty janyndaǵy aýylsharýashylyǵy jáne aınala ortany qorǵaý bólimi, osylardyń ústine Aýylsharýashylyǵy mınıstrliginiń aımaqtyń basqarmasy degen mekemeler bar. Bulaısha shashyrańqy shym-shytyryqtan góri bir ortalyqtan basqarylatyn, sharýa qojalyqtaryna tehnıka, tuqym, jaǵar jáne janarmaı, tyńaıtqysh sıaqty agroónerkásipke eń qajet suranymyn der kezi óteı alatyn bılik júıesi kerek sıaqty. Basqarýdy da, baqylaýdy da óz qolyna alǵan ondaı ujymnyń jaýapkershiligi de artar edi. El senimi de ulǵaıa túser edi. Onyń ústine bul ózi Prezıdent apparatyna, ne tikeleı Úkimetke baǵynyshty mekeme bolǵany da durys sıaqty. Áıtpese, qazaqsha aıtqanda: "Qoıshy kóp bolsa — qoı aram ólediniń" kebin kıip júremiz be degen de qaýip uıalaıdy kóńilge.

Biz "naryq, naryq" degeli qansha boldy? "Naryq ózi bárin de rettep, bárin de jolǵa qoıyp, jónge salady" dep jatamyz. Memlekettiń ózi rettep, túp tutqasynda ózi otyrmasa rynok ózin ózi eshqashan basqara almaıdy. Haos, anarhıaǵa aparyp soǵady túbi. Sodan saq bolýymyz kerek edi, endi sonyń alǵy sharty jasalmaq.

Qysqasy, Elbasynyń Qazaqstan halqyna Joldaýy bárimizdiń de kóńilimizge senim uıalatady. Áıteýir bir shuǵyl betburys bolatyny sózsiz sıaqty. Tek aldynan jarylqasyn delik. Dep qana qoımaı, bárimiz jumyla kirisip, qoldaý kórsetelik.

---