InfoHub Logo

Kúndelikti sabaq jospary, syzý 9 synyp
Taqyryptar:
11. Betterdiń qıylysý syzyqtaryn kóriniste keskindeý.
12. Nárseniń ólshemderin syzbaǵa túsirý týraly.
13. Qımalar.
14. Qımalar. Jattyǵý.
15. Qabattastyrylǵan (bettestirilgen) jáne ońashalanǵan (shyǵarylǵan) qımalar jáne olardy salýdaǵy kelisimder.

Sabaq: №44
Sabaqtyń taqyryby: Betterdiń qıylysý syzyqtaryn kóriniste keskindeý.
Sabaqtyń maqsaty:
a) Bilimdilik: Oqýshylardy izdenimpazdyq qasıetke jeteleý. Jańa sabaqty ótý barysynda saýattylyqtaryn, belsendilik qabiletin arttyrý, syzbada kórinisterdi ornalastyrýǵa úıretý.
á) Damytýshylyq: Ózindik praktıkalyq áreket ortasyn qalyptastyrý, oı qorytyp, naqty sheshim jasaýǵa úıretip, oılaý qabiletin damytý.
b) Tárbıelilik: Syzbalardy salaýatty syzyp, toppen jumys jasap, bir – birin tyńdaı bilýge úıretý, mádenıetti bolýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: A4 pishimindegi qaǵaz, qaryndashtar, syzǵysh, óshirgish, sheńbersyzar jáne t. b.

Sabaqtyń ótý barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi.
2. Úıge berilgen tapsyrmany tekserý.
3. Jańa taqyrypty túsindirý.
4. Tapsyrmalardy oryndaý.
5. Sabaqty bekitý.
6. Úıge tapsyrma.

Sabaqtyń barysy:
Kóptegen tehnıkalyq tetikbólshekter pishini ártúrli geometrıalyq denelerden turady. Geometrıalyq denelerdiń betteri ózara qıylysady. Sonda tetikbólshekterdiń betterinde qıylysý nemese ótý syzyqtary dep atalatyn syzyqtar paıda bolady. Qıylysý syzyqtaryn nemese ótý syzyqtary sala bilý kerek.

1 - mysal. Búıir jaqtary gorızontal proeksıalaýshy fıgýralar bolatyn altyburyshty durys prızma men búıir jaqtary profıl proeksıalaýshy fıgýralar bolyp kelgen besburyshty prızmanyń qıylysý syzyǵyn turǵyzý kerek bolsyn (117 - sýret). Qıylysý syzyǵy tóbeleri bir jazyqtyqta jatpaıtyn altyburyshty tuıyq synyq bolatynyn baıqaý qıyn emes. Onyń tóbelerin A, V, S, D, E jáne Ǵ dep belgileıik. Bul núkteler durys altyburyshty prızma qyrlarynyń ekinshi prızma betimen qıylysý núkteleri bolady. Altyburyshty prızmanyń qyrlary gorızontal proeksıalar jazyqtyǵyna perpendıkýlár bolǵandyqtan, qıylysý syzyǵynyń gorızontal proeksıasy bolatyn A2, V2, S2, D2, E2, Ǵ2 altyburysh onyń gorızontal proeksıasymen dál keledi. Bul núkteler besburyshty prızmanyń betinde jatady. Atalǵan núktelerdiń profıl proeksıalary da ońaı tabylady. A jáne D núkteleriniń profıl proeksıalary gorızontal ornalasqan prızmanyń eń joǵary ornalasqan qyrynyń profıl proeksıasy bolatyn núktede jatady (A3, D3). Osy sıaqty, V jáne S núkteleriniń profıl proeksıalary V3 pen S3 birigedi, E men Ǵ núkteleriniń profıl proeksıalary E3 pen Ǵ3 birigedi. A jáne V núkteleriniń frontal proeksıalary A1 pen D1 jáne vertıkal jáne gorızontal ornalasqan prızmalardyń sáıkes qyrlarynyń frontal proeksıalarynyń qıylysý núkteleri retinde anyqtalǵan. V3 = S3 núktesinen júrgizilgen gorızontal baılanys syzyǵy E3 = Ǵ3 núktesi arkyly ótedi. Osy baılanys syzyǵy altyburyshty durys prızmanyń sáıkes qyrlarynyń frontal proeksıalaryn V1 jáne S1 núktelerinde qıady. E1 núktesi S1 núktesimen, Ǵ1 núktesi V1 núktesimen birigip túsedi. Sonda qıylysý syzyǵy aldyńǵy kóriniste úsh kesindiden turatyn, al sol jaq kóriniste eki kesindiden turatyn synyq bolady.

2 - mysal. Gorızontal ornalasqan paralelepıpedtiń tórtburyshty durys pıramıdamen qıylysý syzyǵyn salý kerek (118 - sýret). Qıylysý syzyǵynyń profıl proeksıasyn birden kórsetýge bolady. Qıylysý syzyǵy taǵy da keńistikte ornalasqan bir jazyqtyqta jatpaıtyn altyburyshty tuıyq syzyq bolady. Onyń tóbelerin 1, 2, 3, 4, 5 jáne 6 sıfrlarymen belgilep, olardyń frontal jáne gorızontal proeksıalaryn turǵyzýǵa kiriseıik. 1 jáne 4 núkteleriniń frontal proeksıalary 11 jáne 41 núkteleri pıramıdanyń sol jaq qyrynyń proeksıasy boıynan ońaı tabylady. Osy qyrdyń gorızontal proeksıasy boıynan 12 jáne 42 núkteleri 11 jáne 41 núkteleri arqyly vertıkal baılanys syzyqtaryn júrgizýdiń nátıjesinde anyqtalady. Qalǵan tórt núkteniń frontal jáne gorızontal proeksıalaryn tabý úshin prızmanyń ústińgi jáne astyńǵy jaqtary arqyly gorızontal ornalasqan jazyqtyqtar júrgizilgen dep qarastyraıyq. Bul jazyqtyqtar pıramıdany onyń tabanyna uqsas tórtburyshtar boıymen qıady. Osy tórtburyshtardyń gorızontal proeksıalaryn salaıyq. 12 núktesi arqyly pıramıda tabanynyń qyrlaryna paralel túzýler júrgizemiz. Bul túzýlerdiń pıramıdanyń búıir qabyrǵalarymen qıylysý núktelerin taýyp, olar arqyly taǵy da taban qyrlaryna paralel túzýler júrgizsek, izdep otyrǵan tórtburyshymyzdy alamyz. Osy tórtburyshtyń prızma qyrlarymen qıylysý núkteleri – 22 jáne 62 tabylady. 22 jáne 62 núkteleri boıynsha olardyń frontal proeksıalary – 21 jáne 61 núkteleri tabylady. 42 núktesi arqyly da pıramıda tabanynyń qyrlaryna paralel túzýler júrgizip, aldyńǵy tórtburyshpen pıramıda tabany aralyǵynda ornalasqan tórtburyshty alamyz. Bul tórtburysh qıylysý syzyǵynyń qalǵan eki tóbesin – 3 jáne 5 núktelerin anyqtaıdy.

3 - mysal. Dıametri úlkendeý gorızontal sılındr men dıametri kishileý vertıkal sılındrdiń qıylysý syzyǵyn salý kerek (119 - sýret). Berilgen sılındrlerdiń osteri tikburysh jasap qıylysady. Úlken sılındrdiń jasaýshylary profıl proeksıalar jazyqtyǵyna, al kishi sılındrdiń jasaýshylary gorızontal proeksıalar jazyqtyǵyna perpendıkýlár bolady. Sondyqtan qıylysý syzyǵynyń gorızontal proeksıasy kishi sılındr tabanynyń gorızontal proeksıasymen, al profıl proeksıasy úlken sılındr tabanynyń profıl proeksıasymen dál keledi. Endi qalǵan frontal proeksıasyn salý kerek. İzdep otyrǵan syzyqtyń eki núktesi 1 jáne 5 sılındrlerdiń frontal proeksıalaryn shekteıtin jasaýshylardyń qıylysý núkteleri túrinde tabylady. Qıylysý syzyǵynyń úshinshi núktesi (3) profıl proeksıadan tabylady. 33 núktesi arqyly júrgizilgen gorızontal baılanys syzyǵy frontal proeksıada vertıkal ospen qıylysqanda 31 núktesin beredi. Qıylysý syzyǵynyń aralyq núkteleri, mysaly, 2 jáne 4 núkteleri, gorızontal jáne profıl proeksıalarda osten birdeı qashyqtyqtarda ornalasady. Olardyń profıl jáne gorızontal proeksıalarynan júrgizilgen baılanys syzyqtary frontal proeksıalarynda qıylysady. Anyqtap aıtqanda, 21 núktesi 23 núktesi arqyly júrgizilgen gorızontal túzýmen 22 núktesi arqyly júrgizilgen vertıkal túzýdiń qıylysý núktesi túrinde alynady. 41 núktesin de osylaısha anyqtaımyz. Qıylysý syzyǵynyń basqa núktelerin de osy ádispen anyqtaýǵa bolady. Tabylǵan núktelerdi úlgisyzǵyshpen bastyra júrgizedi. Eger berilgen sılındrlerdiń dıametrleri birdeı bolsa, qıylysý syzyǵyn salý jeńildeıdi. Bul jaǵdaıda 11, 21 jáne 31 núktelerin (120, a - sýret) túzý kesindilerimen qosý jetkilikti. Aralyq núktelerdi turǵyzýdyń keregi joq, sebebi olar 1121 jáne kesindileri boıynda jatady. Qıylysatyn sılındrlerdiń dıametrleri teń bolmaǵan jaǵdaıdy 119 - sýrette qarastyrdyq. Praktıkada aralyq núktelerdi turǵyzbaı - aq, qıylysý syzyǵynyń proeksıasyn sheńberdiń doǵasy túrinde kórsetýge ruqsat etiledi (120, á - sýret). Úsh núkte arqyly tek bir ǵana sheńber júrgizýge bolatyny belgili. 11, 21 jáne 31 núkteleri anyqtaıtyn sheńberdiń sentri 21 núktesi arqyly ótetin vertıkal túzýde jatady. 1121 (ne 21, 31) kesindisiniń ortasynan turǵyzylǵan perpendıkýlár men 21 núktesin bastyra júrgizilgen vertıkal túzýdiń qıylysý núktesi 11, 21 jáne 31 núkteleri arqyly ótetin sheńberdiń sentrin beredi. Qıylysatyn sılındrlerdiń dıametrleriniń aıyrmashylyǵy úlken bolsa (D» d), qıylysý syzyǵyn múlde kórsetpeýge bolady (120, b - sýret).

Úıge tapsyrma berý: Gorızontal ornalasqan úshburyshty prızmanyń frontal jáne profıl proeksıalary, vertıkal ornalasqan tórtburyshty prızmanyń frontal jáne gorızontal proeksıalary berilgen (121, a - sýret). Úshburyshty prızmanyń gorızontal proeksıasyn jáne tórtburyshty prızmanyń profıl proeksıasyn salyp, olardyń qıylysý syzyǵyn turǵyz.



Tolyq nusqasyn qaraý