InfoHub Logo

Taýda ótkizgen úsh kúndik demalysynan keıin tańsáride Venaǵa kelip jetken belgili beletrıs R., vokzalda gazet satyp alyp turyp, onyń shyqqan kúnin kózi shalǵanda búgin óziniń týǵan kúni ekeni esine tústi. «Qyryq birinshi», — degen oı jylt etti, árıne, bul jasqa tolatyny ony asa qýanta qoıǵan joq. Qynjyltpady da. Gazet betterin sytyrlata jyldam aýdarystyryp ótken ol taksı ustap, óz páterine bet aldy.

Qyzmetshi bul joqta eki adam kelip-ketkenin jáne telefonmen birneshe shaqyrtýlardyń túskeni týraly baıandap, jınalyp qalǵan hat-habarlardy podnosqa salyp ákep berdi. Jazýshy hat-habarlarǵa enjar ǵana kóz júgirtip, jiberýshisiniń aty-jóni qyzyǵýshylyǵyn oıatqan birneshe konvertti ashty; beıtanys qoltańbamen jazylǵan jáne buǵan tym kólemdi bolyp kóringen hatty shetke qaraı ysyryp qoıdy.

Qyzmetshi sháı ákep berdi. Kresloǵa jaıǵasyp otyrǵan ol taǵy da gazetke kóz júgirtip, ózine joldanǵan katalogtardy bir qarap shyqqan soń sıgarasyn tutatty. Sosyn  baryp shetke ysyryp qoıǵan hatty qolyna aldy.

Hat otyz shaqty betten turady eken; beıtanys áıeldiń oıqy-shoıqy jazýynan ony asyǵys jazǵany kórinip tur, hattan góri qoljazbaǵa uqsaıdy. İshinde  ilespe hat joq pa eken dep, R. konvertti aýdaryp-tóńkerip taǵy bir qarap shyqty. Biraq konverttiń ishi bos eken; jáne onda da hattaǵydaı sıaqty — jiberýshiniń ne aty, ne mekenjaıy kórsetilmepti. «Qyzyq eken», — dep oılady ol hatty qaıtadan qolyna ala berip. «Meni eshqashan bilmegen jan, saǵan», — dep, tańyrqaı oqydy ol bastapqy, ózine qaratylǵan ótinish ne taqyryp ekeni belgisiz sózderdi...

Bul kimge qatysty aıtyldy eken? Buǵan ba álde oıdan shyǵarylǵan keıipkerge me? Kenetten qyzyǵýshylyǵy oıanyp ketken ol hatty dereý oqı bastady.    

«Meniń sábıim keshe qaıtys boldy — úsh kún, úsh tún boıy men quıttaı, beıkúná ómirdi saqtap qalý úshin arpalystym; onyń tıtimdeı denesi kúıip-janyp jatqan qyryq saǵat boıy men onyń tóseginen qarys adym uzamaı, qasynda boldym. Men onyń ottaı ystyq mańdaıyna muz qoıyp, tyrbańdap jatqan tıtimdeı qoldaryn kúni-túni ýysymnan shyǵarmadym. Úshinshi kúni keshke qaraı álim quryp, qaljyraı bastadym. Kózim erkimnen tys, ózdiginen jumyla berdi. Taqtaı oryndyqta otyryp, úsh, bálkim, tórt saǵattaı uıyqtappyn, al sol kezde ony ajal kelip alyp ketipti. Endi, mine, súp-súıkimdi, baıǵus balam, óziniń tar tóseginde, men kózimdi ashqan kezde kórgen qalpynda jatyr; jańa ǵana kelip, onyń kózin japty — onyń aqyldy, qońyrqaı kózderin jaýyp, qoldaryn aq kóılektiń ústinen aıqastyryp qoıdy; tósektiń tórt jaǵynda, bıikke qoıylǵan tórt balaýyz sham janyp tur...

Men ol jaqqa qaraýǵa da qorqamyn, tipti ornymnan qozǵalýǵa da qorqyp otyrmyn, óıtkeni, balaýyzdyń jalyny lypyl qaqqan saıyn kóleńkesi onyń betine, jymqyrylǵan ernine túsip, bet-álpetinde áldebir qımyl-qozǵalys paıda bolǵandaı bolady da... men onyń ólmegenine, tap qazir oıanyp, maǵan óziniń byldyrlaǵan bal tilimen júregimdi eljireter áldebir sózderdi aıtatynyna senýge barmyn. Biraq men onyń ólgenin bilemin, ózimdi bosqa úmittendirip, ózegimdi ókinish órtemeýi úshin... oǵan qaraǵym kelmeıdi. Iá, bilem, balamnyń keshe ólip qalǵanyn bilemin — endi men úshin bul jalǵanda ómirdi oıynǵa aınaldyryp, alańsyz kún keshken, tipti meniń bar-joǵymdy da bilmeıtin sen ǵana barsyń. Sen ǵana, meni eshqashan bilmegen jáne ózim  ómir boıy súıgen jan, sen ǵana...

Men besinshi balaýyzdy jaǵyp, ony saǵan hat jazyp otyrǵan ústelimniń ústine qoıdym. Ólip  qalǵan balamdy jalǵyz kúzetip otyryp, júregimdi qursaýlaǵan qaıǵy-muńnan qalaısha zar ılemeımin; jáne osynaý qorqynyshty sátte senen basqa kimmen sóılesem, sebebi men úshin qazir de sen qashanǵydaı ómirimniń máni emessiń be! Bálkim, men senimen anyqtap sóılese almaıtyn da shyǵarmyn, múmkin sen meni túsinbessiń de — oıym shatasyp, shekem solqyldap, tula boıym syrqyrap barady. Ystyǵym kóterilgen sıaqty; bálkim, men de mysyqtabandap, úıden úıge tarap jatqan tumaýǵa shaldyqqan shyǵarmyn, onda, tipti jaqsy bolar edi, óıtkeni men balama barar edim de bári de ońaı sheshiler edi. Keıde kózim qaraýytyp ketedi, bálkim, bul hatty tipti aıaqtaı da almaspyn, biraq, senimen, meni eshqashan tanymaǵan súıiktim, tym bolmasa bir ret, jalǵyz ǵana ret sóılesý úshin  boıymdaǵy bar kúshimdi jınaımyn.

Ózińmen ǵana sóıleskim keledi, alǵash ret saǵan bárin de aqtaryp salǵym keledi; sonda ómir boıy tek sendik bolsam da, óziń eshqashan bilmegen meniń búkil ómirimdi tanyp, bilesiń. Biraq sen meniń qupıamdy — maǵan jaýap berýge májbúr bolmaýyń úshin — myna denemdi birese qalshyldatyp, muzdatyp, birese kúıdirip-jandyryp bara jatqan bezgek shyndyǵynda da túbime jetip, ólsem ǵana bile alasyń. Eger de tiri qalatyn bolsam, men bul hatty jyrtyp tastaımyn da, taǵy da, osy kezge deıingideı, til qatpaı, únsiz ómir súrem... Biraq, eger ol seniń qolyńa tıse, onda saǵan ólgen áıeldiń óz ómiri týraly, eń alǵashqy sanaly sátinen sońǵy saǵatyna deıin saǵan tıesili bolǵan ómiri jaıly aıtatynyn bilip qoı. Bul sózderimnen qoryqpa, ólgen áıel eshteńe de — ózine degen súıý sezimin de, jan ashýshylyqty da, jubatýdy da talap etpeıdi. Senen bir-aq nárseni — saǵan qaraı súırelep, janymdy qınaǵan azapty sezimime senýińdi tileımin. Jazǵanymnyń barlyǵyna da ılan, osyny ǵana jalbarynyp suraımyn: jalǵyz balasynan ajal aıyrǵan sátte eshkim de jalǵan sóılemeıdi...    

 Men saǵan óz ómirim, aqıqatynda, seni tanyp-bilgen kúni ǵana bastalǵan búkil ómirim týraly aıtyp beremin. Ol kúnge deıingi ómirim men baıaǵyda-aq júregimnen julyp alyp tastap, esime túsirgim de kelmeıtin adamdarǵa toly, tozań men órmekshiniń tory basqan jertóle sıaqty áldebir kómeski ári kúńgirt edi. Sen paıda bolǵan kezde on úsh jasta bolatynmyn jáne de senimen bir úıde, meniń ómirimniń sońǵy tynysy — osy hatty ustap turǵan tap qazirgi úıińde turatynmyn; tap sol seniń páterińe qarama-qarsy esikte turdym. Biz, sheneýniktiń qarapaıym jesiri (ol ylǵı da aza tutyp, qara kıimmen júretin) men tyrıǵan aryq jasóspirim, seniń esińde qalmaǵan da bolarmyz, óıtkeni biz taqyl-tuqyl tirlikten shyqpaı, eleýsiz ǵana kún keshetinbiz. Sen, bálkim, bizdiń esimimizdi estimegen de shyǵarsyń, óıtkeni, bizdiń esigimizde aty-jónimiz jazylǵan taqtaısha ilinbegen-tin jáne eshkim, eshqashan bizdi izdep kelmeıtin, tipti eshkim bizdi suramaıtyn da edi.

Bunyń bári budan kóp buryn, on bes, on alty jyl buryn bolǵan-dy, sondyqtan, árıne, ol seniń esińde joq ekeni anyq, súıiktim; biraq men - o, men árbir usaq-túıek jaıdy qaıta-qaıta eske alam, óziń týraly alǵash ret estigen kún, alǵash ret kórgenim, sol sátter búgin ǵana basymnan ótkendeı kóz aldymda. O, men úshin tutas bir álemniń esigi aıqara ashylǵandaı bolsa — ony qalaı umyta alam! Bárin de basynan bastap aıtyp berýge mursat ber, súıiktim, maǵan shırek saǵat ýaqytyńdy qı da, sál taǵat taýyp, ómir boıy ózińdi sonshalyqty tózimmen súıgen jandy tyńdashy.        

Sen bizdiń úıge kóship kelgenge deıin seniń esigińniń ar jaǵynda jaǵymsyz, qazymyr, urysqaq adamdar turatyn. Ózderi kedeı bola tura, olar kórshileriniń joq-jutań ómirine tyjyryna qaraıtyn. Bizdi de, ózderimen eshqandaı ortaq isimiz bolýyn qalamaǵandyǵymyzdan, jek kórýshi edi. Otaǵasy ishkish bolatyn jáne áıelin toqpaqtap, kún kórsetpeıtin; biz udaıy qulap jatqan oryndyqtar men ydys-aıaqtyń gúrs-gúrs etip qıraǵan  dybysynan tún ortasynda shoshyp oıanatynbyz; birde shashy jalbyraǵan áıel ústi-basy qan-qan bolyp baspaldaqqa júgirip shyqqan-dy; maskúnem bolsa aýzynan nebir sumdyq sózder borap, sońynan qýyp kele jatty, biraq tap osy kezde basqa páterlerdiń turǵyndary shyǵyp, polısıa shaqyrtamyz dep qorqytty.

Anam áýel bastan-aq bul jupty aınalyp ótip júretin, maǵan da olardyń balalarymen aralasýǵa tyıym salǵan-dy, al olar bolsa, sonym úshin oraıy kelgen kezdiń bárinde menen kek alýshy edi. Kóshege shyqsam, artymnan nebir ǵaıbat sózderdi aıqaılaıtyn, taǵy birde jumbazdalǵan qarmen aıaýsyz atqylaǵandary sonsha, betimdi osyp ketip, qan-qan boldy. Búkil úıdiń sol adamdardy jek kórgenderi sonsha, birde áldebir jaǵdaı bolyp, — urlyq jasaǵany úshin kúıeýi túrmege túsip qaldy-aý deımin, olar býynshaq-túıinshekterin alyp, úıden shyǵýlary kerek bolǵanda, — biz bárimiz de «ýh» dedik. Eki-úsh kún boıy jalǵa tapsyrý týraly habarlandyrý ilinip turdy, sosyn ol alyp tastalyp, páterdi úı basqarýshysy arqyly áldebir jazýshy — jalǵyzbasty, ornyqty, baısaldy myrza jalǵa alǵany týraly habar tarady. Men sonda alǵash ret seniń esimińdi estigenmin.

Taǵy eki-úsh kúnnen keıin sylaqshylar men árleýshiler, aǵash sheberleri men tusqaǵaz japsyrýshylar kelip, páterdi onyń burynǵy turǵyndary qaldyrǵan kúl-qoqystan tazarta bastady. Olar balǵalaryn toqyldatyp, sypyryp, tyrnalap, jýyp jatqanda anam kórshilerdegi bassyzdyqtar áıteýir bitetin boldy-aý dep qýanyp júrdi. Kóship kelip jatqanyńda seni kóre almadym, barlyq jumysty qyzmetshiń — jurttyń bárine joǵarydan tómen qarap, bar sharýany iskerlikpen, aıqaı-shýsyz basqaryp júrgen ortasha boıly, ornyqty, mańǵaz, býryl shashty kamerdıner óz baqylaýynda ustady. Ol bizdiń bárimizge de unap qaldy, birinshiden, biz jaqta kamerdıner degen sırek kezdesetin qubylys edi. Taǵy bir sebebi — onyń qyzmetshiler dárejesine túsip, olarmen dosjarlyq áńgime-dúken qurmasa da, ózin jurttyń bárimen barynsha sypaıy ustaıtyny edi. Meniń anama ol birinshi kúnnen bastap-aq áıelge degen erekshe qurmetpen bas ıip, tipti kishkentaı qyz — maǵan da jylyushyraı qarap, úlken adamdaı salmaqpen kóz salatyn.

Seniń esimińdi ol qashanda erekshe iltıpatpen, tipti pir tuta ataıtyn, sodan da bolar, bunysy — qyzmetshiniń óz myrzasyna degen jaı ǵana adal berilgendigi emes ekendigi birden baıqalatyn. Onyń árdaıym seniń qasyńda bolyp, qyzmet ete alatynyna qyzyǵa ári qyzǵana qarasam da, álgindeı qasıeti úshin osynaý qart Iogandy men qalaı jaqsy kórdim deseıshi!

Súıiktim, munyń bárin tátpishtep, usaq-túıegine deıin qaldyrmaı aıtyp otyrǵanymnyń sebebi — ózińniń men sıaqty qorǵanshaq, jaltaq, momyn balanyń sana-sezimin áý bastan-aq qalaı bılep alǵanyńdy túsinsin degenim ǵoı. Ómirime óziń enerden de burynyraq seniń aınalańda áldebir ǵajaıyp pen qupıanyń, baılyqtyń shuǵylaly sáýlesi shashyrap, kóz arbap turǵandaı-dy; biz, qıyr shettegi kishkentaı úıdiń turǵyndary, seniń kóship kelýińdi asyǵa kúttik.

Kishkentaı, tar álemde turatyn adamdardyń birdeńeni bilýge qanshalyqty qyzyqqysh bolatynyn sen bilmeısiń ǵoı. Birde, mektepten kele jatyp, úıimizdiń aldynda jıhaz tıelgen fýrgon turǵanyn kórgende meniń saǵan degen qyzyǵýshylyǵym qalaı lap ete qalǵanyn bilseń! Aýyr zattardyń kóbin júk tasýshylar joǵaryǵa shyǵaryp úlgiripti, endi jekelegen, shaǵyndaý nárselerdi tasyp júr eken; men sonyń bárin kórý úshin esiktiń aldynda aıaldadym, óıtkeni seniń zattaryńnyń barlyǵy meni tań qaldyrdy: buǵan  deıin mundaı zattardy kórgen de emes edim — ol jerde úndi qudaılarynyń músinderi, ıtalıalyq oryndyqtar, asa úlken, ǵajaıyp kartınalar bar edi, al sodan soń, sonshama kóp ári ádemi kitaptar paıda bolǵanda, men tipti óz kózime ózim senbedim. Olardy áýeli esiktiń aldyna qat-qattap jınastyryp, sosyn sol jerde qyzmetshi árqaısysyn aıalaı qolǵa alyp, shańyn qaǵyp shyqty. Qyzyǵýshylyqtan jarylardaı bolǵan men barǵan saıyn ulǵaıyp, ósip bara jatqan kitap úıindisin aınalshyqtap biraz júrdim; qyzmetshi meni qýalaǵan joq, biraq yntalandyrmady da, sondyqtan men teriden jasalǵan jumsaq muqabasyn ustap kórgim kelip tursa da, bir kitapqa qol ushyn tıgizýge batpadym. Batylymnyń bar jetkeni — kitaptardyń attaryn qaraý boldy: bul jerde fransýzsha, aǵylshynsha, al keıbireýleri tipti túsiniksiz tilderde jazylǵan kitaptar bar bolyp shyqty. Men olardy saǵattap qarap tura berýge bar edim, átteń, anam meni úıge qaıt dep shaqyrdy.

Mine, sodan keıin, seni bilmeı jatyp, keshke deıin sen týraly oılaýmen boldym. Meniń ózimde de qaǵaz muqabasy tozyp bitken on shaqty arzanqol kitabym bar bolatyn, men olardy óte jaqsy kóretinmin jáne únemi qaıta-qaıta oqyp júretinmin. Endi, osynsha tamasha kitapty oqyp shyqqan, sonsha til biletin ári asqan baı, ári bilimdi adam qandaı bolady eken degen oı basymnan shyqpaı qoıdy. Maǵan ondaı oqymysty qıal jetpesteı erekshe jaratylǵan jan bolýy kerekteı kórindi. Sóıtip, oısha seniń portretińdi salýǵa tyrystym; qıalymda seni bizge jaǵrafıadan sabaq beretin muǵalimdeı kózildirik kıgen, uzyn aq saqaldy, biraq odan góri meıirimdirek, sulýyraq, jany jumsaǵyraq adam retinde elestettim. Nege ekenin bilmeımin, biraq ózińdi qart adam retinde elestetsem de seniń sulý bolatynyńa senimdi edim. Sol túni, ózińdi bilmeı turyp-aq seni alǵash ret túsimde kórdim.

Kelesi kúni sen kóship keldiń, biraq qanshama syǵalap qarasam da júzińdi durystap kóre almadym, bul meniń boıymdaǵy qyzyǵýshylyqty odan ármen qozdyrdy. Áıteýir, úshinshi kún degende kórgenimde seniń bala qıalymdaǵy «qarıanyń» beınesine múlde uqsamaıtyn basqa adam bolyp shyqqanyńa aıran-asyr qalǵanymdy-aı! Men kózildirikti, aqkóńil qarıa týraly oılap júrsem, sen — tap búgingideı, eshqashan ózgermeıtin, jyljyp ótken jyldar esh belgisin qaldyrmaıtyn qalpyńda jarq ete qaldyń! Ústińe aqshyl-qońyr tústi ásem sport kostúmin kıgen sen aıaǵyńdy bozbaladaı jep-jeńil basyp, saty aralata sekire attap, baspaldaqpen kóterilip kele jattyń. Qalpaǵyń qolyńda eken, men seniń jap-jas júziń men ádemi sarǵysh shashyńnan kóz ala almaı tańdana qaradym. Seniń sonshalyqty jas, kórkem ekendigiń, suńǵaq boıyń men symbattylyǵyń qatty áser etkeni sondaı — men tipti qorqyp kettim, ımandaı shynym. Jáne sol alǵashqy sátte-aq seniń boıyńdaǵy, meni de, basqalardy da ylǵı tań qaldyratyn myna jaıdy, — seniń eki túrliligińdi: bir jaǵynan albyrt, jeńiltek, oıyndar men oqıǵalarǵa shym batýdy unatatyn bozbala, solaı bolǵanmen de, óz shyǵarmashylyǵyna talaby qatań, paryzyna adal, oqymysty ári bilimdar adam ekenińdi birden sezingenim ǵajap emes pe? Seniń — jarqyn, túrli-tústi jaǵymen syrtqy álemge qaraǵan, al basqa, qarakóleńke jaǵyn óziń ǵana biletin eki túrli tirligińdi basqalar sıaqty men de dál túsindim; osy bir asa tereńge jasyrylǵan qosarly tirligińdi, turmysyńnyń tereń qupıasyn, men, saǵan ǵashyqtyqtan basy aınalǵan on úsh jasar jasóspirim qyz, bir qaraǵannan-aq sezindim.

Men úshin, áli sábılikten aryla qoımaǵan jan úshin, qandaı ǵajaıyp, qandaı kóz arbaıtyn jumbaq bolǵanyńdy endi túsinesiń be, súıiktim?! Jurt kitap jazatyny úshin, maǵan jat álemdegi ataǵy úshin pir tutatyn adam, jap-jas, bozbaladaı alańsyz jıyrma bes jasar jigit bolyp shyqty! Sol kúnnen bastap bizdiń úıde, meniń qarabaıyr balalyq álemimde senen basqa eshteńeniń máni bolmaı qalǵany, men ózimniń qaısarlyǵymmen, on úsh jasar qyzdyń tabandylyǵymen tek sen týraly, seniń ómiriń týraly oılaǵanymdy aıtý qajet emes te shyǵar.

Seni ábden zerttedim, seniń ádetterińdi, úıińe keletin adamdardy zerttedim, munyń bári meniń qyzyǵýshylyǵymdy qanaǵattandyrmaq túgili odan ármen kúsheıte tústi, óıtkeni seniń qosarly tirligiń kelýshilerińniń ártúrliliginen de aıqyn baıqalatyn. Óziń qatarly jastar, dos-jar adamdar keletin, sen olarmen qaljyńdasyp, kúlip otyratynsyń; alba-julba kıingen stýdentter keletin; keıde avtomobıl mingen áıelder keletin; birde opera teatrynyń dırektory, ataqty dırıjer keldi, men ony alystan, dırıjer taıaqshasyn ustap turǵanda kórgenmin; áli komersıalyq mektepke baryp júrgen jap-jas boıjetkender keletin, olar qysylyp-qymtyrylyp, esikten jyldam kirip ketýge tyrysýshy edi, jalpy alǵanda, kelýshi áıelder kóp, asa kóp bolatyn. Men buǵan bas qatyrmaıtynmyn, tipti birde tańerteń, mektepke bara jatyp, senen qalyń betperde taqqan áıeldiń shyǵyp ketip bara jatqanyn kórgende de asa mán bergen joqpyn. Men bar bolǵany on úsh jasta edim ǵoı, sondyqtan seni ańdytyp, izińdi baqtyryp qoıǵan áýesqoı qyzyǵýshylyqtyń súıispenshilik ekenin bilgen de joq edim.

Biraq ózińe jan-tánimmen, máńgilikke berilgen kún men saǵatty óte jaqsy bilemin, súıiktim. Mektepte birge oqıtyn qurbymyz ekeýmiz biraz qydyrystaǵan soń, qaqpa aldynda árneni bir aıtyp, áńgimelesip turǵanbyz. Osy kezde avtomobıl kelip toqtap, ol júrisin baıaýlatpaı jatyp, sen odan meni áli kúnge súıindiretin ózińe tán eptilikpen jyldam sekirip tústiń. Men erkimnen tys esikke umtyldym, oıym — ony aldyńnan aıqara ashý edi, ekeýmiz sol jerde soqtyǵysyp qala jazdadyq. Sen maǵan shýaqty, ózińe arbaǵan sıqyrly kózqaraspen qaradyń da jylyushyraı jymıdyń — ıá, tap solaı, maǵan jylyushyraı jymıyp, dostyq peıildi jumsaq únmen aqyryn ǵana: «Kóp rahmet, froıleın» dediń.

Bar bolǵany osy ǵana, súıiktim; biraq sol sátten, ózime shýaqty, jylyushyraı kóz salǵanyńdy sezingen sátten bastap men sendik boldym. Keıinirek, kóp ýaqyt ótpeı-aq, men osy bir aımalaı, shaqyra, arbaı jáne sonymen bir mezgilde sheshindire qaraıtynyńdy, týa bitti eliktirýshiniń kóz salýyn qasyńnan ótken ár áıelge, dúńgirshektegi ár satýshyǵa, aldyńnan esik ashqan ár qyzmetshi áıelge syılaıtynyńdy bildim, - bul kóz salýdyń seniń erkińnen tys ekenin jáne eshqandaı sezimdi bildirmeıtinin, bar bolǵany áıelderge kóziń túskende kózqarasyń ózdiginen shýaqty jáne eljireýik bola qalatynyn bildim. Biraq meniń, on úsh jasar balanyń munan habary joq edi, — meni týra ot sharpyp ótkendeı boldy. Eljiregen kózqaras maǵan ǵana arnalǵan dep oıladym, sol sátte meniń, beıkúná jasóspirimniń boıynda áıel tabıǵaty oıandy jáne ol áıel máńgilikke sendik bolyp qaldy.

— Bul kim? — dep surady qurbym. Men oǵan birden jaýap bere almadym. Tipti ózimdi kúshtep te atyńdy ataı almadym: bir sátte seniń esimiń men úshin qudiretti maǵynaǵa ıe bolyp, qupıama aınaldy. — Jaı, bizdiń úıde turatyndardyń biri, — dep yńǵaısyzdana byldyrladym. — Al nege qyzaryp kettiń? — dep, qurbym balalarǵa tán qatygezdikpen mysqyldaı kúldi. Meni mazaqtaǵany azdaı, qupıamdy bilip qoıa ma degen oıdan betim dý ete tústi. Qysylǵanymnan oǵan dóreki minez kórsetip: — Aqymaq! — dep aıqaılap jiberdim. Ashýlanǵanym sondaı — ony qylǵyndyryp tastaýǵa bar edim, al ol odan ármen mysqyldap, qarqyldaı kúldi; aqyry, yzadan ári dármensizdikten kózime jas tunyp, odan teris aınaldym da joǵary jaqqa júgirip shyqtym.

Sol sátten bastap men seni súıdim. Áıelderdiń saǵan — ózderiniń erkesine, bul sózderdi jıi aıtqanyn men bilemin. Biraq, eshkim de seni sol kezdegi mendeı, beınebir basybaıly qulyń sıaqty adal berilip, ózin-ózi umytyp súımegenine ılansań eken; men ómir boıy, qazirge deıin sol kúıdemin, óıtkeni dúnıede balanyń qupıa mahabbatymen, sondaı adal da albyrt, úrkek te názik,  eshqashan da eshteńeni talap etpeıtin jáne, sanadan tys bolsa da, eresek áıeldiń óz seziminiń jaýapsyz bolmaýyna qalaıda qol jetkizgisi kelip umtylatyn mahabbatymen eshteńe de teńese almaıdy.

Tek eshkimi joq balalar ǵana qushtarlyǵyn jan adamǵa bildirmeı, óz boıynda búrkeı alady; basqalar óz sezimderin qurbylaryna aqtaryp, syrlaryn aıtyp, jeńildeıdi, — olar mahabbat týraly jıi estip, oqyǵan jáne onyń barlyq adamdardyń mańdaıyna jazylǵanyn biledi. Olar mahabbatty oıynshyqtaı kóredi, alǵash shekken temekisin kórsetip, keýde qaǵatyn uldardaı ony maqtaný quralyna aınaldyrady. Biraq men — meniń sheksiz senetin eshkimim joq edi, eshkim maǵan jón aıtyp, saqtandyrmaǵan-tyn, esh tájirıbesiz ári ańqaý edim; sondyqtan óz taǵdyryma quzǵa qulaǵandaı quladym. İshimdegi býyrqanyp qaınaǵan, qaýlap ósken sezimniń bárin, qushtarlyǵymdy, oıymdy, ... barlyǵyn tek saǵan, meniń qıalymdaǵy keıipkerime baǵyttaıtynmyn.

Ákem baıaǵyda kóz jumǵan, zeınetaqymen kúnin kórip, baıǵus jesirdiń kúıin keshken baıǵus anammen jaqyn emes edik, jeńiltek mekteptes qurbylar maǵan unamaıtyn, óıtkeni olar men úshin asa bıik sezim, asqan zor qushtarlyq bolyp tabylatyn jaıdy jeńil oıynǵa aınaldyratyn, — sondyqtan da ádette janyma maza bermeı, ózim qansha basyp tastasam da báribir bas kóteretin sezimderim saǵan qaraı umtylatyn boldy. Men úshin sen — saǵan qalaı túsindirsem eken? — bólek-bólek alǵanda kez kelgen salystyrý tym tar, — sen men úshin bári boldyń, meniń búkil ómirim boldyń. Bolǵan jaıdyń saǵan qanshalyqty qatysy bolsa, men úshin sonshalyqty mólsherde ǵana mańyzy bolatyn, ómirimdeginiń bári de senimen baılanysty bolsa ǵana bir mánge ıe bolatyn.

Sen meniń búkil ómirimdi ózgerttiń. Osy ýaqytqa deıin nemquraıly, sabaq úlgirimi ortasha ǵana qyz — oılamaǵan jerden synyptaǵy úzdik oqýshyǵa aınaldym; men júzdegen kitaptar oqydym, túnniń bir ýaǵyna deıin oqıtynmyn, óıtkeni, seniń kitaptardy jaqsy kóretinińdi bildim ǵoı; sen mýzykany da súıedi degen boljammen men anamdy tań qaldyryp, kenetten roıálda oınaýdy úırenýge barymdy saldym. Seniń kózińe alqam-salqam kıimmen túsip qalmaýym úshin kóılekterimdi jıi tazalap, jamap-jasqaıtyn boldym. Anamnyń eski kóıleginen tigilgen aljapqyshymdaǵy jamaýdan qatty qysylatyn edim. Eger ol jamaýdy baıqap qalsań, maǵan jırene qarar degen oıdan janym shoshıtyn. Sondyqtan  baspaldaqpen júgire shyǵarda kitap toly sómkemdi sol jaq búıirime qysyp alsam da, sen ol jyrtyqty kórip qoıady ma degen oıdan qan-sorpaǵa túsetinmin. Biraq... meniń qorqynyshym netken kúlkili edi deseıshi — óıtkeni sen eshqashan, eshqashan derlik maǵan qaramaıtyn da ediń ǵoı!

Sonda da: men kúnuzaqqa seni kútýmen, syrtyńnan baqylaýmen bolatynmyn. Bizdiń esigimizde seniń esigińdi kóretindeı kishkentaı, jezben jıektelgen tesik bolatyn. Bul tesik (qudaı úshin, kúle kórme, súıiktim, men tipti búgin, qazir de sol tesiktiń qasynda ótkizgen saǵattarym úshin uıalmaımyn!) — meniń búkil álemge qaraıtyn terezem bolatyn; tastaı sýyq kireberis bólmede, anam sezip qalar ma eken dep qoryqsam da, men qolyma kitap ustap ap, ár keshti tosqaýylda ótkizetinmin. Sol kezdegi kúıimdi saz  aspabynyń názik ishekterine, seniń jaqyndaýyń dirildete túsetin ishekterge teńeýge bolar edi.

Men seni kózimnen tasa etpeýshi em; qalt etkizbeı, asqan yjdahattyqpen seni ańdıtynmyn. Biraq saǵan bul — ár kúnińdi taýsylmas tózimmen sanap, ólshep, barlyq saparlaryńda birge júrse de, estilmeıtin júrek soǵysyndaı tyqylmen mıllıon ret tyqyldaǵanda bir ret kóz júgirte salatyn qalta saǵatyńnyń serippesi qanshalyqty keriletini sıaqty esh  baıqalmaıtyn jaı edi. Men sen týraly bárin de biletinmin, seniń barlyq ádetterińdi, galstýktaryńdy, kostúmderińdi biletinmin; men seniń tanystaryńnyń barlyǵyn biletinmin jáne kóp uzamaı-aq olardy ajyrata alatyn boldym, men olardy ózime unaıtyndar jáne jek kóretinder dep bóletinmin; on úsh jastan on alty jasqa deıin bar esi-dertim sende boldy.

Ah, qanshama aqymaqshylyqqa bardym deseńshi! Men seniń qolyń tıgen esik tutqasyn súıetinmin, úıińe kirip bara jatyp laqtyryp jibergen temekiniń tuqylyn terip alýshy em jáne de ol seniń erinderiń tıgeni úshin-aq men úshin qasıetti bolatyn. Keshqurym, seniń qaı bólmeńniń shamy janyp turǵanyn kórý úshin,  áıteýir úıde bar ekenińdi seziný úshin túrli syltaý taýyp, san márte dalaǵa júgirip shyǵatynmyn. Al sen bolmaǵan kezderde, — Iogann seniń sary shabadanyńdy ustap, baspaldaqpen túsip kele jatqanyn kórgen saıyn júregim qorqynyshtan qysylyp ketetin, — meniń ómirim uzaq aptalar boıy tym-tyrys bolyp, bar máninen aırylatyn. Ol kúnderi ishim pysyp, bolmaıtyn nársege ashýlanyp, qabaǵymnan qar jaýyp, anam jylaǵannan qyzaryp ketken kózderimnen ishki toryǵýymdy baıqap qoıa ma degen qorqynyshpen úı ishinde teńselip júretinmin.

Saǵan aıtyp otyrǵanymnyń bári de — balanyń kúlkili isteri ekenin bilemin. Olar úshin uıalǵanym jón bolar ma edi, biraq men uıalmaımyn, óıtkeni, meniń saǵan degen súıispenshiligim eshqashan sondaǵy da bala júrektiń alyp ushqan sezimindeı albyrt ta káýsar bolǵan emes. Meniń bet-júzimdi de durys bilmeıtin ediń, óıtkeni baspaldaqta betpe-bet kelip qalǵanda, adamdy órtep jiberetindeı kózqarasyńnan yǵyp, nazarymdy tómen salǵan kúıi qasyńnan zý ete túsetinmin. Ústin ot shalǵan adam ǵana sýǵa qaraı tap osylaı júgiretin shyǵar, — sonda da men saǵan esi-dertim óziń bop kún keshtirgen sezimim týraly saǵattap, tańdy tańǵa uryp aıtyp bere alar edim; sen baıaǵyda-aq umytyp ketken jyldardyń ár sátin kóz aldyńa keltirip, ómirińniń kúntizbesin jaıyp salar em; biraq seniń mazańdy alyp, sharshatqym kelmeıdi, qınaǵym kelmeıdi. Tek bala shaǵymnyń eń qýanyshty oqıǵasy týraly ǵana aıtyp bereıin, ótinerim, meni mazaqtap kúle kórme, óıtkeni ol eshqandaı máni joq bolsa da, bala úshin — men úshin — sheksiz baqyt edi.

Bul, bálkim, jeksenbi kúnderiniń birinde bolǵan-dy; sen saparlap ketkensiń, sondyqtan qyzmetshiń ózi jańa ǵana qaqqan ap-aýyr kilemderdi esikten kirgizbek bolyp jatty. Qarıanyń kúshi jetpegeni anyq, biraz qınaldy, sol kezde boıymdy áldebir batyldyq bılep, qasyna keldim de, «kómegim kerek pe?» dep suradym. Ol tań qaldy, biraq kómegimnen bas tartqan joq, sóıtip men — shirkin, ony qandaı sózben jetkizýdi bilsem ǵoı, demimdi ishke tartyp, jan-dúnıem dirildep! — páterińniń ishin — seniń álemińdi, jazý ústelińdi, onyń ústinde kógildir hrýstal vazada turǵan gúldi, shkaftaryń men kartınalaryńdy, kitaptaryńdy kórdim... Men seniń ómirińe urlana kóz salyp qana úlgirdim, óıtkeni ózińe adal Iogann jaqynyraq baryp, úńilip qaraýǵa ruqsat etpes edi, árıne. Biraq osy júgirte kóz tastaýym arqyly turǵan úıińniń tutas aýanyn boıyma sińirdim jáne bul meniń óziń  týraly óńimdegi de, túsimdegi de sheksiz qıaldaryma qanat bitirdi.

Bul oqıǵa, osy bir qas qaǵym sát, meniń balalyq shaǵymnyń eń baqytty mezeti edi. Ol týraly men saǵan, o, meni bilmeıtin jan, tym bolmasa, qasyńda bir adamnyń ǵumyry órtteı laýlap janyp, óship bara jatqanyn sezinýiń úshin aıtyp bergim kelgen. Osy oqıǵa týraly, sosyn basqa, birinshi oqıǵadan keıin kóp uzamaı-aq bolǵan taǵy bir sumdyq oqıǵa týraly aıtyp bergim kelgen. Ózińe aıtqanymdaı, sen úshin men bárin de umytqanmyn, anamdy da baıqamaıtynmyn, eshkimge, eshteńege de nazar aýdarmaıtynmyn. Sóıtip, bir qartań myrzanyń, anamnyń jamaǵaıyn týysy, Insbrýktan shyqqan kópestiń bizdiń úıge jıi kelip, birazǵa deıin otyryp qalatynyn ańdamaı qalyppyn. Men buǵan tipti qýanatynmyn, óıtkeni ol ara-tura anamdy teatrǵa aparýshy edi, al men ol kezde japadan jalǵyz qalyp, sen týraly qıaldarǵa berile alatynmyn, seni ańdı alatynmyn; al men úshin bul — naǵyz rahattyń ózi edi, jalǵyz baqytym bolatyn.

Birde anam áldebir saltanatty keıipke enip, meni óz bólmesine shaqyryp aldy da, bir mańyzdy áńgime bar ekenin aıtty. Meniń záre-qutym qalmady, — ol kúdiktenip júrgen joq pa eken, áldeneni sezip qoıǵan joq pa eken degen oıdan júregim tarsyldaı jóneldi. Oıyma alǵash kelgeni sen týraly, ózimdi álemmen baılanystyryp turǵan qupıam týraly oı edi. Biraq anam ózi qysylyp, qyzarańdap turǵandaı; ol meni dıvanǵa ertip aparyp, qasyna otyrǵyzdy da, baýyryna basyp, qaıta-qaıta óbektep súıip (buryn eshqashan olaı etpeıtin), áıeli qaıtys bolǵan jamaǵaıyny usynys jasaǵany jáne ózi, eń bastysy, men úshin onyń usynysyn qabyldaýǵa bel býǵany týraly aıta bastady. Meniń júregim odan ármen dúrsildeı jóneldi, anamnyń sózine men bir ǵana jaıdy — sen týraly oılap turyp, jaýap qattym: — Biraq biz osynda qalamyz ǵoı? — dedim men tilim kúrmelip. — Joq, biz Insbrýkke kóshemiz, onda Ferdınandtyń tamasha vıllasy bar. — Budan ári men eshteńeni estigen joqpyn. Kóz aldym qaraýytyp ketti. Talyp qalǵanymdy keıin bildim.

Anamnyń esik syrtynda kútip turǵan ógeı ákeme meniń kenet táltirektep, qolym erbeńdep, edenge qulap túskenimdi sybyrlaı aıtyp jatqanyn estidim. Odan keıingi kúnderi ne bolǵanyn, meniń, qaýqarsyz balanyń, eresekterdiń bılep-tóstegen sheshimine qarsy qalaı kúreskenim týraly aıtyp bere almaspyn. Tipti qazir de, ol týraly jazǵanymda qolym dirildep otyr. Men óz qupıamdy asha almaıtyn edim, sondyqtan da olar meniń qarsylasýymdy ásheıin qyrsyqtyq, asaýlyq retinde qabyldasty. Budan keıin menimen eshkim sóılespedi de, bárin de óz betterinshe kesip, piship jatty. Kóshýge daıyndalý úshin men mektepte bolatyn kezder paıdalanyldy; kún saıyn úıge kelgenimde taǵy bir zattyń satylǵanyn nemese áldekimder alyp ketkenin kóretinmin. Meniń kóz aldymda bizdiń páterimiz, al onymen birge meniń ómirim de tas-talqan bolyp buzylyp jatty; solaısha taǵy birde men jıhazdy orap-býýshylar kelip, qalǵan nárseniń bárin de alyp shyqqanyn kórdim. Qańyrap bos qalǵan bólmelerde jóneltýge daıyndap qoıǵan sandyqtar men anam ekeýmizge arnalǵan eki jınalmaly kerýet qaldy: biz bul jerde taǵy bir ret túnep, ertesimen Insbrýkke ketýimiz kerek bolatyn.

Osy sońǵy kúni men ózińnen qashyqta ómir súre almaıtynymdy aıqyn sezindim. Ózimdi qutqaratyn jalǵyz sen dep uqtym. Sol kezde basyma neler kelip-ketkenin, osynaý ishteı arpalysyp, janushyrǵan jaǵdaıymda aqylǵa salyp oılaı aldym ba, joq pa, men ony eshqashan da bile almaspyn, biraq aıaq astynan — tap sol kezde anam bir jaqqa kete qaldy — men ornymnan atyp turdym da, sol qalpymmen, ústimdegi mektepke kıetin kóılekpen seniń úıińe  bet aldym. Joq, men jaı ǵana bettegen joq edim, áldebir alapat kúsh meni esigińe qaraı dedektetip ala jóneldi; qalsh-qalsh etip, siresip qalǵan aıaqtarymdy ázer qozǵap kele jattym. Osy sátte men bárine daıyn edim — neni tileıtinimdi ózim de naqty bilmesem de, aıaǵyńa jyǵylyp, meni qasyńda qaldyr, meıli qyzmetshi etip, tipti, kúń etip qaldyr dep jalbarynǵym kelgen!

On bes jasar qyzdyń bulaısha qulaı berilýine kúletin de shyǵarsyń; biraq, súıiktim, eger meniń tastaı sýyq kireberiste, qorqynyshtan qaqqan qazyqtaı melshıip turǵanymdy, sonda da bolsa, áldebir alapat kúshke baǵynyp, dir-dir etken qolymdy beınebir denemnen bólip alǵandaı ázer kótergenimdi, eshqashan bitpesteı bolyp kóringen ishki arpalystan keıin qońyraý túımeshesin basýǵa ózimdi kóndirgenimdi bilseń, sen kúlmes ediń. Shar ete qalǵan qońyraý úni, odan keıingi múlgigen tynyshtyq — denem muzdap, júregim toqtap qalǵandaı, tek qana kele jatqan seniń aıaǵyńnyń dybysy estiler me eken dep tyń tyńdaǵan shalajansar qalpym áli esimde.

Biraq sen shyqqan joqsyń. Eshkim de shyqqan joq. Sirá, sen úıde bolmaǵan shyǵarsyń, al Iogann da áldebir zattardy satyp alýǵa ketken bolar. Solaısha, qulaǵymda qońyraýdyń shar etken dybysy jańǵyryǵyp, men ilbip keri qaıttym, qańyrap bos turǵan páterimizge jettim de, álim quryp, áldebir býylǵan júktiń ústine qulaı kettim. Tórt attam jerge baryp-qaıtý birneshe saǵat boıy qardy oppylap júrýden beter sharshatty. Biraq, sonyń bárine qaramastan, meni bul jerden áketpeı turyp, seni kórý, ózińmen sóılesý týraly tilek barǵan saıyn laýlap, órshı tústi. Oıymda basqa eshteńe de bolǵan joq, ant eteıin, senen basqany oılamaǵandyqtan, men áli eshteńeni de bilmeıtinmin; bar bolǵany seni taǵy da bir ret kórip, jaqyndyǵyńdy sezingim kelgen.

Túni boıy, osy bir uzaq, qorqynyshty tún boıy men seni kútýmen boldym, súıiktim. Anam tósegine jatyp, uıyqtap kete salysymen men kireberis bólmege zyp berip, sen kele jatqan joq pa dep tyń tyńdaı bastadym. Túni boıy, qańtardyń aıazy qaryǵan uzaq túni boıy kúttim. Denem del-sal bolyp qatty sharshadym, tize búgetin oryndyq ta joq edi; sondyqtan men, esiktiń astynan jel ýlep turǵan sýyq edenge jattym. Bar bolǵany jup-juqa kóılegimmen jerge jatqan men ádeıi kórpe de jamylmadym, óıtkeni kózim ilinip ketse, kelgenińdi bilmeı qalarmyn dep qoryqtym. Qatty qınalyp, aıaǵymdy baýyryma alyp, sýyqtan tula boıym dirildep jattym; qarańǵy buryshtyń sýyqtyǵy sonsha, sál de bolsa jylyný úshin ornymnan qaıta-qaıta turýǵa týra keldi. Biraq men taǵdyrymdy kútkendeı bolyp, seni kútýden bas tartpadym.

Aqyry, — bul, shamamen túngi ekiniń ne úshtiń kezi bolar, — men tómendegi esiktiń tars etip jabylǵanyn, sosyn baspaldaqpen asyǵa kóterilgen aıaq dybysyn estidim. Tap sol sátte men jaýraǵanymdy umytyp, ystyqtap kettim, seniń aldyńnan júgirip shyǵyp, aıaǵyńa jyǵylý úshin esikti sál ǵana ashtym... Ah, aqymaq basym, sonda men ne ister edim! Aıaq dybystary jaqyndaı tústi, balaýyz shamnyń jaryǵy kórindi. Dir-dir etken men esiktiń tutqasyna jabysyp qalǵandaımyn. Sen be álde basqa bireý me?  Iá, bul sen ediń, súıiktim, biraq jalǵyz emes ediń. Qulaǵyma qystyǵa shyqqan kúlki, jibek kóılektiń sýsyly jáne seniń aqyryn ǵana kúlgeniń keldi — sen úıińe áldebir áıelmen kele jatyr ediń... Ol túnnen qalaı tiri qalǵanymdy bilmeımin. Tańerteń saǵat segizde meni Insbrýkke alyp ketti; qarsylasýǵa ál-dármenim qalǵan da joq edi.

Meniń sábıim keshe túnde qaıtys boldy — eger áli de tiri júretin bolsam, taǵy da soqa basym qalady... Erteń qara kıimdi áldebir adamdar kelip, ózderimen birge tabyt ákelip, oǵan meniń jalǵyzymdy, baıǵus balapanymdy salady. Bálkim dostar kelip, gúldesteler ákeler, biraq, tabyttyń qasyndaǵy gúldiń ne máni bar? Meni jubatyp, áldebir sózderdi aıtar, sózder, sózder, tolyp jatqan sózder... olar meniń janymnyń jarasyn jaza alar ma eken? Báribir jalǵyz qalatynymdy bilemin. Adamdar arasyndaǵy jalǵyzdyqtan qorqynyshty eshteńe joq qoı. Men muny on alty jas pen on segiz jasymnyń arasynda Insbrýkte beınebir tutqynda júrgendeı, óz otbasymda eshkimge kerek emes jan sıaqty kún keshken, ótpesteı bolǵan eki jylda túsingenmin.

Óte sabyrly, kóp sózi joq ógeı ákem maǵan jaqsy qaraıtyn; anam meniń aldymdaǵy abaısyz jasalǵan bir kinásin jýyp-shaıǵysy kelgendeı, barlyq tilekterimdi oryndaıtyn; jas jigitter meniń kózime túsýge tyrysyp, meniń kúle qaraýyma zar bolatyn, biraq men asqan tabandylyqpen olardy elemeı, eshqaısysyn jolatpaıtynmyn. Senen alys jerde baqytty bolǵym kelgen joq, ómirime rıza bop kún keshkim joq-ty. Men ózin-ózi qınaý men jalǵyzdyqtyń túnergen álemine ádeıi, erkimmen qamaldym. Satyp ápergen jańa kóılekterdi kımeıtinmin; konsertter men teatrlarǵa barýdan, serýenge shyǵýdan bas tartatynmyn. Men tipti úıden shyqpaıtyn boldym — osynaý ózim eki jyl turǵan shaǵyn ǵana qalanyń on shaqty kóshesin ǵana biletinime senesiń be, súıiktim? Men qatty qaıǵyrdym jáne qaıǵyra bergim keldi, meniń taýsylmas qaıǵym — seni kórmeýdiń ashshy zapyrany árbir tamshysymen ómirimdi ýlaı túsetinin esh elemedim. Jáne de meni bul qushtar kúıimnen eshkimniń aryltpaýyn tiledim, seni oılap qana kún keshkim keldi.

Úıde bostan-bos, japadan jalǵyz otyryp, óziń týraly usaq-túıek estelikterdi, árbir kezdeısoq kezdesýdi, árbir sarǵaıyp kútken kezimdi myń ret elestetip, ishteı oılaýmen bolatynmyn; osy bir túkke turmaıtyn jaǵdaılardy óz qıalymda qaıta-qaıta sahnadan kórgendeı aınaldyratyn edim. Jáne ótken sátterdi qaıta-qaıta eske alǵannan balalyq shaǵym, sonaý alys jyldarda sezingen jaılardyń bári de jadymda jattalyp qalǵany sonsha, qazir de olar kúni keshe bolǵandaı, janymdy tolǵandyrady.         

Sol kezde ómirimniń bar máni sen boldyń. Seniń barlyq kitaptaryńdy satyp alatynmyn; gazette atyńnyń atalýy men úshin mereke edi. Kitaptaryńdy qaıtalap oqı bergennen olardy jatqa biletinime senesiń be? Eger de meni túnde kelip oıatyp, áldebir kezdeısoq joldardy oqyp berse, ony men qazir, on úsh jyl ótkende de, múdirmeı ári qaraı jalǵastyrar edim; seniń ár sóziń men úshin duǵa sıaqty qasıetti edi. Búkil álem senimen baılanysta ǵana elesteıtin; Vena gazetterinen konsertter, premeralar týraly olardyń qaısysy seni qyzyqtyrýy múmkin degen oımen ǵana oqıtynmyn. Al kesh túskende ózińdi kórip otyrǵandaı, ár qımylyńdy baǵyp, kózimmen uzatyp salatynmyn: mine, zalǵa kirdiń, mine, ornyńa kelip jaıǵastyń. Konsertke kelgenińdi bir-aq ret kórsem de, bul sýretti kóz aldyma myń ret elestetken shyǵarmyn.

Jalǵyzdyqtan japa shekken balanyń ishteı býlyǵyp, ózin-ózi aıaýsyz azaptaǵan sezimi týraly eshqashan eshteńeni sezbek túgil, bul týraly oıyna da kirip-shyqpaǵan adamǵa munyń bárin aıtýdyń qajeti ne? Aıtqandaı, ol kezde men áli bala ma edim? Ony aıtýdyń qajeti ne? Men on jetige, on segizge toldym, — kóshede kezikken jas jigitter maǵan kóz sala bastady, biraq bul meniń ashýymdy keltiretin. Senen basqa bireýge degen súıispenshilik nemese mahabbat oıyny men úshin esh múmkin emes-ti, tipti ondaıdy oıǵa alýdyń ózi satqyndyq sıaqty kórinetin. Saǵan degen qushtarlyǵym ózgerissiz qaldy, bir ózgesheligi — balalyq shaqtan keıingi sezim burynǵydan áldeqaıda jalyndy, áıelge tán názik jáne shynaıy sıpatqa ıe boldy. Boıyndaǵy kózsiz sezim jetegine erip, esigińniń qońyraýyn basqan qyz balanyń qıalyndaǵy nárse endi meniń oıymdaǵy: ózimdi syıǵa tartý, saǵan berilý degen jalǵyz tilekke aınaldy.

Aınalamdaǵylar meni uıań, momyn dep sanaıtyn, tis jaryp, syrymdy ashpaıtyndyǵymnan  syrtymnan jabaıy dep ataıtyn. Al meniń boıymdy bılegen naqty sheshimim barǵan saıyn bekı túsip, órship kele jatty. Barlyq oıymnyń, talpynysymnyń bir-aq maqsaty boldy: Venaǵa, saǵan qaıtý. Jáne bul oıym, minez-qulqym qanshalyqty aqyl-oıǵa syımaıtyn ári túsiniksiz bolsa da men buǵan qol jetkizdim de. Ógeı ákem aýqatty adam bolatyn jáne maǵan týǵan qyzyndaı qaraıtyn edi. Biraq men qasarysyp, óz kúnimdi ózim kórýim kerek dep qoımadym. Aqyry Venaǵa ketip, bir týysymyzdyń kóılek satatyn dúkenine jumysqa turdym.

Kúzdiń tuman basqan keshinde áıteýir Venaǵa kelip jettim-aý! Meniń adaldyń aldymen qaıda bet túzegenimdi bilesiń be? Shabadandarymdy vokzalda qaldyryp, tramvaıǵa sekirip mindim de — eski úıimizge qaraı qustaı ushtym. Maǵan ol tasbaqa aıańmen kele jatqandaı kórindi, typyrshyp, ár aıaldamaǵa toqtaıtyny jynymdy keltirip, aqyry jetti-aý. Seniń terezelerińdegi jaryqty kórgenimde júregim án salyp qoıa berdi. Meni sonshalyqty salqyn qarsy alyp, mazasyz dańǵazasymen qulaq tundyrǵan qalanyń óńi endi ǵana jylyǵandaı boldy, asqaq armanym bolǵan seniń jaqyndyǵyńdy sezinip, keýdeme jan kirgendeı. Baqyttan jaınaǵan janarymdy terezeńnen jaryq sebezgilegen juqa áınek qana bólip turǵan kezde de ózimniń sen úshin taýlar men dalalar, ózender men kólderdiń ar jaǵyndaǵydaı alys ta bóten ekendigim oıyma kelgen de joq-tyn. Men sol jerde turyp, joǵaryǵa úzdige qaradym; onda sham janyp turdy: ol — týǵan  úıim, sen, meniń búkil álemim edi. Bul sátti eki jyl boıy saryla kútkem-di, mine, ol da týdy. Men uzaq, jyly, munarly kesh boıy, jaryq sóngenshe seniń terezeńniń aldynda turdym. Sosyn baryp ózime turaq izdeýge kettim.

Ár kesh saıyn terezeńniń aldynda uzaq turatynmyn. Saǵat altyǵa deıin dúkendegi sharýalardan bosamaıtynmyn; jumys qatty qaljyratatyn; biraq osy bir tynymsyz qarbalasqa qýanatynmyn; óıtkeni ol ishimdegi jan qınaıtyn alańdaýshylyqty bir sátke bolsa da umyttyratyn edi. Dúken terezesindegi temir jaqtaýlar tars jabyla salysymen seniń úıińe qaraı júgiretinmin. Jalǵyz tilegim — seni kórý, kezdesý; alystan da bolsa júzińe kóz salý bolatyn! Bir aptadaı ýaqyt ótti, aqyry men seni kezdestirdim, qapıada, oılamaǵan jerden kezdestirdim. Men úıińniń aldynda terezeńe qarap tur edim, tap osy kezde sen kósheni kesip óttiń. Kenetten men qaıtadan on úsh jasar balaǵa aınalyp ketkendeı boldym — qanym basym shapshyp, maǵan kóz salsa eken degen ańsarly tilegime qaramastan, basymdy salbyratyp, qasyńnan zý etip óte shyqtym. Sosyn ózimniń osylaı qashqanymnan uıaldym, — men endi oqýshy emespin ǵoı jáne ózime ne kerek ekenin jaqsy biletinmin: men senimen kezdesýdiń retin izdep júrdim, osynshama uzaq, ... saǵynyshpen ótken jyldardan keıin meni tanysa eken, kózine ilse eken, súıse eken dep tileıtinmin.

Biraq seniń kósheńde qystyń borany men Venanyń súıekten ótetin qara sýyq jeline qaramastan ár kesh saıyn tursam da, meni uzaq ýaqyt boıy baıqamadyń. Keıde men saǵattap bosqa turatynmyn, al keıde sen úıińnen dostaryńmen birge shyǵatynsyń, eki ret qasyńda áıelderdi kórdim; mine, tap sonda endi ózimniń kishkentaı qyz emes ekenimdi sezdim, qasyńda emin-erkin kele jatqan bóten áıeldi kórgenimde júregimdi aıamastaı osyp ótken beıtanys sezimnen ózińe degen súıispenshiligimdegi áldebir jańalyqty, ózgeristi baıqadym. Bul men úshin kútpegen jaı emes edi: men kishkentaı kezimnen-aq seniń qasyńda únemi áıelder bolatynyn bilýshi edim ǵoı, biraq, dál qazir bul jaı meniń janymdy qatty aýyrtty, sodan da men basqa áıelmen ap-aıqyn jaqyndyǵyńdy baıqatqan kóriniske qınala qarap turdym. Birde, — bala kezimdegideı qyrsyqtyqpen ári tákapparlyqpen, bálkim, men qazir de sondaı shyǵarmyn, — ashýlandym da seniń úıiń jaqqa barmaı qoıdym; biraq sol keshtiń qandaı azapty bolǵanyn eske alýdyń ózi aýyr! Kelesi kúni degbirim qashyp, terezeńniń aldyna jetkenshe asyqtym. Sosyn... men úshin jabyq ómirińniń aldynda zaıa ótken ǵumyrym sıaqty, terezeńniń aldynda  uzaq turyp... uzaq kúttim.

Aqyry, sen meni baıqaıtyn da kún týdy. Men seni alystan kózim shalyp, bul joly betpe-bet kezdesýden sytylyp ketpeý úshin bar kúsh-jigerimdi jıdym. Sol kezde kóshede áldebir arbadan júk túsirilip jatqan, sondyqtan da seniń tap meniń qasymnan ótýińe týra keldi. Sen maǵan selsoq kóz tastadyń, biraq meniń qadalyp qarap turǵanymdy baıqaǵan sátte bet álpetiń ózgerip — o, muny eske alý qandaı qıyn! — bir kezderi meni, balany, ǵashyq áıelge aınaldyrǵan áıel zatyna  elittire, eljireı, sonymen bir mezgilde kózińmen sheshindire qaraıtyn kózqaras paıda boldy. Bul kózqaras meni birer sekýndqa turǵan ornymda shegelep tastaǵandaı — men kózimdi ala almaı qaldym, alǵym da kelmedi, — mine, sen qasymnan ótip te kettiń... Júregim aýzymnan shyǵardaı dúrsildep, júrisimdi eriksiz baıaýlattym da, eriksiz burylyp qaradym: sen toqtap, meniń sońymnan qarap tur ediń. Maǵan sonshama umsynyp, qyzyǵa qaraýyńnan meni tanymaǵanyńdy túsindim.

Meni sonda da, keıin de tanyǵan joqsyń; sen meni eshqashan tanymaıtynsyń. Sol sáttegi jan dúnıemniń qulazýyn qalaı jetkizsem eken, súıiktim? Óıtkeni taǵdyrymnyń mańdaıyma ne jazǵanyn: meni eshqashan, demim bitkenshe tanymaı ótetinińdi alǵash ret tap sonda sezindim ǵoı. Kóńilimniń qulazyp, ómirden túńilip ketkenimdi qalaı jetkizsem eken! Bilesiń be, Insbrýkte, bolashaqta Venada kezdesetinimiz jaıly oılaýmen ótken eki jylda, kóńil-kúıime qaraı neshetúrli: birese qýanyshty, birese renishti jaǵdaılardy elestetinmin. Oısha bárin de bastan keshkenmin: kóńil kúıim joq kezde músápirligim, óńsizdigim, ózińe jabysyp qoımaǵanym úshin meni jırene ıterip tastaıtynyńdy oılap júregim syzdaıtyn.

Maǵan degen sýyqtyǵyń, jaqtyrmaýyń, nemquraılyǵyńnan kórgen  barlyq azapty oısha bastan keshirdim, biraq ózińniń mahabbatyńa laıyq emes ekenimdi qatty sezinetin sol bir toryqqan sátterde de, ózim úshin ólimmen teń — meniń bar ekenimdi múlde baıqaǵan joqsyń degen oı mıyma kirip-shyqqan emes. Endi men, — o, sen meni túsinýge úırettiń ǵoı! — er adam úshin qyzdyń, áıeldiń bet-júzi, kóp rette bar bolǵany birde qumarlyqty, birde balalyq tálpishtikti, birde qajýdy kórsetetin aına sıaqty qanshalyqty ózgermeli ekenin, aınadaǵy beıne sıaqty birese aıqyn kórinip, birese joǵalyp ketetinin endi túsinemin ǵoı; sondyqtan da ótken jyldar áıel júziniń árin taıdyryp, kıim kıisin ózgertkende, er adamnyń ony tanýy qıyn.

Taǵdyryna moıynsunǵandar ǵana — shyn dana jandar. Biraq ol kezde men tym jas edim, sondyqtan seniń umytshaqtyǵyń aqylǵa syımaıtyndaı kórinetin. Onyń ústine ózińdi úzdiksiz oılaǵandyqtan, sen de meni jıi eske alasyń ári kútip júrsiń dep dámelenip, soǵan ılanatynmyn; eger meni bir sát te esińe almaıtynyńdy, sen úshin eshkim emes ekenimdi biler bolsam, qalaı ómir súrer edim! Sondyqtan men týraly eshteńe esińe túspegenin, ekeýmizdiń ómirimizdi jalǵaıtyn bolar-bolmas, úp etse úzilerdeı názik esteliktiń de joq ekenin kórsetken bul kózqarasyń — alǵashqy soqqy, taǵdyrymnyń alǵashqy qatygez habarshysy edi.

Ol joly meni tanymadyń. Eki kúnnen keıin taǵy da kezdesken kezde kóztanys adamdaı qaraǵanyńda, báribir meni, ózińdi súıgen jandy, tanyǵan joqsyń, bar bolǵany osydan eki kún buryn, tap osy jerde kezdesken áp-ádemi on segiz jasar qyzdy tanydyń. Sen ádemi jymıyp, maǵan jylyushyraı ári tańdana qaradyń. Tap sol jolǵydaı qasymnan ótip bara jatyp, sál kidirdiń, — men dir-dir etip, janym rahatqa bólenip, sen maǵan til qatsa eken dep jalbarynyp turdym. Alǵash ret sen úshin keýdesinde jany bar adam ekenimdi uqtym; senen qashpaı, júrisimdi baıaýlattym...

Kenetten seniń maǵan erip kele jatqanyńdy sezindim, artyma qaıyrylyp qaramaı-aq qazir súıkimdi daýsyńdy estıtinimdi, alǵash ret maǵan til qatatynyńdy bildim. Sony kútip, tula boıym uıyp qalǵandaı shymyrlady, al júregimniń tarsyldaǵany sondaı, demimdi alý úshin toqtaýǵa sál qaldym, biraq, bul kezde sen meni qýyp jetken bolatynsyń. Beınebir baıyrǵy tanystardaı, (ah, sen meniń ómirim týraly eshteńe de bilmeıtin eń ǵoı) maǵan ádettegideı kóńildi qalpyńmen, op-ońaı til qattyń. Sen eshqashan da meniń ómirim týraly eshteńe bilmeıtinsiń! — adamdy baýrap alatyn erkindikpen til qatqanyń sonsha, men tipti jaýap qatýǵa kúsh taptym. Osylaısha buryshqa deıin jettik. Sosyn sen keshki asty birge ishsek qaıtedi dep suradyń; men «jaraıdy» dedim. Saǵan «joq» deı alar ma edim, sirá?

Ekeýmiz keshki asty shaǵyn meıramhanada ishtik — onyń qaı jer ekeni esińde me? Ah, sen bul keshti tap osyndaı basqa keshterden ajyrata da almaıtyn shyǵarsyń... Óıtetindeı men saǵan kim edim? Sansyz kóp oqıǵalar tizbegindegi bir kezdeısoq býyn ǵana... Onda meni esińe túsiretin ne bar edi? Men sóılemedim desek te bolady, — qasyńda otyrý, daýsyńdy estýdiń ózi sonshalyqty zor baqyt edi. Osyndaı qymbat sátten aıyrylyp qalmaý úshin suraq qoıýǵa da, bir aýyz sóz aıtýǵa da qoryqtym.

Meniń ózińmen kezdesem degen úmitimdi aqtaǵanyńdy, asqan ádeptilik tanytyp, bıazy qalpyńmen sóıleskenińdi, alǵashqy mınýttardan bastap emin-erkin, jaımashýaq áńgime-dúken qurǵanyńdy rızashylyqpen eske alamyn; eger de men baıaǵydan-aq esi-dertimmen, turǵan boıymmen sendik bolmaǵan bolsam, osy búgingi qalpyńmen-aq meni ózińe baýrap alǵan bolar ediń. Ah, ıá, bes jyl boıǵy úmitimdi aldamaı, meniń qanshalyqty uly armanymdy júzege asyrǵanyńdy sen bilmeısiń de ǵoı!

Biz dastarqan basynan turǵanda kún keshkirip qalǵan bolatyn. Meıramhanadan shyǵyp kele jatqanymyzda menen: «asyǵys emessiń be?», «ýaqytyń bar ma?» dep suradyń. Ózińniń sońyńnan erip júre berýge daıyn ekenimdi jasyra alar ma edim! Ýaqytym bar dedim. Sonda sen birer sátke kibirtiktep, áńgime-dúken qurýǵa úıge kiresiń be dep suradyń. — Árıne! — dedim men ishki sezim jetegimen. Dedim de asyǵa berilgen jaýabymnyń seni birtúrli kúıge qaldyrǵanyn: yńǵaısyzdandyrǵanyn ne qýantqanyn bilmedim, biraq tań qaldyrǵanyn baıqadym.

Qazir men seniń tańdanysyńdy túsinemin: ádette, áıelderdiń ishteı qalap tursa da, berilýge daıyn ekendigin jasyratynyn, shoshyp ketkendeı nemese yzalanǵandaı túr kórsetetinin, sosyn ǵana, qıylǵan ótinishter men ant-sý ishýlerden, úıip-tókken ýádelerden keıin ǵana, kelisetinderin bilemin. Mundaı usynystarǵa mahabbatty kásipke aınaldyrǵandar, jezóksheler ǵana nemese óte jas, múlde tájirıbesi joq qyzdar ǵana tolyq kelisim beretinin men bilemin. Biraq meniń jaýabym (buǵan qalaısha kúmándana aldyń) — bar bolǵany myń kúndik muńdy kúnderdi buzyp-jaryp shyqqan saǵynyshtan túzilip, sózge aınalǵan tilegim edi.

Qalaı bolǵan kúnde de sen tań qaldyń, maǵan degen qyzyǵýshylyǵyń oıandy. Maǵan urlana, tańdana qarap qoıyp otyrǵanyńdy baıqadym. Seniń ishki sezimiń, adamdy tap basyp tanıtyn qasıetiń osynaý súıkimdi, ańǵal qyzda áldebir jumbaq bar ekenin birden sezdirdi.  Boıyńda qyzyǵýshylyq oıandy, áldeneni bilgiń kelgen saq saýaldaryńnan san suraqtyń jaýabyn tabýǵa tyrysyp otyrǵanyńdy baıqadym. Biraq men tike jaýap berýden jaltaryp kettim: óz qupıamdy ashqansha saǵan aqymaq qyz bolyp kórinýdi jón sanadym. Biz seniń úıińe kóterildik.

Kireberiske qadam basyp, baspaldaqpen kóterilgendegi alaburtqan sezimimdi túsine almaısyń desem, súıiktim, keshir meni; bul ishpeı mas etken, býlyqtyrǵan azabymen rahat syılaǵan baqyt edi. Men qazir de ony kózime jas almaı eske túsire almaımyn, al kóz jasym qurǵaǵaly qaı zaman! Biraq óziń oılanyp qarashy, ol jerde bári de meniń es-tússiz mahabbatymdy, bala kúnimdi, tuńǵıyq muńymdy eske salatyn edi ǵoı: ózińdi san ret kútip otyrǵan kireberis, aıaǵyńnyń dybysyn tyńdaıtyn baspaldaq, jan-tánimmen bir kórýdi ańsaǵan kezimde syrtyńnan ańdyp qaraıtyn kishkentaı «kózshe»; esigińniń aldynda jatqan kishkentaı kilemshe — ol jerde men jalbaryna syıynyp, talaı ret tizerlep otyrǵanmyn, qulyptyń syrt-syrt etip ashylatyny — ol dybys qansha ret ornymnan turǵyzyp edi!

Balalyq shaǵym, meniń kúıip-janǵan qushtarlyǵym osynaý tar keńistikte izin qaldyrǵan; ómirimniń bári osy jerde buǵyp otyrǵandaı; endi mine, alaı-dúleı soqqan borandaı úıirip áketip barady: oryndaldy! Bar armanym oryndaldy — mine, men seniń úıińde, bizdiń úıimizde ózińmen birge kele jattym! Oılap kórshi, bul bir qaraǵanda esh máni joq sıaqty, biraq  basqasha aıta almas edim, — men úshin barlyq ómir, seniń esigińe deıingi ómir — qarabaıyr tirlik edi, al onyń ar jaǵynda ertegi-ómir, Aladınniń patshalyǵy bastalatyn; Oılap kórshi, men myń san ret osy, jańa ǵana tabaldyryǵyn attaǵan esikke mólıip, kózim baılanyp otyrǵanmyn, sonda ǵana sen osy qaıtalanbas sáttiń men úshin qanshalyqty qymbat bolǵanyn sezinesiń; ıá, sezinesiń, tek aqyr aıaǵyna deıin túsinbeısiń, súıiktim!

Men sol kúni túnep qaldym. Tánime saǵan deıin bir de bir erkektiń qolynyń ushy da tımegeni seniń oıyńa kirip te shyqqan joq. Ony bilýiń de ońaı emes edi, súıiktim, — men saǵan esh qarsylasqan joqpyn, ózińe degen qupıa mahabbatymdy sezip qoımasyn dep, boıymdy qysqan uıatty da ysyryp tastadym. Óıtkeni, seni úrkitip almaýym kerek edi. Óıtkeni seniń jeńiltek, kezdeısoq, búgin bar, erteń joq sezimderdi jaqsy kóretinińdi bilemin ǵoı. Sen basqalardyń taǵdyryna aralasýǵa qorqasyń. Ózińdi búkil álemge bólshektep taratyp, óziń eshqandaı qurbandyqty qabyl almaısyń. Qazir men: eń alǵash berilgen adamym sensiń desem, jalynamyn, basqasha oılap qalma, janym! Men seni kinálamaımyn, sen maǵan ótirik aıtqan joqsyń, aldap-arbap, ýysyńa túsirgen joqsyń — ózim, men ózim keldim saǵan! Taǵdyrymnyń degenimen qushaǵyńa quladym.  Eshqashan, eshqashan da saǵan kiná artpaımyn, kerisinshe ómir boıy rıza bolyp ótemin — óıtkeni sol túngideı rahatty bastan keshken emespin, tap sol túndegideı baqytty bolǵan emespin! Qarańǵy túnde kózimdi ashyp, seniń qasymda jatqanyńdy sezingenimde, baqyttan qalyqtap ushyp júrgendeı, ózimniń juldyzdy aspannyń astynda jatpaǵanyma tań qalýmen boldym. Joq, men eshqashan eshteńege ókingen emespin, súıiktim, osy tún báriniń qarymyn qaıtardy. Qarańǵy túnde seniń tynysyńdy tyńdap, ózińniń dál qasymda jatqanyńdy sezinip, baqyttan jylaǵanym esimde.

Tańerteń ketýge asyqtym. Dúkenge keshikpeı barýym kerek edi, sosyn, qyzmetshiń kelmeı turyp ketkim keldi, — onyń meni kórgenin qalamadym. Kıinip, aldyńda turǵanymda sen meni qushaqtap, betime úńilip uzaq qaradyń; jadyńda alys, buldyr estelikter jylt etti me eken, álde baqyttan bal-bul janǵan júzim sonsha sulý bolyp kórindi me eken? Sosyn sen erinimnen súıdiń. Men seni álsiz ǵana ıterip, esikke buryldym. Sen: — Gúl alǵyń kelmeı me? — dep suradyń. — Men: — Iá, — dedim. Sen jazý ústelińde turǵan kógildir hrýstal qumyradan (o, men bul qumyrany bala kúnimde bólmeńe kirgen kezimnen beri bilemin) tórt tal raýshan gúlin shyǵaryp, maǵan usyndyń. Men odan keıin birneshe kún boıy sol gúlderdi súıip júrdim.

Biz taǵy da kezdesemiz dep kelistik. Men keldim. Taǵy da ǵajaıyp túndi bastan keshtik. Sosyn taǵy bir, úshinshi túndi syıladyń. Sosyn jol júrýiń kerektigin aıttyń — men bala kezimnen osyndaı saıahattaryńdy jek kóretinmin! — jáne kelgen soń birden habar beretinińdi aıttyń. Men ony poshtadan alatyn boldym; atymdy da aıtqym kelgen joq, — qupıamdy saqtaǵym keldi. Sen qoshtasarda maǵan taǵy da raýshan gúlderin usyndyń.

Sosyn eki aı boıy kún saıyn habar kúttim... kútý azabyn, toryǵýymdy nesine tizbekteıin? Men seni kinálamaımyn, ózińdi osy ádettegideı qalpyńda - kúıip-janǵan ári umytshaq, elikkish ári adaldyqty saqtamaıtyn qalpyńda jáne búgin de sol ózgermegen qalpyńda súıemin. Sen baıaǵyda-aq oralǵan bolatynsyń, ony men terezeńnen tógilgen jaryqqa qarap bildim, biraq sen maǵan keldim dep jazǵan joqsyń. Búgingi, sońǵy saǵatym soǵylarda, ómirimniń bárin arnaǵan senen kelgen bir japyraq qaǵaz da joq mende. Men kúttim, tózimimdi sarqa kúttim. Biraq sen shaqyrmadyń... bir aýyz sóz jazbadyń...

Meniń balam keshe kóz jumdy — bul seniń de balań bolatyn. Bul seniń de balań bolatyn, súıiktim — sol úsh túnniń birinde boıǵa bitken náreste; men muny ant etip aıta alamyn, ólim aldynda turǵanda adam ótirik aıtpaıtynyn bilesiń. Bul bizdiń balamyz edi, ant etemin, óıtkeni men saǵan berilgen sátten bastap, bala dúnıege kelgenge deıin maǵan bir de bir erkek qolynyń ushyn da tıgizgen joq. Seniń qolyń tıgen tánim ózime qasterlideı kórinetin. Men úshin búkil álem bolǵan óziń men ómirimde jylt etip joq bolatyndardyń arasynda ózimdi  qalaı bólshekter edim? Ol bizdiń balamyz edi, súıiktim, meniń túpsiz tuńǵıyq mahabbatym men seniń alańsyz, esepsiz, tipti esiń kete  aımalap-ópkenińniń jemisi, sábıimiz, ulymyz, jalǵyz balamyz edi.

Biraq sen menen mynany suraıtyn shyǵarsyń, súıiktim, — bálkim, úreılene, bálkim tek tańdana — osy jyldar boıy balamyz týraly lám demeı kelip, endi ǵana, ol máńgilik uıqyǵa ketip, myna qarańǵy bólmede jatqanda, endi qaıtyp kelmeske keterinde ǵana nege aıtyp otyrǵanymdy suraıtyn shyǵarsyń. Al men ony qalaı aıtar edim? Sen maǵan, aıtqanyńa erip, esh qarsylyqsyz berilgen, úsh túndik ermegiń bolǵan beıtanys áıelge, esh senbes ediń; kezdeısoq kezdesýdiń beıtanys qatysýshysy bolǵan myna meniń ózińe, kóbelek sezimdi adam-aý, saǵan, adaldyq saqtaǵanyma esh senbes ediń, sodan bul balanyń ózińdiki ekenin moıyndasań da, kóńilińde kúmán qalar edi...

Eshqashan, tipti meniń sózim shynaıy bolyp kórinse de, kóńil túkpirindegi, óziń sıaqty baqýatty adamǵa bóten bireýdiń balasyn baqtyryp qoıǵanym týraly jymysqy oıdan aryla almas ediń! Maǵan seziktene qarap, aramyzda syrt kózge bilinbeıtin, áldebir ... bulyńǵyr senbeýshilik ornyǵar edi. Sosyn... men seni jaqsy biletin edim ǵoı; tipti seni ózińnen de jaqsy biletin shyǵarmyn, sondyqtan da, alańsyz, jeńil qatynastarǵa beıim, mahabbattan tek oıyndy izdeıtin saǵan kenetten áke bolý, bireýdiń taǵdyry úshin jaýapty bolý ońaıǵa soqpaıtynyn túsindim.. Bostandyqqa úırengen basyń maǵan baılanǵandaı seziner ediń. Sosyn... ózińdi baılap qoıǵanym úshin erkińnen tys meni jek kórip keter ediń. Bir saǵatqa ma, birneshe mınýtqa ma, seniń moınyńa ilingen qamyttaı bolar em, sóıtip, jırenish týǵyzar edim, — al men ózimdik ór sezimmen, seniń men týraly ómir boıy alańsyz, súıispenshilikpen oılaǵanyńdy qaladym. Moınyńa masyl bolǵansha, bárin ózim kóterýdi artyq kórdim, ózińe ińkár bolǵan áıelderdiń ishinde sen súıispenshilikpen ári rızashylyqpen eske alatyn jalǵyz jan bolǵym keldi. Biraq, ókinishtisi sol, sen eshqashan men týraly oılaǵan emessiń, ásheıin umytyp kettiń.

Jo-joq, men seni múlde kinálamaımyn, súıiktim! Jazbamnan ashshy zapyran ókinishtiń izin baıqasań, keshir meni. Meniń demsiz sábıim, bizdiń sábıimiz qasymda, lypyldap janǵan balaýyz otynyń astynda jatyr; men Qudaıǵa judyryǵymdy túıip, ony qanisher dep qarǵadym, aqyl-oıymnan adasa bastadym. Nalamdy kesh meniń, shaǵynǵanymdy kesh! Seniń meıirimdi, qaıyrymdy jan ekenińdi bilemin ǵoı, kez kelgen adamǵa qol ushyn berýge daıyn ekenińdi, tipti, ótinish etken beıtanys adamdarǵa kómektesetinińdi bilemin. Biraq seniń meıirimdiligiń ózgeshe, ol barshaǵa arnalǵan, jáne kez kelgen adam odan qolyna syıǵanynsha alýǵa erikti; ol — sheksiz, ulan-ǵaıyr, biraq, keshir meni, ol jalqaý, ol qaıta-qaıta eskertkendi, ótingendi kútedi. Óıtkeni sen qýana kómekteskiń keletindikten emes, shaqyrǵanda, ótingende kómektesesiń, uıalǵanyńnan, álsizdigińnen kómektesesiń. Sen — muny ashyq aıtýyma ruqsat et — kedeıshilikke, qaıǵyǵa tap bolǵan adamdy óziń sıaqty baqytty jandardan artyq dep oılamaısyń. Al óziń sıaqty adamdardan, tipti olardyń eń meıirimdisinen birdeńe suraý óte qıyn.

Birde, bala kezimde, «kózsheden» syǵalap turyp, seniń esigińdi qaqqan qaıyrshyǵa sadaqa bergenińdi kórdim. Ol aýzyn ashpaı jatyp oǵan aqsha berdiń jáne kóp aqsha berdiń, biraq muny, beıne bir ol tezirek ketse eken degendeı asyǵyp-úsigip istediń; maǵan sen birtúrli onyń kózine qaraýdan qorqatyndaı kórindiń... Sol bir asyǵyp-úsigip, qaıyrshydan qysylyp, rızashylyǵyn tyńdaýǵa da basyńdy ala qasha jasaǵan kómegiń kóz aldymda qalyp qoıdy.

Saǵan eshqashan eshteńe aıtpaýymnyń sebebi, mine, osynda. Árıne, aıtsam, ol bala ózińdiki ekendigine senimdi bolmasań da seniń maǵan kómektesetinińdi bildim, tipti meni jubatar ediń, aqsha berer ediń, kóp aqsha berer eń... biraq sonyń bárin de ishteı osy bir jaǵymsyz jaıdan tezirek qutylsam degen tilekpen ister ediń; tipti, ol balany týýdyń qajeti joq dep úgitter ediń dep te oılaımyn. Al men bárinen buryn osydan qoryqtym — óıtkeni, sen qalasań, men bárine kóner edim, seniń sózińdi eshqashan jerge tastaı almas edim.

Biraq bul bala men úshin bári-tin, óıtkeni ol — seniń urpaǵyń edi ǵoı, biraq, men janymda qaldyra almaǵan baqytty, sen maǵan máńgilikke syılap (men solaı dep oılap em) bul — meniń tánimde búr jarǵan, meniń ómirimnen ajyraǵysyz SEN ediń. Mine, áıteýir,  saǵan qolym jetti, boıymda seniń ómirińniń búrlep kele jatqanyn sezindim, ony tamaqtandyryp, álpeshtep, súıip, rahatqa bólene alatyn boldym. Janym osyndaı rahatty kútip sarǵaıyp edi. Mine, sondyqtan da, súıiktim, júregimniń astynda seniń balań jatqanyna sonshalyqty baqytty edim — endi menen esh taıqyp qashyp kete almas ediń.

Súıiktim, men biraq baqytty aılardy ǵana bastan keshkenim joq; bul kezderi adamdar tarapynan talaı sumdyq pen azapty da kórdim. Maǵan ońaı bolǵan joq. Sońǵy aılarda dúkenge bara almadym, óıtkeni týystarym meniń boıymdaǵy ózgeristi baıqap, úıge habarlar edi. Anamnan aqsha suraǵym kelgen joq, sondyqtan ózimdegi birli-jarym baǵaly zattardy satyp kún kórdim. Bosanýǵa bir apta qalǵanda kir jýýshy áıel sońǵy birneshe kronymdy urlap alyp, meniń bosaný panajaıyna jatýyma týra keldi. Ol jerge asa muqtaj, taqyr kedeı, izdeýshi-suraýshysy joq jandar ǵana keletin, seniń balań sol qaıyrshylyq uıyǵynda dúnıege keldi.

Panajaı adam turǵysyz bolatyn — bári de bóten, ol jerde jatqan jalǵyzilikti jandar — bizder de bir-birimizge jat edik ári bir-birimizdi jek kórdik; bizdi hloroform men qan sasyǵan, yńyrsý men shyńǵyrýdan qulaq tunatyn palataǵa ortaq baqytsyzdyq, ortaq azap aıdap ákelgen-di. Jas dárigerlerdiń kórpemizdi mysqyldaı ashyp, qorǵansyz áıelderdiń tánin ǵalymsymaq keıippen túrtkilegen arsyzdyǵynan, kútýshi áıelderdiń toıymsyzdyǵynan, jezóksheler men aýrý adamdarmen birge bolýǵa májbúrligimnen zardap shege otyryp, men qorǵansyz adamnyń basyna túsetin qorlaýdy, uıat pen kemsitýdi solardaı-aq bastan keshtim; o-o, ol jerde adamnyń qymsynyp, uıalýyn kózben jep, sózben jerge kóme salady eken.

Seniń adam ekenińdi bildiretin esimiń jazylǵan tildeı qaǵaz ǵana, al kerýette jatqandar — zertteý júrgizýge qoıylǵan azapty tán dersiń; úıinde, ózin súıetin, qamqor kúıeýine perzent syılaıtyn áıelder jalǵyzilikti, qorǵansyz áıelge zerthana ústelinde jatqandaı bolyp bala týýdyń qanshalyqty aýyr ekenin bilmeıdi! Tipti qazir de, eger kitaptarda maǵan «tamuq» degen sóz kezdesse, men yńyrsyp, shyńǵyryp jatqan áıeldermen aýzy-murnynan shyqqansha toltyrylǵan sasyq bólmeni eriksiz eske alamyn.

Muny aıtqanym úshin keshir meni. Biraq men muny alǵashqy jáne sońǵy ret jasap otyrmyn; endi eshqashan da bul jaıdy aýzyma almaımyn. Men on bir jyl boıy úndemegenmin, jaqynda máńgilikke únim óshedi; biraq, tym bolmasa bir ret ózime múmkindik berip, qazir demsiz jatqan balanyń maǵan qanshalyqty qıyndyqpen kelip, ómirimniń bar baqyty bolǵanyn aıtýym kerek. Men ol jaıdy baıaǵyda-aq umytqanmyn, balamnyń óskenin kórip, kúlkisin estip, qýanǵanda umytqanmyn; biraq qazir, ol ólgen kezde, azabym qaıta bastaldy, sondyqtan da bar daýsymmen shyńǵyryp, aıqaılamaı tura almaımyn, tym quryǵanda bir ret qaıǵymdy jeńildetýim kerek qoı.

Biraq men saǵan kiná artpaımyn, tartqan azaptarymdy  mán-maǵynasyz etken Qudaıǵa ǵana nalam bar. Ant etemin, men seni kinálamaımyn, tipti ashý qysqanda da saǵan qarsy shyqpaǵanmyn. Tolǵaq qysyp, tánimniń dal-duly shyqqanda da, aýyr azaptan janymdy qoıarǵa jer tappaǵan sátterde de Qudaıdyń aldynda seni aıypty etken joqpyn; men ol túnderdiń bolǵanyna eshqashan ókingen emespin; ózimniń saǵan degen súıispenshiligimdi qarǵaǵan emen! Seni súıip, kezdeskenimizge rızashylyǵymdy aıtýmen ómir súrdim. Eger de panajaıdaǵy sumdyq sátter qaıtalanatyn bolsa jáne aldymda ne kútip turǵanyn biletin bolsam da, men osy qadamdy taǵy da jasar edim, súıiktim meniń! Myń ret solaı jasar edim...

Bizdiń balamyz keshe qaıtys boldy — sen ony eshqashan bilgen joqsyń. Eshqashan, tipti kezdeısoq kezdesýde de óziń ómir bergen kishkentaı perishteniń júzine kóziń túsken joq. Men senen uzaq jasyrynyp júrdim; baıqaımyn, balam bolǵandyqtan seni áldeqaıda baısaldy sezimmen súıetindeımin, áıteýir, endi sezimim maǵan burynǵydaı jan azabyn tarttyrmaıtyn. Ózimdi ulym men ekeýińniń arasynda bólgim kelgen joq, sondyqtan da men ózimdi, ómiri menen tys ótip jatqan baqytty erke jan — saǵan emes, ózimdi qajet etetin, ózim asyraýym kerek bolǵan, qushaǵyma alyp, qushyp, súıe alatyn balama arnadym.

Osy, túp-tamyrymen mendik bolǵan ekinshi «sen» paıda bolǵaly beri saǵan essiz yntyqtyrǵan taǵdyrdyń aıaýsyz bıliginen bosaǵan sıaqtymyn; tek anda-sanda ǵana úıińniń janyna baryp ketetinmin. Jáne osy jyldar ishinde, seniń ár týǵan kúnińe men aq raýshan gúlderin jiberetinmin. Týra bizdiń sezimge toly alǵashqy túnimizden keıin sen syılaǵan gúlderdeı. Osy on, on bir jylda tym bolmasa bir ret ol gúlderdi kim jiberetinin ózińnen suradyń ba? Bálkim, bir kezderi óziń tap osyndaı raýshan gúlin syılaǵan jandy esińe alǵan shyǵarsyń? Jaýabyń maǵan belgisiz jáne endi ony eshqashan da bilmespin. Jylyna bir ret qana sol kezdesýdi eske alsa eken degennen basqa tilek bolǵan joq mende.

Bizdiń  baıǵus balamyzdy sen bilgen joqsyń — onyń bar ekenin jasyryp qalǵanyma endi ǵana  ókinip otyrmyn, óıtkeni sen ony jaqsy kórer ediń. Sen bizdiń baıǵus balamyzdy bilgen joqsyń,  onyń meni jáne búkil álemdi shýaqty sáýlege toltyrǵan oıly, qońyr kózderimen — seniń kózderińmen! — kúlimdeı qaraǵanyn kórgen joqsyń. Ah, ol sondaı kóńildi, súıkimdi sábı bolatyn! Onyń boıynan seniń pysyqtyǵyń, ushqyr, albyrt qıalyń men mundalap turatyn. Sen ómirmen oınaıtyndaı, ol da saǵattap áldenemen berile oınaıtyn, sosyn uzaq ýaqyt boıy qabaǵyn túıip ap, kitaptaryna shuqshıyp otyratyn. Ol kún ótken saıyn sen sıaqtanyp bara jatty. Onyń boıynan saǵan tán ekiudaıylyq — baısaldylyq pen jeńiltektiktiń qospasy ap-anyq baıqala bastady, ol saǵan uqsaǵan saıyn meniń oǵan degen súıispenshiligim de órshı tústi.

Ol óte jaqsy oqydy, fransýzsha sóılegende aýzy damyl tappaıtyn, dápterleri tap-tuınaqtaı bolatyn, ózi de áp-ádemi edi, ásirese, qara barqyt kostúmin nemese teńizshi kúrteshesin kıgende kóz ala almaıtynmyn! Qaı jerde júrsek te ol kózge túsýshi edi, Grado jaǵajaıynda qydyryp júrgende áıelder toqtap, onyń uzyn, sarǵysh shashynan sıpaıtyn; Zemmerıngte shanamen syrǵanap júrgeninde ótken-ketkenniń bári oǵan súısine qaraıtyn. Ol sondaı súıkimdi, meıirimdi ári jany meıirimge toly názik bala edi. Ótken jyly ol Terezıaným ınternatyna oqýǵa tústi, sondyqtan, on segizinshi ǵasyrdaǵy paj balalardaı nysandy kıim kıip, qylyshyn asynyp júrip edi, — al qazir onyń ústinde jeıde ǵana bar, erinderi kógiljim tartyp, qoldary keýdesine qoıylǵan kúıi jatyr baıǵus bala.

Bálkim, sen menen balany osyndaı baılyqqa qalaı bólediń, joǵary sanattaǵy adamdardyń jeńil, alańsyz ómiriniń barlyq qýanyshtaryn qalaı bere aldyń dep surarsyń? Súıiktim meniń, men senimen qara túnektiń ishinen tildesip otyrmyn, sondyqtan da uıalmaımyn, saǵan ony da aıtamyn, tek sen shoshyp ketpe, súıiktim, — men ózimdi satatynmyn. Men kóshe kóbelegi, jezókshe bolǵan joqpyn, biraq men ózimdi satatynmyn. Meniń baı dostarym, baı kóńildesterim boldy; áýeli olardy men izdegenmin, — sosyn olar meni izdeı bastady, óıtkeni men — sen ony baıqadyń ba? — óte kórikti bolatynmyn. Ózim berilgen adamdardyń barlyǵy maǵan rıza bolatyn, olar maǵan baýyr basyp qalýshy edi, bári de meni súıetin, tek sen ǵana meni súımediń, sen ǵana, súıiktim!

Mine, shyndyqty aıttym, qalaı, meni jek kóresiń be endi? Joq, sen meni jek kórmeıtinińdi bilemin, meniń nelikten bulaı istegenimdi, seniń balań úshin solaı istegenimdi túsinetinińdi bilemin. Sonaý bir kezde, bosaný panajaıynda men qaıyrshylyqtyń sumdyq bet-beınesin kórgenmin, kedeı adamdy taptap, qorlaıtynyn, myna ómirde onyń qurbandyqqa shalynǵan adam ekenin uqqanmyn. Sondyqtan da seniń balańnyń, pák, ǵajaıyp balapanyńnyń shyńyraýdyń túbinde, qarasıraqtardyń arasynda, kósheniń jabaıylyǵy men pasyqtyǵyn kórip óskenin qalaǵan joqpyn. Onyń qaımyjyqtaı erini dóreki sózder aıtqanyn, appaq, názik tánine kedeılerdiń túrpideı kıimi tıgenin qalamadym. Seniń balańda bári de bolýy kerek — baılyqtyń, jer betindegi ıgiliktiń bári bolýy kerek, ol seniń bıigińe kóterilip, seniń ómir súrý deńgeıińe jetýge tıis.           

Sondyqtan, sondyqtan ǵana men ózimdi satatyn boldym, súıiktim. Men úshin bul qurbandyqqa barý emes edi, óıtkeni, ar-namys nemese masqara deıtinderdiń men úshin máni qalǵan joq-ty; sen, meniń tánim tıesili bolýǵa tıis jalǵyz adam, sen meni súımediń, qalǵanynyń barlyǵy men úshin báribir edi. Erkekterdiń aımalaýlary, tipti olardyń shynaıy sezimderi meni selt etkizbeıtin. Ózimniń jaýapsyz mahabbatymdy eske alyp, keıbireýlerin shynaıy qurmettep, qatty aıasam da, júregim tolqymaıtyn.

Aralasqan adamdarymnyń bári de maǵan qurmetpen qarap, qoldarynan kelgen jaqsylyqtaryn aıamaıtyn, betimnen qaqpaı erkeletetin. Bir graf, qartań tartqan jesir adam, meni týǵan qyzyndaı jaqsy kórdi, teksiz balany, seniń balańdy Terezıanýmǵa ornalastyrý úshin talaı tabaldyryqty tozdyrǵan da — sol. Ol meniń ózine turmysqa shyǵýymdy úsh, tórt ret surady, — men qazir grafınıa atanyp, Tıroldaǵy ǵajaıyp saraıdyń ıesi bolyp otyrar edim, balanyń ony jan-tánimen jaqsy kóretin ákesi, al meniń baısaldy, bekzat, meıirimdi kúıeýim bolyp, esh alańsyz kún kesher edim. «Joq» deýim onyń janyna batsa da, men kelisim bermedim. Bálkim, men qatelesken de shyǵarmyn. Kelissem, typ-tynysh kún keship, qulynshaǵym quldyrańdap qasymda júrer me edi, biraq, muny da saǵan aıtpasyma bolmas — men baılaýly bolǵym kelgen joq, kez kelgen ýaqytta saǵan erip keterdeı erkin bolǵym keldi. Kóńilimniń túkpirinde sen meni shaqyrady, tym bolmasa, bir saǵatqa shaqyrady degen armanym buǵyp jatatyn... Sondyqtan, osy bir yqtımal bir saǵat úshin, basym bos bolyp, shaqyrǵan sátińde kelýim úshin, men bárinen bas tarttym. Balalyqtan kózimdi ashqannan bergi barlyq ǵumyrymnyń seniń sondaı qalaýyńdy kútýmen ótkenin aıtsańshy!

Jáne ol sát týdy da. Biraq sen ony bilmeısiń, sondaı sát ekenin sezgen de joqsyń, súıiktim! Sen meni bul joly da tanyǵan joqsyń, — sen eshqashan, eshqashan da meni tanymaıtynsyń! Men seni buryn da teatrda, konsertterde, Praterde, kóshede kezdestiretin edim ǵoı — kórgen saıyn júregim dúrsildep, áldeneni kútetinmin, biraq sen maǵan qaramaıtynsyń: syrt keıpim qatty ózgerdi ǵoı, jasóspirim qyz áıelge aınaldy; meni jurt kórikti, kelbetti desetin; úlde men búldege oranyp, qoshemettegen tabynýshylardyń ortasynda júretin áıelge qarap, alakóleńke jatyn bólmeńde kórgen uıań qyzdy qaıdan tanyr ediń! Keıde meniń qasymda kele jatqan erkekterdiń bireýi senimen ıilip amandasatyn; sen de qurmet kórsetip, maǵan kóz tastaıtynsyń, biraq bul salqyn kózqaras ádeptiliktiń, bir sáttik qyzyǵýshylyqtyń belgisi ǵana edi; bul meni bilmeıtin, bóten, jat kózqaras bolatyn.

Áli esimde, osy meni tanymaýyń (al men oǵan úırene de bastaǵanmyn) janyma aıaýsyz jara salǵan-dy... Bul teatrda bolyp edi, men lojada óz dosymmen, al sen kórshi lojada otyrdyń. Ývertúra oınap, jaryq sóndi, sondyqtan betińdi kóre almadym, biraq dál qasymnan, týra baıaǵy túndegideı tynysyńdy estip otyrdym. Mine, sen  qolyńdy, názik, jup-jumsaq qolyńdy bizdiń lojalarymyzdy bólip turǵan barqyt bógeýilge qoıdyń. Sol sol-aq eken, boıymdy osy bir bóten, biraq bir kezderi ózimdi aımalaǵan sonshalyqty súıikti qoldy súıip alǵym kelgen tilek bıledi. Mýzyka áýenine eltigen men osy býyrqanǵan sezimge boı bermeý úshin ózimdi ázer tejep otyrdym.

Birinshi aktiden soń men dosymnan bul jerden keteıik dep ótindim. Qarańǵy jerde — senimen sonshalyq jaqyn jáne sheksiz alys kúıde otyra almadym.

Biraq bir sát týdy, meniń bári de sheshilip qoıǵan ómirimde ol sát taǵy bir ret týdy. Bul osydan bir jyldaı buryn, seniń týǵan kúnińniń ertesine boldy. Bir qyzyǵy men kúni boıy seni oılap júrdim, óıtkeni seniń týǵan kúnińdi ylǵı mereke sıaqty atap ótetinmin. Tańerteń erte turyp, aq raýshan gúlderin satyp aldym da, óziń umytyp ketken sátterdi eske alyp, ádettegideı, saǵan jiberdim. Kúndiz ulymmen serýenge bardym, sosyn ony Demeldiń kondıter dúkenine, al keshke teatrǵa apardym; men onyń da, jastaıynan, eshteńeni bilmeı-aq, osy bir jumbaq mereke kúnin este saqtaýyn qaladym. Erteńine keshke men eki jyldan beri kezdesip turatyn sol kezdegi dosym — Brúnnan kelgen jas fabrıkantpen konsertke bardym; ol meni qatty jaqsy kóretin, qamqorlyq jasap, ózimdi de, balamdy da syı-sıapattyń astynda qaldyrsa da, úılený týraly usynysyn qabyl almaǵanymdy túsinbeı dal bolatyn; shynynda ol qurmetke laıyq jan edi jáne onyń sheksiz adaldyǵyna basqasha jaýap bergen jón edi. Konsertte biz tanystarymyzdy kezdestirip, bárimiz birge Rıngshtrasse kóshesindegi meıramhanaǵa keshki as ishýge bardyq. Ázil-qaljyń aıtyp otyryp, men Tabaren bı zalyna barýdy usyndym.

Ádette, mundaı jerlerge shaqyrǵanda men bastartatynmyn, óıtkeni ondaǵy iship alǵan adamdardyń ý-shýy, masań qyljaqtary jıirkendiretin, biraq osy joly áldebir aqylǵa syımaıtyn, qudyretti kúsh maǵan osyndaı usynys aıtqyzyp, ony barshasy qýana qoldady. Nege ekenin bilmeımin, aldymnan bir ǵajaıyp kútip turǵandaı, meni sol jaq tartty da turdy. Meniń bar qalaýymdy oryndaýǵa úırenip qalǵan serikterim sol boıda oryndarynan tik kóterilip, bárimiz Tabarenge bardyq. Onda ishken shampannan ba,  boıymdy  buryn eshqashan bolmaǵan kóńildilik bıledi.

Men úzdiksiz sharap ishe berdim, aıtylyp jatqan jeńiltek maǵynaly óleńderge qosyldym — endi bolmaǵanda, ortaǵa shyǵyp bı bıler me edim nemese zaldy basyma kóterip kúler me edim. Biraq, júregimdi muzdaı lep nemese otty dem qaryp ótkendeı kilt toqtadym — men seni kórdim: kórshi ústeldiń basynda dostaryńmen otyrǵan sen maǵan súısine, alyp-ushqan tilek toly kózqaraspen, meniń bolmysymnyń eń tuńǵıyq qoınaýyna deıin ótip, dirildetetin kózqaraspen qarap otyr ekensiń. On jyl ishinde sen maǵan taǵy da ózińe ǵana tán aqyl-eske baǵynbaıtyn qushtarlyqpen qarap otyrdyń. Meniń tulaboıym dirildep, qolymdaǵy bokaldy túsirip ala jazdadym. Qýanyshyma qaraı, bizdiń ústel basynda otyrǵandardyń eshqaısysy meniń bul kúıimdi baıqaǵan joq. Ol kúıim qarqyldaǵan kúlki men gúrsildegen mýzykaǵa kómilip qaldy.

Sen maǵan kóz almaı qadalyp, janaryńnyń ot-jalynymen órtep bara jattyń. Al men bolsam, seniń aqyry meni tanyǵanyńdy, álde kezekti, jańa beıtanys áıel retinde qarap otyrǵanyńdy túsine almaı, dal boldym. Betim ottaı janyp, dostarymnyń suraqtaryna qalaı bolsa solaı jaýap berip otyrdym. Ózińniń kózqarasyńnyń meni tolqytqanyn baıqamaýyń múmkin emes edi. Basyńdy sál-pál ǵana ızep, sen maǵan vestıbúlge shyq dep belgi berdiń. Sosyn jurttyń bárine ádeıi estirte esep aıyrysýdy suradyń da, dostaryńmen qoshtasyp, meni kútetinińdi kózqarasyńmen bildirip, syrtqa shyqtyń. Men jan dúnıemdi bılegen tolqynysty basa almaı, tula boıym qalsh-qalsh etip, aıtarǵa sóz taba almadym. Tap osy kezde ortaǵa shyqqan bıshiler juby ókshelerin úzdiksiz tyqyldatyp, merekeler sánine aınalǵan bıdi oryndaı bastady da, jurttyń nazary solarǵa aýdy. Sol sátti paıdalanyp, men ornymnan turyp, dosyma «qazir kelem» dep eskerttim de, seniń sońyńnan shyqtym.     

Sen vestıbúlde, kıimilgish bólmeniń qasynda meni tosyp turdyń; taqap kelgenimde júziń jaınap ketti. Kúlimsireı, maǵan qarsy asyǵa adymdadyń — seniń meni tanymaǵanyńdy uqtym; óziń qumartqan áıelden sonaý jasóspirimdi de, boıjetken qyzdy da kórmediń; seni maǵan umtyldyrǵan taǵy da bir jańa, belgisizdikke qyzyqqandaı qyzyǵýshylyq edi... «Men úshin bir saǵat ýaqyt taba alar ma ekensiz?» — dep suradyń sen. Senimdi, erkin sóıleýińnen seniń meni bir keshke satyp alýǵa bolatyn áıelderdiń biri retinde qabyldap turǵanyńdy túsindim. — Iá, — dedim men, osydan on jyl buryn alakóleńke kóshede uıań qyz jany dirildep aıtqan bir aýyz sózdi qaıtalap. «Biz qashan kórise alamyz?» — dep suradyń sen. — «Qalaǵan ýaqytyńyzda», — dep jaýap berdim esh uıalmaı. Sen maǵan, sonaý keshtegi, osyndaı asyǵys jaýabymmen aıran-asyr etken kezdegideı, tańdana qaradyń. — Qazir de bola ma? — dep, sál batylsyzdaý suradyń. — Iá, — dedim men, — júr, kettik, — sóıttim de mantomdy alý úshin kıimilgish bólmege bettedim.

Sonda ǵana kıim alatyn nómirsheniń dosymda qalǵany esime tústi. Qaıta oralyp, ony suraý uzynsonar túsindirýdi talap eter edi; biraq senimen birge ótkizetin bir saǵatty, ózim qansha jyl armandaǵan bir saǵatty qurbanǵa shalǵym kelmedi. Bir sát te kidirmesten, keshke kıgen kóılektiń ústinen shálimdi jamyla saldym, sosyn mantony da, meni sonshalyq jaqsy kórip, qamqorlyq jasap júrgen adamdy qanshalyq uıatqa qaldyrǵanymdy da oılamastan, tumandy túnge qadam bastym. O, men bul qadamymnyń qanshalyqty uıatsyzdyq ekenin, eki jyl birge turyp, asyrap-baǵyp kele jatqan kóńildesiniń áldebireýdiń jeteginde ketkeni er adam úshin aıaýsyz soqqy bolaryn, endigi tirligimniń tas-talqany shyǵatynyn jaqsy túsindim, — biraq, taǵy da seniń ernińnen bal tatýǵa, seniń ólip-óshken sózderińdi estýge degen alyp-ushqan, ańsarly tilekpen salystyrǵanda, men úshin dostyq degenniń, tipti, ómirdiń óziniń quny joq edi... Men seni solaı súıgenmin: endi, bári de ótkende, bári de qumǵa sińgendeı joq bolǵanda, saǵan muny aıta alam. Men, eger de sen meni ólim-qalimde jatqanymda shaqyrsań da, sońyńnan erýge kúsh tabatyn sıaqtymyn.

Kireberiste ekıpaj tur eken, biz seniń úıińe bardyq. Taǵy da daýsyńdy estigenimnen, jaqyndyǵyńdy sezingenimnen alǵashqy kezdesýimizdegideı mas bolyp, bala kúnimdegideı baqyttan basym aınaldy. Arada on jyldan astam ýaqyt ótkende taǵy da baspaldaqpen kóterilip kele jattym. Jo-joq, ózimniń sol sátterde bárin de ekiudaı sezimmen: ótken shaqta jáne osy shaqta sezingenimdi aıta almaımyn. Seniń bólmeń kóp ózgermepti: tek birneshe kartına, kitaptar, azdap jańa jıhaz qosylypty, qalǵanynyń bári de maǵan tanys edi! Al jazý ústeliniń ústinde raýshan gúlder — osynsha jylda esińe bir almaǵan, tipti qazir de, ol seniń qasyńda bolyp, óziń ony aımalap, qushyp-súıgen kezińde de tanymaǵan qyzdy esińe alsyn dep, men týǵan kúnińniń qarsańynda jibergen gúlderim salynǵan qumyra turdy.  Biraq, qalaı degenmen de, gúlimdi saqtaıtynyń, seniń aınalańda «meniń» bir bólshegim bar ekenin, mahabbatymnyń lebi qalyqtap turǵanyn kórý men úshin qýanysh edi.             

Sen meni qushaǵyńa aldyń. Taǵy da... uzaq túnge qasyńda qaldym. Biraq bul jerde de sen meni tanymadyń. Aımalaýlaryńnan tánim balqyp, baqytqa bólengenimde... sen úshin súıikti áıel men satyp alǵan áıeldiń arasynda aıyrmashylyq joq ekenin kórdim. Sen toıattaý úshin bolmysyńdaǵy ysyrapshyldyqpen áıelge alańsyz beriledi ekensiń. Túngi  meıramhanadan ákelgen áıelge ózińniń sonshalyq eljirep, erkeletkeniń, qas-qabaǵyma qarap, asqan meıirimdilik ári qurmet kórsete turyp, ekeýara rahatqa bólený úshin esh qymsynbaı, sonshalyq qushtarlyq tanytýyńnan men osydan on jyl burynǵydaı baqyttan basym aınalyp jatyp, tabıǵatyńdaǵy ózińe ǵana tán ekiudaıylyǵyńdy: bir kezde meni, áli balalyqpen qoshtaspaǵan óndirdi moıyndatqan mahabbat oıynyndaǵy asqan ónerińdi tanydym. Tap osyndaı, ekeýara qatynastaǵy bir mınýttyń bıligine sonshalyq lapyldap janyp berilip, óz janynyń asa qasterli tuńǵıyqtaryn basqa janǵa myrzalyqpen ashatyn, biraq, keıinnen, osynyń bári de, ókinishke qaraı, aqylǵa syımastaı umytshaqtyǵynyń arqasynda óship qalatyn bir de bir adamdy kezdestirgen emespin.

Biraq men de seni umyttym. Sol jerde, qarańǵy bólmede, seniń qasyńda men kim edim? Es-tússiz ǵashyq qyz ba, seniń balańnyń anasy ma nemese meıramhanadan ákelgen bóten áıel me edim? Ah, sol bir rahatty túnde bári de tanys, buryn da bastan ótken baıyrǵy jaı, sonymen birge sýsaǵan shólińdi qandyrardaı jańa edi! Men sol túnniń bitpeýin tilep, jalbarynyp jattym.

Biraq tań atty; biz kesh turdyq, sosyn sen ózińmen birge tańǵy as ishýge shaqyrdyń. Biz kózge kórinbeıtin qyzmetkerler daıyndaǵan sháıdi iship otyryp, ár nárseni bir aıtyp, emin-erkin áńgimelesip otyrdyq. Sen taǵy da menimen jaı ǵana, shyn peıilmen, yńǵaısyz suraqtar qoımaı, birdeńelerdi bilýge umtylmaı sóılestiń. Kim ekenimdi de, qaıda turatynymdy da suraǵan joqsyń; sen úshin men kezdeısoq, elittirer qyzyq oqıǵa; aýada tútinniń tez tarap ketetini sıaqty, jadyńnan jyldam óshirilip qalatyn mınýttyq qumarlyq ıesi edim. Sen taıaý arada Soltústik Afrıkaǵa eki nemese úsh aıǵa sozylatyn saıahatqa shyǵatynyńdy aıttyń; qorqynyshtan meniń tula boıym dirildep ketti. Qulaǵymdaǵy «Bitti bári, bári ótti de umytyldy!» degen yzyń qýanyshymdy toryǵýmen almastyrdy. Sol jerde seniń aıaǵyńa jyǵylyp: «Meni ózińmen birge ala ket! Sonsha jyl ótti ǵoı! Meni qashan tanısyń?!» dep shyńǵyra jylaǵym keldi. Biraq men sonshalyqty uıań, qorqaq, jasyq, ári qulaı berile súıip, saǵan baǵynǵan jan edim! Sodan da bar bolǵany: «Ókinishti-aq!» dedim. — Sen kúlimsireı qarap:  «Sen, shynymen ókinip otyrsyń ba?» dep suradyń.

Osy jerde men kenet boıymdy bılegen sezimge berilip shydamaı kettim. Ornymnan turyp, betińe kóz almaı uzaq qaradym. Sosyn: — «Men súıgen adam da ylǵı osylaı ketetin» dedim. — Men saǵan, seniń kózińe tike qarap turdym. «Qazir, qazir ol meni tanıdy!» Men qorqynysh pen úmitten dir-dir etip kútip turdym. Biraq sen kúlimsirep: — «Saıahattardan qaıtyp oralady ǵoı» dep jubattyń. — «Iá, — dep jaýap berdim men, — oralady, biraq bárin umytyp oralady».

Bálkim, muny aıtqanda meniń daýys yrǵaǵymda áldebir ózgeshelik, yntyqtyq boldy ma, endi sen de ornyńnan turyp maǵan tańdana ári meıirlene qaradyń. Iyǵyma qolyńdy salyp: «Jaqsy nárse umytylmaıdy, men seni umytpaımyn», — dediń de, meniń beınemdi máńgi jadyńda saqtaǵyń kelgendeı, kózińdi kózime qadadyń. Osy bir áldeneni túrtkilep izdep, meniń bar bolmysymdy ózine sińirip alatyndaı bolǵan kózqarastyń tula boıymdy kókteı ótip bara jatqanyn sezgenimde, men, áıteýir kózińdi tumshalaǵan tuman endi ydyraıtyn bolar dep oılaǵanmyn. «Ol meni tanydy, ah, tanydy meni!» Osy oıdan janym shat-shadyman kúı keshti.

Biraq sen tanyǵan joqsyń. Iá, sen meni tanyǵan joqsyń jáne buryn-sońdy sen úshin men tap qazirgideı bóten bolǵan emes edim, áıtpese... áıtpese, birneshe mınýttan keıingi istegenińdi qalaı ister ediń? Sen meni súıdiń, sosyn taǵy da qushyrlana súıgeniń sonsha, bosap ketken shashymdy qaıtadan jóndeýime týra keldi. Sosyn, aınanyń aldynda turyp kenetten... — men sumdyq oıdan ári uıattan qulap qala jazdadym, — meniń mýftama eki iri qaǵazdy bildirmeı tyǵa salǵanyńdy kórdim. Shyńǵyryp jibermeı ózimdi qalaı ustaǵanymdy, seni qalaı jaǵyńnan salyp jibermegenimdi bilmeımin, — sen osy tún úshin maǵan, ózińdi bala kúnimnen súıgen maǵan, óz balańnyń anasyna aqsha tólep jattyń! Sen úshin men bar bolǵany Tabarennen kelgen jezókshe ǵana edim, odan basqa eshkim de emes! Sen maǵan aqsha tólediń! Meni umytyp ketkeniń azdaı, seniń qorlaýyńdy kórýim kerek eken!

Men jantalasyp zattarymdy jınaı bastadym. Tek ketsem eken, tezirek ketsem dedim, — bolǵan jaı janymdy aıazdaı qarydy. Qalpaǵymdy aldym, ol jazý ústelinde aq raýshangúl, meniń raýshangúlderim salynǵan qumyranyń qasynda jatyr edi. Tap osy sátte boıymda maǵan kúsh bermeıtin alasapyran bir tilek boı kóterdi: men taǵy bir talpynys jasap kórgim keldi: — «Aq raýshangúlińniń bireýin maǵan beresiń be?» — «Árıne, berem», — dep jaýap berdiń de sol sátte-aq qumyradan gúldi sýyryp aldyń. — «Biraq, ony saǵan áıel... seni súıetin áıel syılaǵan shyǵar?» «Múmkin, — dediń sen, — bilmeımin. Ony maǵan berip jiberipti jáne kim jibergenin bilmeımin. Olardy sol úshin jaqsy kórem». — Men saǵan tesile qaradym. — «Múmkin, ol da sen umytqan áıelden shyǵar»!

Sen tańyrqaı qaradyń. Men kózimdi almaı qarap turdym. Kózqarasym «Tanysańshy meni, tanysaıshy endi!» dep jan daýsymen, jalyna shyryldap turǵandaı edi. Biraq seniń kózqarasyńda tek meıirim men beıhabarlyq qana bar edi. Sen meni taǵy bir ret súıdiń. Biraq tanyǵan joqsyń.

Men esikke qaraı asyǵa adymdadym, óıtkeni jylaýǵa shaq tur edim, al saǵan kóz jasymdy kórsetpeýim kerek boldy. Qatty júgirgenim sonsha, kireberiste qyzmetshińmen soqtyǵysyp qala jazdadym. Ol joldan ytqı sekirip shyǵyp, aldymnan esik ashty, al tap osy sátte — sen estısiń be? — osy qas pen kózdiń arasyndaı qysqa sátte meniń jas toly janarym qartqa túskende, onyń kózinde bir sáýle paıda boldy: bala kezimnen beri kórmese de, Iogann meni tanydy. Men onyń aldyna tizerleı otyra ketip, tanyǵany úshin qolynan súıgim keldi... Biraq bar bolǵany mýftadan meni masqaralaǵan aqshany sýyryp alyp, qarttyń qolyna tyǵa saldym. Ol dirildep, maǵan shoshyna qarady — osy sátte ol, bálkim, men týraly sen ómir boıy bilgenińnen artyq oı túıgen bolar. Barlyq adamdar, bári, bári meni jaqsy kóretin, bári de meıirimmen qaraıtyn, tek sen ǵana, jalǵyz sen meni esińde saqtamapsyń, sen ǵana meni bir de bir ret tanyǵan joqsyń!

Meniń balamnyń, bizdiń balamyzdyń demi úzildi, endi ómirde senen basqa súıerim joq. Biraq men úshin — meni eshqashan tanymaıtyn, kórmeı qasymnan ótip ketetin, tasty basqandaı taptap ketetin, meni udaıy aıyrylysý men máńgilik kútýge májbúr etetin — sen kimsiń? Bir ret men seni, ómiri ustatpaıtyn seni, balam arqyly ustaǵandaı bolǵanmyn. Biraq ol seniń balań edi: ol qatygezdikpen meni tastap ketti de saıahattaýǵa attandy, ol da meni umytty jáne endi qaıtyp kelmeıdi.

Men taǵy da jalǵyzbyn, qashanǵydaı jalǵyzbyn, mende eshteńe joq, senen eshteńe qalǵan joq: bala da, sózder de, bir japyraq hat ta, estelikke qaldyrylǵan zat ta; eger de sen meniń esimimdi estiseń ol saǵan beıtanys at  bolar edi. Sen úshin óli bolǵandyqtan, endi nesine ózime ólim tilemeımin; sen menen ketkende, maǵan nege ketpeske? Joq, súıiktim, men seni kinálap otyrǵan joqpyn, óz qaıǵymdy qýanyshtan nurlanǵan úıińe aýdarǵym kelmeıdi. Qoryqpa, endi seniń mazańdy almaımyn, keshire gór, balam ólgen sátte men janymdy jegideı jegen jaıdy aıtýym kerek edi. Tek bir ret qana bárin sarqa aıtyp, — sosyn taǵy da qara túnekke sińip, ómir boıy ózińe til qatpaǵandaı, únsiz qalam.

Biraq tiri kezimde sen sirá da meniń ah urǵan kúrsinisimdi, qınalyp, yńyrsyǵanymdy estimeısiń,  tek ólgen kezimde ǵana osy ósıetti, ózińdi basqalardyń bárinen artyq súıgen jáne sen eshqashan tanymaǵan, ómir boıy kútip, aqyry, seniń shaqyrýyńdy estı almaǵan áıeldiń ósıetin alasyń. Bálkim, sen sonda meni shaqyrarsyń, sonda men alǵash ret saǵan degen adaldyǵymdy buzarmyn: sebebi men molada jatyp seni estı almaımyn ǵoı. Men saǵan, óziń maǵan eshteńe qaldyrmaǵandaı, portretimdi de, eshqandaı estelik zat ta qaldyrmaımyn; sen meni eshqashan tanymaıtyn bolasyń, eshqashan da. Ómirdegi taǵdyrym osyndaı boldy ǵoı, ólimimde de solaı bolsyn. Ómirimniń sońǵy sátinde... seni shaqyrmaımyn, men ketip baram, al sen meniń atymdy da, túrimdi de bilmeısiń. Meniń ólimim jeńil bolady, óıtkeni alystan sen ony sezbeısiń. Eger meniń ólimime seniń janyń aýyratyn bolsa, men óle almas edim.

Men endi jaza almaımyn... basymdy kótere alar emespin... tula boıym uıyp, súıekterim qaqsap, ystyǵym kóterilip bara jatyr... qazir meniń sál jatýyma týra keletin sıaqty. Múmkin, jaqynda bári de bitetin shyǵar, múmkin taǵdyr tym bolmasa bir ret meni aıap, men sábıimdi alyp ketkenin kórmeıtin shyǵarmyn... Men endi jaza almaımyn... Qosh, súıiktim meniń, qosh bol, saǵan rızamyn. Bolǵan nárseniń bári de jaqsy boldy, ne bolsa da men... sońǵy demim bitkenshe saǵan rıza bolamyn... Boıym jeńildep qaldy — men saǵan bárin aıttym, endi sen ózińdi qanshalyqty súıgenimdi bilesiń, joq, tek qana sezesiń, sonymen birge, meniń mahabbatym seniń moınyńa júk bolyp artylmaıdy. Meniń  joq ekenim s aǵan onsha batpaıdy — men úshin sol jubanysh. Seniń tamasha, jarqyn ómirińde eshteńe de ózgermeıdi... meniń ólimim oǵan esh kóleńke túsirmeıdi... men úshin sol jubanysh, súıiktim.

Biraq... seniń týǵan kúnińe aq raýshangúlderdi endi kim jiberetin bolady? Kim? Ah, qumyra bos turatyn boldy ǵoı, jylyna bir ret jelpip ótetin meniń ómirimniń samal jeli — ol da taraıdy endi! Súıiktim, tyńdashy, ótinemin... bul meniń saǵan aıtar alǵashqy da, sońǵy tilegim... ony oryndashy: jyl saıyn týǵan kúnińde — bul árkimniń ózin oılaıtyn kúni ǵoı, — raýshangúl satyp al da kógildir qumyraǵa salyp qoıshy. Ótinemin. Solaı etshi, súıiktim, basqalar ózderine jaqyn adamdardyń janazasyn shyǵaratyny sıaqty, osyny jasashy. Men endi Qudaıǵa senbeımin, janaza shyǵarýdyń da keregi joq, men tek saǵan senemin, seni ǵana súıemin jáne ah, jylyna bir ret qana... seniń ishki dúnıeńde ómir súrgim keledi... seniń janyńda eshkimge bildirmeı jáne estirtpeı ómir súrgenim sıaqty... Ótinemin, osyny oryndashy, súıiktim, bul meniń saǵan aıtqan alǵashqy ótinishim jáne eń sońǵysy da osy... rızamyn saǵan... súıem seni, súıemin... qosh bol...

Ol qaltyraǵan qolymen hatty shetke ysyryp qoıdy. Sosyn uzaq ýaqyt oıǵa shomyp otyryp qaldy. Úzip-julyp áldebir elester eske tústi — kórshiniń balasy týraly, boıjetken qyz týraly, túngi meıramhanadaǵy áıel týraly buldyr estelikter oıǵa oraldy, biraq estelikter anyq emes, sý astynda jatqan tastaı buldyrap elestedi. Kóleńkeler birese jınalyp, birese ydyrap tarap jatty, biraq jınaqtalyp, bir beıne týyndaǵan joq. Oıynda birdeńe turdy, biraq onyń ne ekenin esine túsire almady. Munyń bárin ol jıi-jıi túsinde, qatty uıyqtap jatyp, túsinde ǵana kórgendeı kórindi.

Kenetten kózi tap aldynda jazý ústelinde turǵan kógildir qumyraǵa tústi. Ol bos tur edi. Uzaq  jyldardan beri birinshi ret munyń týǵan kúninde bos tur edi. Ol selk ete tústi; oǵan kózge kórinbeıtin esik aıqara ashylyp, typ-tynysh bólmesinde basqa álemniń sýyq jeli uıytqyp ótkendeı kórindi. Ol... ólimniń demin jáne ... máńgilik mahabbattyń demin sezindi; jan dúnıesinde áldeqandaı túısik kózi ashylyp, ol bos qıaldaı, alystan, ólimsireı estilgen qushtarlyqqa toly áýendeı bolyp ótip ketken ómiri týraly oılady.

---