InfoHub Logo

Pavlodar qalasy
№ 21 Jalpy orta bilim berý mektebiniń
kitaphana meńgerýshisi: Shahmanova Aqbota Jazkenovna

Keshtiń taqyryby: «İ. Esenberlın, Kóshpendiler juldyzy»

Keshtiń maqsaty – oqýshylarǵa týǵan jerge, elge degen mahabbatyn oıatyp, sonymen qatar óskeleń jas urpaqqa jazýshynyń ádebı murasyn tanytý.

Kórnekiligi: Inter belsendi taqta. Kitap kórmesi. Foto prortret.

Kirispe sóz: Oı - qozǵaý.
"Jaqsynyń aty, ǵalymnyń haty ólmeıdi". Ataqty «Kóshpendiler» trılogıasynyń avtory, tarıhı jazýshy İlıas Esenberlınniń 100 jyldyǵy 2015 jyly atalyp ótpek. Qara sózdiń has sheberi, qazaq ádebıetindegi taý tulǵanyń mereı toıy IýNESKO kóleminde toılanbaq. Al, biz ol týraly ne bilemiz?

1–júrgizýshi:

10 qańtar Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik syılyǵynyń laýreaty, qazaq ádebıetiniń tarıhynda búginge deıin eń kóp roman (17) jazǵan jazýshy - İlıas Esenberlınniń týǵan kúni. Ӏlıas Esenberlın (10 qańtar 1915 jyly qazirgi Aqmola oblysy, Atbasar qalasy - qazan 1983jyl, Almaty) — qazaq jazýshysy.Esin biletin qazaq Esenberlındi tanymaıdy desek, eldigimizge syn bolar.
Qazaq ádebıetinde İ. Esenberlın- jazǵan romandarynyń sany eń kóp asa kórnekti jazýshylardyń biri. Jazýshy "Aıqas" (1967), "Ǵashyqtar" (1968), "Altyn qus" (1971), "Kóleńkeńmen qorǵaı júr" (1974), "Mańǵystaý maıdany" (1978), "Amanat" (1978), t.b. romandarymen oqyrman nazaryn ózine aýdardy. Tarıhı romandary. Esenberlınniń naǵyz jazýshylyq ornyn belgilegen shyǵarmalary — "Qahar", "Almas qylysh", "Jantalas" atty tarıhı romandary. Tarıhı romandar dep ótken tarıhtyń mańyzdy oqıǵalaryn qaıta jańǵyrtyp, olardy kórkem túrde baıandaıtyn romandardy aıtady. Jazýshylar tarıhı romanda tarıhty jańǵyrtýmen shektelip qoımaı, adamgershilik, psıhologıalyq, mádenı máselelerdi birtutas kóterýge kóńil bóledi. Jazýshy I. Esenberlın óziniń tarıhı trılogıasynda qazaq eliniń HÚ-HİH ǵ.ǵ. táýelsizdik úshin tabandy kúresterin kórkem sýretteıdi. Osy joldaǵy qyrýar qıyndyqty, ishki qaıshylyqtardy, adam qatynastaryn, olardyń áreketi men minez qulyqtaryn, syrt jaýlarmen shaıqasta shynyqqan birlikti, dástúrdi, salt-sanany kórsetedi. Tarıhı jazba derekterge, shejire maǵlumattaryna, ańyz áńgimelerge súıene otyryp, qalamger qazaq halqynyń tarıhynyń asa mańyzdy tustaryn ashyp, kóptegen tarıhı qaıratkerlerdiń kórkem tulǵasyn jasaıdy. 

2-júrgizýshi.

"Almas qylysh" romany — XV ǵ. oqıǵalarynan asa kóp maǵlumattar bere alady jáne ol oqıǵalardyń jylnamalyq reti saqtalǵan. Sol sebepti de ony roman-hronıka dep ataýǵa bolady. Roman-hronıka bolǵandyqtan, onda kóptegen tarıhı oqıǵalardyń tizbegi basym kelýi — janrlyq zańdylyq. "Almas qylysh" romanynda Deshti Qypshaqtyń (burynǵy qazaq eliniń bir ataýy) qaharly hany Ábilhaıyrdyń kezinde qazaq rýlarynyń qazaq handyǵy qol astyna toptasýy, bir jaǵy — Ábilhaıyr, ekinshi jaǵy — Jánibek, Kereılerdiń taq pen táj úshin talasy, han ordasyndaǵy shytyrman oqıǵalar, aldaý men zorlyqtar tizbegi baıandalǵan. Kitaptyń birinshi bólimi — Ábilhaıyr ulysynyń ekige bóliný jaǵdaıyn kórsetýge arnalsa, ekinshi bólimi qazaq handyǵynyń ishki, syrtqy jaýlarymen keskilesken kúres ústinde shynyǵyp shıraýy, bul joldaǵy qyrýar kedergiler men qıyndyqtar kórsetilgen. Romannyń basty ıdeıasy — qazaq rýlarynyń birlesý, bir handyqta yntymaq qurý máseleleri.

1-oqýshy:  Almas qylysh romanynan úzindi, ony talqylaý

1-Júrgizýshi: Trılogıanyń "Qahar" atty kitabynda I. Esenberlın XIX ǵ. 30—40 jyldaryndaǵy Kenesary Qasymov bastaǵan Reseı otarshyldyǵyna qarsy qozǵalystyń jaı-kúıin áńgimeleıdi. Munda jazýshy jurtqa burynnan belgili tarıhı oqıǵalardy tize otyryp, ondaǵy adamdardyń kúıinish-súıinishimen, arman-ókinishimen, muratymen, keıipkerler taǵdyrymen baıytyp kórsetedi.

"Qaharda" qazaq dalasynda táýelsiz handyq ornatýdy maqsat etken Kenesarynyń qol jıyp kúreske shyǵýy, táýelsizdik úshin kúresti qoldamaǵan sultandarǵa jáne patsha bekinisterine shabýyly, Kenesarynyń bılikke qol jetkizý úshin patsha ókilderimen kelissózder júrgizýi, talaby ótpegen jerlerde halyq qanynyń tógilýimen eseptespeı, kúsh qoldanylatyn isterge barýy baıan etiledi. Osy joldaǵy hannyń qataldyǵy, eldiń kúızeliske ushyraýy, Kenesary dushpandarynyń uıymdasqan is-áreketteri, san alýan adam minezderi kórsetiledi.

2-oqýshy: Qahar romanynan úzindi jáne ony talqylaý.

2-Júrgizýshi:

Keıinirek «Altyn Orda» trılogıasyn jazyp bitirip, biraq kitap bolyp shyǵýyn kórmeı ózi dúnıe saldy. «Qahar» romany biriniń artynan biri jazylyp tolyqtyrylǵan alty kitaptan turatyn tarıhı epopeıanyń núkte qoıylatyn sońǵy bóligi bolǵanymen, uzaq ǵasyrlyq shejireniń qaǵazǵa túsken, kitap bolyp oqyrman qolyna tıgen alǵashqy qarlyǵash úzigi bolatyn. Shyǵarmanyń estetıkalyq mánimen qatar, kókirek kózin ashyp, kóńil kókjıegin keńeıter tanymdyq mańyzyn oqyrman jaqsy túsindi. Sondyqtan da tarıhı epopeıanyń alǵashqy kitaptary shyǵa bastaǵanda stýdenttik jataqhanalarda, alystaǵy aýyldarda oqyrmandar bir-birinen qolqalap surap, qoldan-qolǵa kóshti, qoıshynyń qonyshynda, eginshiniń qoınynda, stýdenttiń qoltyǵynda júrdi.

3-oqýshy:   Muzaffar Álimbaev sózi:  Talanntyń baq talaıy.

4 -oqýshy:  Qadyr Myrza – Álı sózi.

5- oqýshy: Shyǵarmashylyq joldary

---