InfoHub Logo

Men Prıpát ózenin boılaı parohodpen Chernobyl degen jerden Kıevke qaıtyp kele jattym. Jazda men Chernobyl túbinde, otstavkadaǵy general Levkovıchtiń qaraýsyz qalǵan meken-jaıynda turdym. Meniń synyptaǵy ustazym Levkovıchtiń otbasyna úı muǵalimi esebinde ornalastyrǵan bolatyn. Men generaldyń keshshe ulyn kúzde eki emtıhanyn qaıta tapsyrýǵa ázirleýim kerek edi.

Pomeshıktiń úıi tómende, oıpańda turatyn. Kesh túsisimen tóńirekti buldyr sýyq tuman basatyn. Kólbaqalar so mańaıdaǵy saz tabanda tamaqtaryn jyrtyp baqyldap jatatyn jáne qazanaq ıisinen basyń aınalyp, aýyra bastaıtyn.

Levkovıchtiń keńkeles uldary keshki shaı kezinde terasada otyryp-aq, erikkeninen jabaıy úırekterdi myltyqtarymen atyp jatatyn.

Levkovıchtiń ózi — badyraq qara kózdi, kók býryl murtty, ashýlanshaq semiz shal, kúni boıy terasada, jumsaq kresloda osharylyp, demikpeden aýa jetpeı entigip otyrar edi. Ol oqta-tekte:

— Bul otbasy emes, erikkenderdiń shaıqasy! Kabak! Bárińdi de qýamyn shaıtanǵa! Mura ataýlydan aıyramyn! — dep qyryldap, shala búlinetin.

Biraq eshkim de onyń qarlyǵa shyqqan jaryqshaq aıqaıyna kóńil aýdarmaıdy. Meken-jaıdy da, úıdi de onyń áıeli — áli qartaıa qoımaǵan, oınaqy minezdi, biraq tym sarań áıel — "madam Levkovıch" basqarady. Ol jaz boıy syqyrlaǵan kórsetin bir sheshpeıdi.

Onyń shalaǵaı uldarynan basqa, Levkovıchtiń jıyrmalar shamasyndaǵy qyzy da bolatyn. Ony "Janna Dark" dep ataıtyn. Ol erteden keshke deıin aýyzdyǵymen alysqan kúreń qara aıǵyryna erkektershe minip alyp, shapqylaıtyn da júretin, ózin peri minezdi áıel retinde kórsetýge tyrysatyn.

Ol "jerkenemin" degen sózdi aıtýdy, kóp jaǵdaıda tipti onyń mánisine túsinbeı jatsa da, qaıtalap aıtýdy jaqsy kóretin.

Sol qyzben meni tanystyrǵan kezde, ol at ústinen maǵan qolyn sozyp jatyp, kózime shanshyla qarap:

— Jerkenemin! — dedi.

Men osynaý berekesiz otbasynan qalaı qutylarymdy bilmeı, qatty sasyp júrgende, áıteýir bir kúni arbaǵa, qalyń keneppen japqan pishen ústine kelip otyrǵanda baryp, boıymnyń keremetteı jeńildep qalǵanyn sezdim, sosyn kóshir "Ignatıı Loıola" (Levkovıchtiń otbasynda bárine tarıhı laqap at beretin), qarapaıym Ignat jip delbeni tartyp qaldy da biz Chernobylǵa qaraı aıańdaı berdik.

Bizdiń qorajaı qaqpasynan shyǵýymyz muń eken, alasa ormandy dalanyń tamyljyǵan tynyshtyǵyn birden sezdik.

Biz ilbip otyryp, Chernobylǵa kún batarda jettik te qonaqjaıǵa túnep shyqtyq. Parohod keshigip keletin shyǵar.

Qonaqjaı egde tartqan, famılıasy Kýsher dep atalatyn evreıdiń qolynda eken.

Ol meni, qabyrǵalaryna jibek taqıaly aqsaqaldy qarıalar men jasandy shash — parık kıip, moıyndaryna shilterli qara shalma salǵan kempirlerdiń portretteri ilingen kishkene zalǵa ákelip jatqyzdy.

Ashanadaǵy shamdardan kerosınniń sasyq ıisi múńkıdi. Meniń bıikte tymyrsyq mamyq tósekke jatqanym sol edi, sańylaý bitkenniń bárinen shyqqan qandalalar maǵan jamyrap kelip bassaldy.

Men atyp turyp, asyǵys kıindim de esik aldyna shyqtym. Úı jaǵalaýdaǵy qum qasynda tur eken. Prıpát sýy kúńgirt jyltyrap jatyr. Jaǵada taqtaılardy qatarlastyra jınap qoıypty.

Men kireberistegi skameıkaǵa kelip otyrdym da gımnazıaly shenelimniń jaǵasyn kótere qoıdym. Tún sýyq eken. Birden qaltyrap tońa bastadym.

Basqysh tepkisheginde beıtanys eki kisi otyr eken. Qarańǵyda men olardy kóre almadym. Bireýi temeki shegip otyr da ekinshisi búkireıip, uıyqtap otyrǵan sıaqty. Aýladan Ignatıı Loıolanyń qoryldaǵan úni estiledi, — ol arbadaǵy pishen ústinde jatyr, men endi onyń myna jatysyn qyzǵanatyn da sıaqtymyn.

— Qandala ma? — dep surady temeki shegip otyrǵan kisi menen ashyq daýyspen.

Men ony daýsynan tanydym. Ol jalań aıaǵyna galosh ile salǵan tápeltek boıly túksıgen evreı bolatyn. Biz Ignatıı Loıola ekeýmiz kelgen kezde, ol aldymyzdan aýlaǵa kiretin qaqpany ashqan edi, sol úshin de on tıyn berýimizdi talap etken. Men oǵan on tıyndy bergenmin.

Kýsher muny baıqap qaldy da terezeden:

— Joǵal, meniń aýlamnan jalańbut neme! Saǵan ne, myń ret aıtý kerek pe! — dep aıqaı salǵan.

Biraq galoshti kisi Kýsherge burylyp qaramady da. Ol maǵan kózin bir qysyp qoıdy da:

— Esittińiz be? Bireýdiń árbir on tıyny onyń uıqysyn ashyp jiberedi. Myna túrimen bul áli sarańdyqtan jarylyp óledi, osy sózimdi umytpańyz! — dedi.

Men Kýsherden ol qandaı adam dep suraǵanymda, ol:

— Á, Ioska ǵoı! Esýas. Qoıshy sony, men ony túsinemin, — eger kún kórisiń joq bolsa, tym qurysa jurtty syılaý kerek emes pe. Sen olarǵa, taǵynan qaraıtyn Davıd patshadaı qaraýdyń ne keregi bar, — dep jaqtyrmaı jaýap qatty.

— Álgi qandalalar úshin, siz áli Kýsherge qosymsha aqsha tóleısiz. Bul pende baıý jolyna túsken eken, ol eshteńeden jerkenbeıdi, — dedi Ioska temekisin sora túsip, men so mezette onyń tikireıe ósken qylshyǵyn kórdim.

— Ioska! — dedi kenet búkireıgen kisi qumyǵa shyqqan yzaly únmen. — Sen ne úshin Hrıstániń kózin qurttyń. Mine, ekinshi jyl uıyqtaýdan qaldym...

— Osyndaı sasyq sózderdi aıtý úshin, Nıkıfor, kisiniń bir tamshy da aqyly bolmaýy kerek shyǵar, sen munyńdy qoı. Ony qurtqan men be ekem?! Ana qasıetti ákelerińiz Mıhaıldan surańyz, ony kimniń qurtqanyn. Nemese polısıa bastyǵy Sýharenkodan surańyz.

— Asylym meniń! Jarqyraǵan kúnim sóndi ǵoı máńgige batpaqty qoltabanda, — dep zarlap qoıa berdi Nıkıfor.

— Jetti! — dep qyshqyryp qaldy oǵan Iosá.

— Onyń janazasyn shyǵarýǵa da ruhsat etpeıdi! Kıevke deıin, Mıtropolıttiń ózine deıin jetemin. Qashan kúnásin keshirgenshe, sońdarynan qalmaımyı, — dedi Iosány tyńdamaı Nıkıfor.

— Jetti! — dep qaıtalady Iosá. — Sonyń bir tal shashy úshin men ózimniń búkil beıbereket ǵumyrymdy satyp jiberer edim. Sózińiz qurysyn sizdiń!

Ol kenet jylap jiberdi, qansha ustamdy bolam dese de, óksigin basa almady. Óksip, selkildegen saıyn álsiz ǵana shıq etken bir dybys shyǵady.

— Jyla, esersoq, — dedi Nıkıfor ári baısaldy, ári ony quptaǵan únmen. — Eger seni, jyltyr bet nemeni, Hrıstá súımegen bolsa, men seni bir qoıyp, joq qylatyn edim. Onyń kúnásin óz moınyma alar edim.

— Qysqartyńyz! — dep Iosá aıqaılap jiberdi. — Raqym etińiz! Bálkim, meniń ózim de sony qalaıtyn shyǵarmyn. Budan da molada shirigenim jaqsy edi.

— Sen eser ediń, sol eser kúıińde qaldyń, — dedi muńaıyp Nıkıfor. — Áýeli Kıevke baryp qaıtaıyn, sosyn júregimdi jaralaı bermesiń úshin, men seniń kózindi qurtamyn. Jany kúıgen táńirisin de qarǵaıdy...

— Siz úıińizdi kimge qaldyryp ketesiz? — dedi Iosá jylaýyn qoıyp.

— Eshkimge de. Esik-terezesin aıqastyryp shegeleımin de ketemin. Maǵan endi ol úı — ólikti ushyqtaǵanmen birdeı.

Men osy bir túsiniksiz áńgimeni tyńdadym. Prıpát ústinen qalyń tuman kóterilip barady. Ylǵal taqtaılardan dári ıisi ańqyp tur. Qystaqtyń ár-ár jerinen úrgen ıtterdiń daýsy keledi.

— Álgi bir qumyra tárizdi bálesiniń, parohodty aıtamyn — qashan keletinin biler me edi! — dedi Nıkıfor keıistigin bildirip. — Biz ekeýmiz, Iosıf, bir-bir stakannan tartyp jiberer me edik.

Jandy jemirgen jegi derti jeńilder me edi — qaıter edi. Endi ony — araqty qaıdan tabarsyń?

Men shenel kıgesin boıym jylynyp, qabyrǵaǵa súıenip qalǵyp ketippin.

Erteńgilik parohod kelmedi. Kýsher, ol, tegi tuman túskesin bir jerde túnep turǵan shyǵar, oǵan bola mazasyzdanýdyń qajeti joq, óıtkeni parohod báribir Chernobylde birneshe saǵat turady dedi.

Men shaıdy qanǵansha ishtim. Ignatıı Loıola ketip qaldy.

Zerigip ketkesin, men qystaqty biraz kezdim. Bas kóshedegi dúkensheler ashylypty. Olardan maıshabaq pen kir sabynnyń ıisi shyǵady. Shashtarazdyń úlken shegege ilýli turǵan mańdaıshasy astyńda, esik aıasynda halat kıgen sekpil bet shashtaraz shekildeýik shaǵyp tur.

Basqa isim bolmaǵasyn, men onda saqalymdy qyrǵyzýǵa kirdim. Shashtaraz jeńil kúrsinip, salqyn kóbikti bet-aýzyma bıpazdap jaqty, sosyn ýálaıattar shashtarazdaryna daǵdyly, sypaıy tergeýdi — kim ekenimdi, bu qalashyqqa nege kelgenimdi jaılap suraı bastady.

Kenet taqtaı tóselgen trotýarmen, terezeni janaı, ysqyrǵan, bet-aýyzdaryn qısańdatyp, ýlap-shýlaǵan balalar dúrkirep óte shyqty, olarǵa ilese bizge tanys daýsymen Ioska:

Shyrqaı salǵan ánimmen oıatpaımyn,

Arýymdy tolyqsyp uıyqtap jatqan, — dep qyshqyryp jiberdi.

— Lazar! — dep aıqaı saldy taqtaı qorshaýdyń ar jaǵynan bir áıel daýsy. — Esiktiń ysyrmasyn jap! Ioska taǵy da mas bolyp júr. Qudaı-aı, dúnıe ne bolyp barady!

Shashtaraz ysyrmany jyljytyp, esikti japty da tereze perdesin túsirdi.

— Shashtarazdan bireýdi kórse bolǵany, dereý kirip keledi de óleń aıtyp, bılep, jylaı bastaıdy.

— Oǵan ne bolǵan? — dep suradym men.

Biraq shashtaraz jaýap berip úlgirmedi. Qorshaýdyń ishinen shashy qobyraǵan, áldenege tańyrqap, jany tebirengeni sebepti kózi jarqyrap ketken jas áıel shyǵa keldi.

— Kelginshi, tyńdańyz! — dedi ol. — Birinshiden salamatsyz ba! Ekinshiden, Lazar áńgimeni qıýlastyryp aıta almaıdy, óıtkeni erkektiń áıel júregin tanýǵa áýselesi jetpeıdi. Ne?! Basyńdy shaıqama, Lazar! Al endi yqylaspen tyńdańyz da men aıtatyn nárseni jaqsylap oılańyzdar. Qyz baıǵustyń jas jigitke ǵashyq bolǵanda qandaı azap-tozaqqa baratynyn bilip qoıyńyzdar.

— Maná, ásireleýden saqtan, — dedi shashtaraz.

Ioska endi, alys bir jerde ándetip barady:

Ólip qalsam, jedeldetip, Kórime meniń kelińder, Maıly shujyq ákelińder Shólmek toly sharapty da berińder!

— Mynaýy sumdyq qoı! — dedi Maná. — Bul Ioska ma! Álgi feldsherlikke Kıevte oqýǵa tıis Ioska ma baıaǵy, Chernobyldaǵy eń qaıyrymdy áıel Pesıdiń uly ma? Qudaıǵa shúkir, ol beıbaq myna masqaraǵa deıin dúnıeden ozdy ǵoı, áıteýir, siz, jolaýshy, erkek jolynda azapqa túsý úshin, áıeldiń ony qalaı súıý kerek ekenin túsindińiz be?!

— Sen ne aıtyp tursyń, Maná! Kelginshi seniń sózińe múlde túsinbeıdi, — dedi daýystap shashtaraz.

— Bizde jármeńke bolyp ótti, — dedi Maná. — Sol jármeńkege Kornılovkanyń túbinen úı synyq ormanshy Nıkıfor, jan degende jalǵyz qyzy Hrıstámen birge keldi. Ah, siz ony kórseńiz ǵoı! Aqylyńyzdan adasyp qalar edińiz! Men sizge aıtaıyn, onyń kózi aspan tárizdi kókpeńbek, al shashyn ol altyn sýmen jýǵandaı sap-sary bolatyn. Meıirimdi aq erke! Ózi tal shybyqtaı jińishke, aıtýǵa til jetpeıdi! Al Ioska ony kórisimen tili baılanyp qaldy. Ǵashyq boldy. Men ózim, ımandaı shynym, budan tańǵalarlyqtaı eshteńeni de taba almadym. Eger onymen kezdese qalsa, tipti padıshanyń ózi saǵynyshtan sarǵaıar edi. Bir ǵajaby — ony qyz da qulaı súıdi. Siz ony kórdińiz ǵoı? Barmaqtaı bala sıaqty, óńi jip-jıren, daýsy shińkildep, eshteńeni retti jolymen istep kórgen jan emes. Bir sózben aıtsaq, Hrıstá ákesin tastap, Ioskanyń úıine kirip aldy. Ózińiz baryp kórińizshi sol úıdi! Súısinińiz! Onda ol úsheýi ǵana emes, tipti eshkiniń ózi tura almaıtyn alaqandaı edi. İshi muntazdaı taza. Buǵan siz ne der ekensiz — Pesá qyzdy koról qyzyndaı qarsy aldy. Jáne Hrıstá Ioskanyń áıeli retinde turyp jatty, onyń — Ioskanyń qýanyshynda shek joq, panar sıaqty jarqyldap júrdi. Al, evreıdiń pravoslavnyı áıelmen qosylýynyń ne ekenin siz bilesiz be? Olardyń nekesin qıýǵa bolmaıdy. Búkil qystaq júz mekıen-taýyq sıaqty qyt-qyttaı jóneldi. Sodan Ioska aıqyshqa shoqynyp, dinge kirý úshin shirkeýge Mıhaıl ákeıge bardy. Ol buǵan: "Áı, sen áýeli aıqyshqa shoqynyp baryp, hrıstıan qyzyn búldirýiń kerek edi. Sen kerisinshe jasadyń, al endi men seni, ıerýsalımniń aqsúıegi, aıqysh súıgizip, shoqynta almaımyn", — deıdi. Ioska oǵan bir jaman sózdi aıtyp, ketip qalady.. Sosyn bizdiń ravvın, bizdiń rebe iske aralasady.. Ol Ioskanyń shoqynýǵa barǵanyn estip, sınagogada ony keıingi on býyn urpaq-juraǵatyna deıin qarǵaıdy. Al so mezette Nıkıfor kelip, qyzynyń aıaǵyna jyǵylyp, úıge qaıtýyn ótinedi. Ol egilip jylaǵany bolmasa, qasarysyp qaıtpaıdy. Eki arada álde kim oǵan balalardy astyrtyn aıdap salady. Olar Hrıstány kórisimen, "Eı, Hrıstá, beıbaq! Bir japyraq tref (haram) etin jeısiń be?" — dep qıqý salatyn boldy. Sóıtip oǵan eki saýsaqtyń arasynan úshinshisin shyǵaryp kórsetedi. Kóshedegilerdiń bári buǵan burylyp qaraıdy, ketip bara jatqan áıelge jymysqy kózderin qadap, jyrqyldap kúlisedi. Al, endi birde belgisiz áldekim qora ishinen onyń arqasyna bir kesek japany qondyrady. Pesá jeńgeıdiń búkil úıine qara maı jaǵyp ketedi, siz ony kóz aldyńyzǵa elestetip kórińizshi?

— Oı, Pesá jeńgeı! Áıeldiń tóresi edi! — dedi shashtaraz kúrsinip.

— Tura turshy, sózimdi qaqpaılamaı! — dep zekip jiberdi oǵan Maná. — Ravvın ózine Pesá jeńgeıdi shaqyryp alyp, bylaı deıdi: "Qurmetti Pesá Izraılevna, siz úıińizde zınaqorlyqqa jol berdińiz. Siz zańdy aıaqqa bastyńyz. Bul úshin men sizdiń úıge qarǵys aıtamyn, al Iegova qudaı sizdi satqyn áıel retinde jazalaıdy. Siz ózińizdiń aqshashty basyńyzdy aıasańyzshy", — deıdi. Siz onyń ravvınge ne dep jaýap bergenin bilesiz be?! "Siz ravvın emessiz, deıdi ol oǵan, — siz polıseısiz. Adamdar birin-biri súıdi eken, endeshe sizdiń maıly qolyńyzben olardy qarmalap ustaıtyndaı ne sharýańyz bar!" Sóıtip bir túkirip, ketip qalady. Sodan keıin ol sınagogada bul áıeldi taǵy qarǵaıdy. Mine bizde adamdardy qalaı aýyzdyqtaıtynyn kórińiz. Biraq siz muny basqa eshkimge aıtpańyz. Búkil qystaq tek osy ispen kún kórgendeı boldy. Aqyrynda Ioska men Hrıstány polısıa bastyǵy Sýharenko shaqyryp alady da: "Men seni, Ioska, grek-orys shirkeýiniń ıereıi Mıhaıl ákeıdi arsyzdyqpen qorlaǵanyń úshin, sotqa tartamyn. Sen sóıtip, sabazym, katorganyń dámin tatasyń. Al, Hrıstány ákesine kúshpen qaıtaramyn. Oılanyp, tolǵanýyńa úsh kún ýaqyt beremin. Sender meniń kúlli ýezimdi alasapyran ettińder. Men sender úshin, gýbernatordan qatty sógis alamyn", — deıdi ytyrynyp.

Sýharenko tabanda Ioskany sýyq bólmege qamaıdy — keıin ol tek qorqytaıyn dep edim dep aqtaldy. Sosyn ne boldy dep oılaısyz? Quı senińiz, ne senbeńiz, Hrıstá qaıǵy-qasiretten qaıtys boldy. Oǵan qaraýdyń ózi bir túrli aıanyshty edi. Meıirimdi kisilerdiń júrekteri toqtap qalǵandaı boldy. Ol birneshe kún boıy kúıinip jylady, sosyn onyń kóz jasy da sarqylyp qalǵandaı edi, kózi qurǵaǵanymen, o baıǵus nár tatpady. Tek ózin Ioskaǵa jiberýin surap, jalynýmen boldy. Al dáp Iom-Kıpýrde, Keshirý Kúninde, ol keshke salym uıyqtap ketkennen keıin, qaıta oıanbady. Sol appaq baqytty kúıinde jata beredi, — shamasy, osynaý jeksuryn ómirden alyp ketkeni úshin táńirge alǵys aıtyp, jatqan sekildi. Oǵan mundaı jazany nege berdi eken, Ioskany súıgeni úshin be? Aıtyńyzshy maǵan: nege? Bul dúnıede basqa adam joq pa edi? Ioskany Sýharenko birden bosatyp jiberedi, biraq ol birden esalań bolyp ketedi, sol kúnnen bastap ishýdi shyǵarady, jáne adamdardan qaıyr suraı bastaıdy.

— Onyń ornynda men bolsam, odan da ólgendi artyq sanar edim. Mańdaıyma bir oqty qadar edim, — dedi shashtaraz.

— Pa, shirkinniń batyryn! — dedi Maná daýystap. — Sondaı is basyńa túsken kezde, ajaldy júz shaqyrym jerden aınalyp ótesiń. Sender mahabbattyń áıel júregin qalaı kúl etip, órtep jiberetinin áste túsinbeısińder.

— Áıel júregi, erkek júregi degenniń bári bir emes pe — qandaı aıyrmashylyǵy bar! — dedi shashtaraz ıyǵyn qýshıtyp.

Men shashtaraz ornynan shyǵyp, qonaqjaıǵa keldim. Ioska da, Nıkıfor da onda joq eken. Kýsher kónetoz jeletin kıip, tereze aldynda shaı iship otyr eken. Bólmede semiz shybyndar yzyńdap ushyp júrdi.

Shap-shaǵyn parohod tek keshke taman keldi. Ol Chernobylda túnemelikke deıin turypty. Maǵan salondaǵy tazyǵyrlanǵan kleenkamen tystalǵan dıvannan oryn tıdi.

Túnde taǵy da tuman tústi. Parohod tumsyǵymen jaǵaǵa tireldi. Sóıtip ol erteńine sáskege deıin, qashan tuman tarqaǵansha turyp aldy. Nıkıfordy men parohodtan kóre almadym, tegi ol Ioskamen birge iship ketken bolýǵa tıis.

Meniń osy bir jaıt týraly táptishtep aıtyp otyrǵan sebebim, Kıevke kaıtyp oralǵannan keıin, men dereý erterekte alǵashqy óleńderim jazylǵan dápterlerimdi órtep jiberdim. Men ózimniń "baǵaly hrýstaldar", "sapfır tústi aspan", "taverna" (sharaphana) "gıtan" sıaqty sulý sózderimniń qalaı kúıip, kúlge aınalyp jatqanyna janym ashymaı, bedireıip qaradym da turdym.

Qıalılyqtan birden aıyqtym. Mahabbat "dala gúliniń solýymen" tamyrlasyp jatpaıdy eken, qımen-japamen ulasyp jatady eken. So japamen ǵashyq bolǵan ǵajaıyp sulý áıeldi jonynan jalp etkizip urdy ǵoı.

Osyny oılaı kele, men Hrıstányń taǵdyry týraly eń birinshi, ózime-ózim aıtqandaıyn, "naǵyz áńgimeni" jazbaqshy boldym.

Men ony jazǵan kezde kóp azaptandym, onyń mazmuny qasiretti bolǵanymen, áńgimeniń solǵyn da reńsiz bolyp shyqqanyna kópke deıin túsinbedim. Sosyn baryp ańǵardym: birinshiden áńgime bóten bireýdiń aıtqany arqyly jazylǵan, ekinshiden, men Hrıstányń mahabbatymen kóbirek áýestenip, qystaqtyń qatygez turmys-saltyn bir búıirde qaldyryppyn.

Men áńgimeni qaıtadan jańartyp jazdym. Oǵan meniń sypaıy, sulý sózderim "úılesip qoıǵanyna" ózim de tańǵaldym. Ol shyndyq pen qarapaıymdylyqty talap etti.

Men ózimniń birinshi áńgimemdi, buryn ódeńderimdi basyp kelgen jornaldyń redaksnáesyna ákelgenimde redaktor maǵan:

— Oq-dárini beker jumsapsyz, jigitim. Áńgimeni basýǵa bolmaıdy. Myna bir polısıa bastyǵy úshin ǵana bizdiń kókemizdi tanytady. Biraq áńgimeńiz myqty jasalypty. Bizge basqa birdeńeńizdi alyp kelińiz, Jáne, raqym etip, laqap atpen jazyńyz. Siz gımnazıseiz ǵoı? Sizdi bul úshin gımnazıadan qýyp shaǵady, — dedi qamqorsyp.

Men áńgimemdi alyp ketip, jasyryp qoıdym. Tek kelesi kóktemde ǵana ony qaıta alyp oqyǵannan keıin, taǵy bir jaıtty túsindim: áńgimeden avtor múlde sezilmeıdi eken — onyń ashýy da, oı-pikiri de, Hrıstányń mahabbatyna tánti bolýy da bilinbeıdi eken.

Sodan keıin men áńgimeni qaıtadan óńdep, redaktorǵa aparyp berdim — basý úshin emes, baǵalaý úshin.

Redaktor ony meniń kóz aldymda oqyp shyqty da, ornynan turyp, ıyǵymnan qaǵyp:

— Batamdy berdim! — dep bir-aq kesti.

Sóıtip men ǵumyrymda tuńǵysh ret jazýshy úshin eń basty mindet — kez kelgen nársede, tipti osyndaı qysqa áńgimeniń ózinde jomart kóńilmen, meılinshe tolyqqandy etip ózin, sol arqyly ýaqyty men halqyn kórsetý ekenine anyq kózim jetti. Osy bir ózińdi kórsetý isinde jazýshyny eshteńe de — oqyrmandar aldyndaǵy aldamshy uıatty da, basqa qalamger aıtyp ketkendi qaıtalaýy da (jańasha), synshylar men redaktorǵa jaltaqtaý da toqtatpaýǵa tıis.

Jumys istep otyrǵan kezde buny ózińe bola, álde, álemdegi eń qymbat adamyńa bola jazyp otyrǵandaıyn, dúnıeniń bárin umytý kerek.

Ózińniń ishki dúnıeńe erkindik berip, oǵan barlyq qaqpalardy ashý kerek, sóıtip tosynnan-tosyn ózińniń sana-sezimińde oı-pikirler, sezimtaldyq pen poetıkalyq kúsh-jiger buryn boljaǵanyńnan áldeqaıda mol ekenine bir túrli tańyrqaı qaraıtyn bolasyń.

Shyǵarmashylyq is-qımyl óz aǵysymen júre kele jańa sapaǵa ıe bolyp, kúrdelilenip, baıı túsedi.

Ol tabıǵat kóktemine uqsaıdy. Kúnniń jylýy ózgermeıdi. Biraq ol kardy eritedi, aýany, topyraq pen aǵashtardy jylytady. Jer beti ý-shýǵa, bulaq syldyryna, tamshylar men erigen sýdyń qubylmaly oıynyna, kóktemniń san myńdaǵan tanymal belgilerine shúpildep tolady, al taǵy da qaıtalaımyn, biraq kúnniń jylýy ózgerissiz qala beredi.

Shyǵarmashylyq ta dál osyndaı. Oı-sana óziniń túpki mánisinde ózgermeı qala beredi, biraq jumys isteý barysynda sony oılar men obrazdardyń, sezim-túısikterdiń, sózderdiń quıynyn, tasqyny men sarqyramasyn týdyrady. Sol sebepti adam keıde óz jazǵanyna ózi tańdanatyn bolady.

Elge asa mándi jáne qyzǵylyqty, jańa nárselerdi aıta alatyn adam ǵana, jurttyń kóbi baıqaı bermeıtin, kóp nárseni kóre biletin adam ǵana jazýshy bola alady.

Endi meniń óz basyma kelsek, kóp uzamaı-aq men jurtqa aıtarymnyń tym az ekendigin túsindim. Eger muny osy kúıinde nár-qunarsyz qaldyrsaq, shyǵarmashylyqqa umtylý talabynyń janbaı jatyp, sónýi ǵajap emes. Meniń tirliktegi baqylaýlarymnyń qory tym qorash ta tar edi.

Ol kezderi meniń is-qımylymda ómir kitaptan joǵary turmaı, kitap ómirden joǵary turatyn. Óz qanamdy ómirdiń qam-qareketimen meımildetip toltyrýym kerek edi.

Osyny anyq túsingennen keıin, men jazýdy múlde qoıdym, sóıtip on jyl boıy. Gorkıı aıtqandaıyn "adamdar arasyna kettim", Reseı baıtaǵyn kezip, kez kelgen kásippen aınalysa bastadym, san alýan adamdarmen aralasyp-quralasý ádetime aınaldy.

Biraq bul ádeıi oılastyrylǵan jasandy ómir emes edi. Men kásibı baqylaýshy nemese faktilerdi jınaýshy emes edim.

Joq! Men jurt qatarly tirshilik ettim, bolashaq kitaptarym úshin, birdeńelerdi jazyp alýǵa nemese jadymda saqtap qalýǵa tyryspadym.

Men jaı ǵana kúnelttim, jumys istedim, súıdim-kúıdim, azaptandym, úmittendim, armandadym, sonda bilgenim, dittegenim bir ǵana nárse — erte me, kesh pe, tolysqan kemel jasymda ma, álde tipti qartaıǵan shaǵymda ma — áıteýir meniń jaza bastaıtynym anyq, sonda buny men aldyma osyndaı mindet qoıǵandyqtan emes, ony meniń adamdyq bitim-bolmysym talap etedi. Óıtkeni ádebıet men úshin álemdegi eń uly qubylys bolyp tabylatyn.

Aýdarǵan Ábilmijin Jumabaev

---