InfoHub Logo

28-gvardıashy Panfılovshylar ózderiniń qanymen óshpes dańqqa ıe boldy. Halqymyz olar týraly óleń-jyr shyǵardy, ańyz etedi. Olardyń esimderi halqymyzdyń gıtlershil basqynshylarǵa qarsy Uly Otan soǵysynyń tarıhynda máńgi saqtalady. Dıvızıamyzdy qurýshy Ivan Vasılevıch Panfılovtyń esimi máńgi óshpeıtin jaýyngerlik dańqqa bólengen. Sondyqtan da panfılovshy erlerdi kórgende:

— Siz rasymen Panfılov dıvızıasynansyz ba? — dep tańdanǵan adamdardy talaı kezdestirgenim bar.

— Ia, — deıdi panfılovshy. Sol tańdandyrǵan panfılovshy kádimgi jaı adam bolyp shyǵady.

Ol keremet batyr emes, asqan alyp emes, ol, tipti, soǵystan buryn armıada bolmaǵan, tek bir kolhozda adal eńbek etken, fabrıkada nemese zavodta jumys istegen, ıa bolmasa bir mekemede býhgalter bolyp qyzmet etken ózimizdeı bir adam bolyp shyǵady. Árııe, bul beıbit sovet azamaty soldat shınelin kıip, qolyna vıntovka alǵannan keıin de birden jaýynger bola qoıǵan joq.

Osyndaı ár alýan qarapaıym adamdardan General Panfılov 2,5-3 aıdyń ishinde jaýyngerlik qurama jasaqtady. Vzvod emes nemese rota, polk emes, tutas bir dıvızıa qurdy. Bul — Panfılovtyń zor eńbegi. Ol 8-gvardıa dıvızıasynyń qolyn jeńisterge jetkizdi.

Panfılov soǵys óneriniń kemeńgeri edi. Ol soǵystyń óneri men ádisine meılinshe jetik, urysta batyl, soǵys ǵylymynda jańalyq tapqysh aqyl-oı ıesi edi. Ol urystarda dushpannyń generaldarynan basym túsip otyrdy, olarǵa óz degenin isteı bildi, jaýdyń ásker sapynyń osal jerlerine qatty tıip, oǵan istiń túıini sheshiletin ýchaskelerde, úzildi-kesildi kezeńderde qırata soqqy bere bildi.

Ol adamgershiligi kúshti, basalqyly general boldy, soldatty asa qurmetteıtin, onyń adamgershilik qasıetin joǵary baǵalaıtyn. Ivan Vasılevıch barlyq ultty teń kóretin. Ol óz ultyn — orys halqyn shyn súıetin, onyń ardaqty dástúrlerin jaqsy biletin, maqtan etetin. Osy turǵydan qarap, ol basqa ulttardyń halyqtaryn da sondaı jaqsy kórip, qurmetteıtin.

— Óz ultyn qadirlemegen, maqtan etpegen adam naǵyz jeksuryn, mekensiz, turaqsyz, bıshara, — deıtin Panfılov. Al, bizdiń 8-gvardıa dıvızıasynda orystar, qazaqtar, qyrǵyzdar, ýkraındar, ózbekter bir anadan týǵandaı qol ustasyp, jaýǵa qarsy soǵysty.

Egep men ózimizdiń general týraly jaza qalsam, onda bul shyǵarmamdy mynadaı taraýlarǵa bóler edim: parasatty general, logıkaly general, keń tolǵanymdy general, ádis-aılaly general, qajyrly general, qaısar general, saspaıtyn salqynqandy general, qabyrǵaly general, kishipeıildi general, degenine jetpeı tynbaıtyn general.

Panfılov óziniń ofıserlerin taktıkada ıkemdi bolýǵa úıretti. Bilegi jýan, birdi jyǵatyn soldat bolýdan góri, aqylymen myńdy jyǵatyn soldat bolýǵa úıretti.

Komandır — áskerdiń aqyl-oıy, urystyń, jeńistiń uıymdastyrýshysy. Ol — aqyl-oı qyzmetkeri.

1941 jyldyń kúzinde panfılovshylar Moskvany tósin tósep qorǵaýǵa shyqty. Bir gvardees alty gıtlershil bandıtqa qarsy turdy. Jaýdyń basym kúshine qarsy bul uly urysqa búkil dúnıejúzi nazaryn salyp otyrdy. Bul urysta biz jaýdy jeńip shyqtyq. Sanymyzben emes, sheberligimizben jeńdik, óıtkeni soǵys ádisi jaǵynan bizdiń komandırler basym boldy. «Bilegi jýan birdi jyǵar» degen qazaq maqaly tegin aıtylmaǵan.

Máımóńkesiz, jeldirtpe emes, qarapaıym, biraq óziniń shyndyǵymen názik sezimińdi qozǵaıtyn jaýyngerlik ótkir sóz komandırdiń kúshti quraly bolý kerek. Jaýyngerdi tárbıeleýdiń, basqarýdyń bir kúshti quraly — komandırdiń óz basynyń úlgililigi. Onyń úlgisi kórik úshin emes, maqtan úshin emes, tolyǵynan iske paıda keltiretin, jaýyngerge darymdy úlgi bolý kerek.

Komandırdiń negizgi mindeti — soldatty erjúrek etip tárbıeleý, oǵan soldat óneriniń tehnıkasyn, urys júrgizý ónerin úıretý. Bizdiń general naq osyndaı komandırlerdi tárbıelep ósirdi.

Soǵys óneriniń negizin meńgergennen keıin sovettiń beıbit azamaty jaýynger soldat boldy. Biraq, ol burynǵysynsha qarapaıym, soǵysqa deıingisindeı eńbek súıgish, kishipeıildi adam bolyp qala berdi. Ol kishkene qara domalaq ulyn nemese quralaı kózdi bóbek qyzyn burynǵysynsha janyndaı jaqsy kóredi, áıeline syryn aıtyp hat jazady, súıispenshilik qýanyshyna erip, kún nurynyń shýaǵyn sezip otyrady. Jylaıtyn da kezi bolady. Jaýynger joldasynyń denesin qabirge túsirerde ol kóz jasyn býlap, jylaıdy. Ózine shamadan tys aýyrlyq kelgende ol oılanady, qaıǵyrady. Ol sharshaıdy, óıtkeni onyń da keýdesinde soǵatyn bizdikindeı júregi bar.

Ol óziniń adamgershilik qasıetin, dúnıejúzindegi birden-bir tamasha erikti Otan — anasyn, óziniń eńbek etý, bilimge jetilý, demalý pravosyn maqtan etedi. Ol qul emes, malaı emes, ol óziniń ómirin, óziniń baqytyn, óziniń namysyn janymen de, qanymen de qorǵaıdy. Ol ózimen ulttas týysqandaryn maqtan etedi, olardy janyndaı kóredi.

Bul — erikti sovet azamatynyń óz basynyń maqtanyshy. Al, óz basynyń maqtanyshy men ult namysy urysta batyrlyq, erlik týǵyzady. «Janym — arymnyń sadaǵasy», «Ólimnen uıat kúshti», — deıdi qazaq maqaly.

Soldat — bireýdiń eri, bireýdiń ákesi. Nemis onyń semásyna, baqytyna qandy sheńgelin saldy. Nemis onyń ózin de óltirgisi keldi. Al, ol adamnyń ómir súrgisi keledi, ólý úshin emes, ómir súrý úshin urysqa shyǵady.

Nemis, tipti, jaqyn jerde tur, biraq jaýynger ony áli júzbe-júz kórgen joq. Onda eki túrli sezim — qorqynysh sezimi jáne óziniń boryshyn atqarý sezimi bar. Qıyn-qystaý kezeńde ol jaýmen ólispeı bitispeıtin urysqa shyǵady. Tap osy jerde oǵan teńeý tabý qıyn. Eń jaýyz ańdar da ondaı qyrqysa almaıdy. Qorqynysh sezimi jeńse — qorqaq bolǵanyń, boryshyńdy atqarý sezimi jeńse — batyr bolǵanyń. Komandır jaýyngerlerdiń jan sezimin, júrek sezimin baıqap otyratyn bolý kerek. Ol jaýyngerlerdiń jan sezimi berik bolmasa, eń kúshti qamaldardyń da saqtap qala almaıtynyn biletin bolý kerek.

Dúnıede qoryqpaıtyn adam bolmaıdy. Eki jarym jyl boıyna maıdanda men ózim ondaı adam kórgen emespin. Adam týa batyr bolmaıdy, batyrlyq — jaýyngerlik tárbıeden paıda bolady. Bul tárbıeniń máni joryqtaǵy jaýyngerlik ómirde kezdesken qıynshylyqtar men aýyrtpalyqtardyń bárin jeńe bilýde, júrektegi qorqynysh sezimin jeńe bilýde.

Urystaǵy soldat únemi ózin saqtaýǵa tyrysady, ómir súrý úmiti onyń júrek otyn qaýlatady. Biz aıtyp júrgen qaharmandyq, erlik urys maıdanynda paıda bolady. Jaý degenimiz — jeti basty jalmaýyz emes, jaı adam ekenin, oq pen naıza onyń da denesin tesip ótetinin óz kózimen kórgende, soldat qorqynysh sezimin jeńip, óziniń ómir súrýi úshin jaýyn óltirýge umtylady. Keskilesken urysta ólim týraly oı bolmaıdy, tek barlyq kedergini jeńetin, ómirge sýsaǵan jiger bolady.

«Soǵysa júrip úıren, eseıip, shynyq. Ólýge asyqpa, soǵysqa úıren», — deıtin bizge Ivan Vasılevıch Panfılov. Bul danyshpandyq qaǵıdany bizdiń gvardeester qazir de berik ustaıdy. Urysta qaza tapqandardyń ornyna kelgen jańa jaýyngerler osy qaǵıda boıynsha soǵysýǵa úırenedi. Panfılovshy gvardeester urystarda ósip erjetti, soǵysta shyn batyrlyq mektebinen ótip, shynyqty. Biz shyn mahabbat pen óshpendilikti synap kórdik. Ómir úshin kúreste biz qorqynysh sezimin jeńýge úırendik.

Bizdiń dıvızıada jappaı batyrlyq kórsetetin dańqty jaýyngerlik dástúr paıda boldy. Panfılovshy 28 gvardees Volokolamski tas joly boıynda jaýdyń 50 tajal mashınasyna qarsy urysqa shyqty — bul jappaı batyrlyqtyń aıqyn úlgileriniń biri ǵana. 11, 16, 20, 50, 100 panfılovshy, búkil dıvızıa maqtan eterlik jaýyngerlik dańqqa ıe boldy. Panfılovshy jaýyngerler urys maıdanynda jaýdy raqymsyz qyrýda, istegen jaýyzdyǵy úshin odan kek alýda, qanǵa qan, janǵa jan alýda.

Mundaı jaýynger dushpannyń záresin alady. Biraq panfılovshy — qazir de burynǵysyndaı izgi adam. Qazir de maıdannyń aldyńǵy shebinde, az ǵana ýaqyt tolas bolǵan kezderde joldastarym jańa jyl aldynda áıelderine, analaryna, balalaryna quttyqtaý hattar jazyp, sálem joldaıtynyn men jaqsy bilemin. Osy jańa jyldyq hattarǵa olar ózderiniń barlyq jan sezimin, ózderiniń asqan súıispenshilik sezimin tógedi.

Ardaqty jurtym, týǵan elim! Sizderdi 1944 jańa jylmen quttyqtaýmen qatar, jańa jylda tilek degendeıin, shyn peıilimmen, aq nıetimmen, barlyq jaqsylyq tilektestigimdi bildirgim keledi.

Bul jańa jyl maıdanda júrgen el erlerin, halyq azamattaryn, ata-babamyzdyń arýaǵy qoldap, el namysy medet bolyp, qandy balaq fashıserdiń janyn jahannamǵa tapsyryp, kúlin kókke ushyryp, dushpandy jeńgen uly merekeli jyl bolsyn.

Bul jańa jyl maıdandaǵy Qazaqstan erleri aman-esen, batyrlyq kórsetip, dushpandy jeńip, soǵysty bitirip, abyroımen elge qaıtyp, aǵaıyn týysqandarmen, jegjat-juraǵattarymen, úı ishindegi bala-shaǵalarynyń dıdaryn qýanyshpen kórisetin jyl bolsyn.

Bul jyly elimizge, jerimizge beıbitshilik ornap, halyq qýanyshy qoınyna syımaı — úlken mereke, toı bolsyn.

Bul jyly eńbek maıdanyndaǵy eńbek erleriniń tabysy ulǵaıyp, óndiris ósip, qalamyz gúldenip, kolhoz otary malǵa tolyp, qap-qambalaryńyz dánge tolyp, ádebıet, mádenıetimiz kósegesi kógere gúldenip — elge tamasha baılyq berekeli jyl bolsyn.

Bul jyly soǵys pen eńbek maıdanyndaǵy el erleri ana sútin aqtap, ata jolyn qýyp, uly marshal kósemimiz Stalınniń jol basshylyǵynda — abyroı tabysqa únemi ne bolyp, saý-salamat, tar jol, taıǵaq keshýden ótip, ómirleri uzaq, dańqy jer jaryp, ataqtary shyǵa bersin.

Bul jyly qanisher nemis naǵyletteri el men halyqtyń, búkil álemniń qarǵysyna ushyrap, ólimge, opatqa dýshar bolsyn.

7) III-1972 j. «Pravda» gazetinde jarıalanǵan «Frontovıkı» degen maqalada Jená Ivanova Baýkeń bergen syılyqtyń tekstin keltirgenin Baýkeńniń ózine oqyp berdim. Baýkeń Jenányń ómirinen birneshe epızodtar keltirip aıtyp berdi.

1) A. Bek týraly bir kúni Jená (ol áýeli Baýkeńniń polkyna nemis tilinen aýdarmashy bolyp, sońyra ony dıvızıaǵa Chıstákov alypty) Bek neporádochnyı adam dep renjipti. Sebebin Baýkeń surasa, aıtpapty. Baýkeń Bekti shaqyryp alyp, qystaǵan soń, ol «Jená, sen qyzsyń ba, áıelsiń be?», — dep surap edim deıdi. Ózi shamasy qyryndaǵan sıaqty. Ol kezde onyń jasy elýlerde. Jená onyń qyzynan kishi. Ózine de ólerdeı ursyp, bir aıta ony (Bekti) polktan qýyp jiberdim. Óıtkeni oǵan deıin Jenányń ashý-yzasy basylsyn dep oıladym. Shynyn aıtý kerek, Jená moralnyı jaǵynan óte ustamdy, birde bir ofısermen yrjańdap turǵanyn kórgen emespin.

Ol Almatydaǵy shet tilderi ınstıtýtynda istep júrgende salpań erin jeńgeńe «ómirde eń kóp úırengen, tárbıelengen kisim Momyshuly» dep aıtqany bar.

2) Soǵystyń bir qarbalas kezinde nemisterdi biz qýyp ala almaı, ne nemister bizdi qýyp ala almaı, tiresip turǵan kezimiz edi. Nemisterden til ákelýge Jenány jáne 4-5 jaýyngerdi jiberdim. Olar mindetin oryndap, nemistiń peredovoıda júrgen bir maıoryn ustap ákeldi. Maǵan habar bergen soń, tekserip, suraýǵa keldim, biraq Jená joq eken. Bir komandır ol qazir keledi dep eskertti. Maıordy janymdaǵy oryndyqqa otyrǵyzyp, az-maz biletin nemisshemmen tildese bastadym. Polktaǵy komandırlerimniń bári de oryndyqtarǵa ornalasyp otyrdy. Osy kezde Jená kirip keldi de, maǵan raport berip, jónin baıandaı bastady. Raport bergen soń, aýdarmashylyq qyzmetine kiristi. Biraq ol otyratyn oryndyq joq eken, sony tutqyn maıor sezip qalyp:

— Madam, meniń oryndyǵyma otyryńyz, — dep ushyp turyp, oryndyǵyn Jenáǵa tosty. Jená otyryp, maıor turyp qalǵan soń, alda otyrǵan bir komandırime aıqaı salyp, oryndyǵyn maıorǵa bergizdim de, Jenáǵa:

— Eki qulaǵyńdy tas bekitip otyr, men maıorǵa ursamyn, — dep buıyrdym. Jená qyzaryp ketti de, buıryǵymdy oryndady. Men osy kezde komandırlerimniń báriniń jer jebirine jete ursyp, balaǵattap, «óńkeı nadan nemeler!» dep keıidim. Bárimizdi tutqyn maıor jerge qaratyp ketkenin sezbeısińder dep bara sabadym.

Sońyra tutqyndy surap bolǵan soń, osy epızodty general Chıstákovqa aıtyp em, ol ishek-silesi qatqansha kúlip: «oı, ıttiń balasy-aı, senderdi uıatqa qaldyrǵan eken», — dedi.

* * *

1941 jylǵy 26 noıabr kúni marshal K.K.Rokossovskıı meni polk komandıri etip taǵaıyndady. Onda meniń jasym 30-da edi. Áskerı dárejem aǵa leıtenant bolatyn. Ol kezde partıa qatarynda joqpyn. Polk komandıri bolý deıtin ońaı emes. Men odan buryn batalón komandıri bolatynmyn. Bes ret qorshaýdy buzyp shyqqam. Sony marqum general Ivan Vasılevıch Panfılov Rokossovskııge jetkizgen eken. Marshal Rokossovskııdiń maǵan sengendiginiń tórkini sonda jatyr edi. Partıa qatarynda joq aǵa leıtenantty polk komandıri etip taǵaıyndaý — úlken senim. Al, polk shtabynyń bastyǵy podpolkovnık Sorokın eken. Aǵa leıtenant pen podpolkovnıktiń aıyrmasy jer men kókteı. Polk komısary — batalóndyq aǵa komısar Petr Vasılevıch Logvınenko. Batalón komandırleriniń áskerı dárejesi maıorlar. Polkty qabyldaýǵa keldim. Polk shtaby Trýsovo derevnásynda eken. Meniń shtabqa kirgenime bir saǵat bolǵan joq, kútpegen jerden nemister Trýsovoǵa shabýyl jasady. Men qatty sastym. Nemisterdiń kúshi mol. Qarsylasýǵa shamam joǵyn sezdim. Sheginýge májbúr boldym. Sheginý — ońaı emes. Sheginýden shyǵý úshin tosqaýyl kerek.

— Komısar, sizdiń qaramaǵyńyzǵa bir rota qaldyramyn. Men polkti alyp shyǵýym kerek. Siz tosqaýyl bolasyz, — dedim. Komısar Logvınenko:

— Túsinikti, komandır joldas, — dedi maǵan.

Jasyratyn esh nársesi joq, byt-shytymyz shyǵyp qashyp bara jatyrmyz. Obaly ne kerek, komısar bir rotamen siresip turyp alyp, tosqaýylǵa toqtaý bolyp, nemisterdi alǵa jibermepti. Bul da ońaı nárse emes. Sokolovo deıtin qystaqqa jettim. Soǵan baryp qorǵanys uıymdastyrdym. Esimizdi zordan jınap aldyq. Logvınenko rotanyń qalǵandarymen qaıtyp keldi. Kúshtiń aty — kúsh. Nemister tyqsyrtyp kele jatyr. Biz de bedireıip, qarsylasyp turyp aldyq. Polkimde alty zeńbiregim bar edi. Solardy alǵy shepke qoıdym. Nemister segiz tankpen kele jatyr. Zeńbirekter ata bastady. Nemisterdiń de tankinde zeńbiregi bar. Sart-surt atyp, alty zeńbiregimniń beseýiniń tas-talqanyn shyǵardy. Bir ǵana zeńbirek qaldy. Shydaı almastan qalǵan zeńbirektiń qasyna júgirip bardym. Sóıtsem eńgezerdeı, qap-qara qyrǵyz eken komandıri. Dárejesi — starshına.

— At! — dep aıqaı saldym.

— Atyp jatyrmyz ǵoı, komandır joldas, — dedi.

Soǵysta sátti, sátsiz nárse bolady. Atqan oǵyń árkimge tıe bermeıdi. Sol joly (álgi qyrǵyz jigitiniń famılıasy Toqtaǵulov, aty Satybaldy eken) onyń zeńbireginiń sáti tústi. Ár atqan snarády dalaǵa ketken joq. Segiz tanktiń beseýin qıratty. Nemisterge jan kerek. Qalǵan úsh tanki sheginýge májbúr boldy...

30 noıabr kúni Krúkovoǵa sheginip qaıttyq. Ol Moskvadan otyz-aq kılometr jerde. Moskvanyń irgesi dirildep, qaltyrap turǵan kezi edi. Krúkovoda alty kún soǵystyq. Qolma-qol Krúkovony birese nemister bizden tartyp alady nemese bizder nemisterden tartyp alamyz...

Men soǵys kezinde batalón komandıri de, polk komandıri de, dıvızıa komandıri de bolǵandardyń bireýimin. Biraq ta úlken dárejeme qaramastan (ol kezde jas edim ǵoı) soldattarmen qatar júrgen komandırdiń biri boldym. Ár ýaqytta aldyńǵy shepte júrgenderdiń bireýi bolatynmyn. Nemister bizdi Krúkovodan qýyp shyqty. Esimizdi jınap alǵannan keıin, biz kúsh jınap, taǵy da qarsy shabýylǵa shyqtyq. «Otan úshin, Stalın úshin!» dep, aıqaılap, uran salyp bara jatyrmyz.

Men de aldyńǵy sheptiń qatarynda júgirip bara jatyrmyn, Nemisterdiń birneshe mınometteri bizdi atqylaı bastady. Sol bir shaqta mınanyń jańqasy meniń aldymda ketip bara jatqan áskerıdiń qolyna tıip, bileginen julyp ketipti de, onyń qoly eki-aq eli terige ilinip qalypty. Meniń kózimshe jańaǵy áskerı terige ilinip turǵan qolyn julyp alyp, qarǵa laqtyryp jiberdi. Sony kórgen men esimnen tanyp qala jazdadym.

— «Atańnyń, góri qoqı!» — dep myltyǵyn oqtap alyp, sermep atyp, alǵa tura júgirdi. Soǵys zańy boıynsha ol aýyr jaralanǵannan keıin shetke shyǵyp turyp qalýy kerek edi, biraq ol óıtpedi. Ol qaıta yzalanyp-órshelenip alǵa júgirip barady. Men taǵy tań qaldym. Men ony qýyp jetip, túrine qarasam, álgi jaýynger — baıaǵy starshına Toqtaǵulov Satybaldy eken.

Men soǵysta qorqaqtyqty da, batyrlyqty da kóp kórgen kisilerdiń bireýimin, «Shyn Alataýdyń suńqary ekensiń ǵoı!» dep erdiń erligi aldynda júregim men basymdy ıdim.

---