InfoHub Logo

Sátbaev qalasy
"№14 jalpy orta bilim beretin mektep" KMM
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Ǵabdysattar Merýert Ǵabdýlmálikqyzy

Árbir ustaz óz oqýshysynyń neni oqý kerektigin, qalaı oqý kerektigin anyqtaı alady. Mysaly oqýshyǵa tek qana belgili bir bilimdi úıretýge bolady. Biraq ol jetkiliksiz, biz osylardy paıdalana otyryp, ony oılanýǵa, saralaýǵa, taldaýǵa jetkizýimiz kerek. Bul daǵdylar bolashaqtaǵy úlken ómirde nyq qadam basýǵa zor kómegin tıgizedi. Bul rette muǵalimniń mindetine oqýshyǵa neǵurlym kóbirek bilim berý emes, ony oqýshynyń ózi jınaqtaı alýyna yqpal jasaý kiredi. Men ózimniń aldaǵy jumysymda oqýshylardyń kommýnıkatıvtik daǵdylaryn damytýda dıalogtik oqytýdy neǵurlym kóbirek qoldanýdy maqsat ettim. Sebebi ol, oqýshylardyń oılaryn naqty júıeleýge, logıkalyq qabiletterin damýyna kóp kómegin tıgizedi. Dılogtik oqytý syndarly oqý teorıasynyń oqýshynyoqý úderisiniń belsendi top ókili retinde qabyldaýyna túrtki bolatyn quraly. Bul oqytý túrinde oqýshylarda daralyq qalyptasady. Dılogtik oqytý barlyq sabaqta qoldanylady ári belsendi oı aıtýdyń, jumys túriniń negizi bolady. 

Osy ádisti óz sabaǵymda qoldana otyryp, men óz oqýshylarmdy jańa qyrynan tanı bastadym. Olardyń sabaqqa degen kózqarasynyń ózgergendigin ańǵardym. Dıalogtik oqytý maǵan óz oqýshylarymnyń bilim deńgeıiniń qandaı satyda turǵanyn, ony damytý úshin ne isteý qajettigin anyqtaýǵa kómegin tıgizdi. Dıalogtik oqytýdy engizýde kezdesken qıyndyqtarym meni keleshekte mynalardy oılanýyma septigin tıgizdi: sabaqta, toptyq talqylaýda oqýshylardyń bir mámlege kelmeı, ýaqytty únemdemeı tapsyrmada qınalýy olardyń jyldam tez oılanyp, óz oıyn ortaǵa saralap durys jetkize almaýynan degen sheshimdi qabyldaýǵa. Sondyqtan men, oqýshylardyń oılanýyna yqpal jasaıtyn ádis-tásilderdi kóbirek kiriktirý qajettigin baıqadym. 

Aleksandrdiń  (2001, 2008) dıalogtik oqytýyna sáıkes, synyptyń qoldanbaly zertteýin zerdeler bolsaq, ol dıalektıkalyq jáne dıalogtik pedagogıka turǵysynan oqýshylardyń oı\pikirleri nazarǵa bolmashy ǵana alynatyn synyptaǵy qarym-qatynastyń dástúrli modeline kúmánmen qaraıdy. Budan kelip dıalogtik oqytýdy damytýdyń mańyzdylyǵy týady. Osy maqsatta kelesi tapsyrma dılogke arnalady.  
«Z oqýshymen keńes» ádisi arqyly oqýshylar taqyryp boıynsha jumys jasaıdy. Bul tapsyrmada oqýshylar A, V, S dep úsh oqýshyǵa bólinip taqyryp boıynsha dıalog qurastyrdy. Bul tapsyrmada bir A oqýshy suraq qoıýshy, V oqýshy jaýap berýshi, S oqýshy osy eki oqýshynyń dıalogin avtor oryndyǵyna shyǵyp oqyp shyǵýshy. Avtor oryndyǵynda otyrǵan oqýshylar ózderiniń tobyndaǵy eki oqýshynyń ıtaqyryp sheńberindegi sóılesken dıalogin oqyp, tanystyrdy. Munda oqýshylardyń kóbi tek oqyp shyǵýmen shektelse, talantty oqýshylar «Men óz tobymdaǵy A oqýshy men V oqýshynyń áńgimesin tyńdaı otyryp» dep dıalogti erekshe bir utqyrlyqpen jetkize biledi. Berilgen tapsyrmany oryndaý kezinde men synypta áli de bolsa zertteýshilik áńgimeniń  qalyptaspaǵanyn baıqadym (Barns,1976 pen Merser, 2000). Oqýshylar tapsyrmany oryndaý barysynda boljam usynyp, taldaý jasaı almaıtyndyǵy kórinis tapty.

Ózim jumys isteıtin orys synyptaryndaǵy qazaq tilinde sabaq bere otyryp, olardyń negizgi sóıleý tilderi orta  býynda ıaǵnı 5-6-7-synyptarda qalyptasyp negiz qalanatynyn baıqadym. Sol sebepten osy synyptarǵa baılanysty dıalog úlgilerin jınaqtap, ony qoldanysqa alýdy basty maqsat etip aldym. 

Jańa ádis-tásilderdi sabaqta qoldaný, bir-birin oqytý, ózara baǵalaý, juptyq, toptyq jumystar oqý sapasyn arttyrýda jaqsy nátıje beretindigin túsindim. Munda oqýshylar oqý prsesiniń mańyzdy bólshegi bolady. Juptyq, toptyq jumystar oqýshylardy bir-birine jaqyndastyrady, oqýshylar bul jumystarda jek daralanbaı birigip jumys atqarady. Kóp jaǵdaıda olar bir-biriniń tarapynan qoldaý taýyp, olar óziniń bilim alýymen qatar qurdastarynyń joǵary qaraı órleýine de jaýpty bolady.

Aldaǵy jumysta da atalǵan taqyrypty damyta otyryp oqýshylardyń sóıleý tildrein birshama ilgerileýine qol jetkize alamyn dep oılaımyn.

---