InfoHub Logo

Salt atty ekeý sary jonnan aq taqyr andaý jolǵa kep túskende, betti qaryǵan alaptaı dala kúni jıekke qulaǵan edi. Shubar ala teńiz tolqynyndaı jalqaý kóleńke álsin-áli jasyl oıpat ústimen aqyryn syrǵyp jatyr. Uly sáskeniń tynshý, qapyryǵy qaıtyp, qońyr samal men tynys keńiter jýsan ıisi jupar atyp qoıa berdi.

Aq irkit jıekten jetim mala qylańdaı kózge shalynǵan; álgi alakeýim ymyrt teńiziniń nar órkesh tolqynynda batyp-shyǵyp turǵandaı salt attylar jaqyndaǵan saıyn bıik-bıik jota qaltarysynan qalyqtaı joǵalady. Olar zıratqa taıalǵanda jaldy jırenin sıpaı qamshylap, bir qyryn otyrǵan etjeńdi kelgen, shyqshytty qart myzǵyp ketkendeı-di: selk etip, at tizginin irkip qaldy.

Bes jasar shamasyndaǵy qaǵylez bala astyndaǵy jaman kógin álsin-áli tebine túsip, sońynan daýystap:

— Nege aıaldadyq, ata? — dedi.

— E, táıiri... Seni tosyp irkildim emes pe?! Qalma.

— Maqul, ata. Qalmaıyn.

Qara bala qartpen úzeńgi qaǵysa kep, tizginin jıdy.

— Neǵyp tursyz, ata?

— Gúlshat táteńniń basyna aıat oqý kerek-aý deımin. Sonsyn... Jol-jónekeı fermaǵa da soǵa ketý lazym.— Qart muny balaǵa ma, ne ózine aıtqandaı ma, qalaı, kúńkildep tur. Eki kózi tórt qulaqty, shymnan soqqan qabyrǵalary shóge túsken zıratta. «Iá, bul qabyrǵanyń basynan ne ótpedi deısiń... Mola men ingen syryn shóberesine aıtyp berse qaıter, túsiner me?..»

* * *

Túıeli aýyl bıyl jaz kól jıegine irge tepken; jaǵasy kúlteli nar qamys, zańǵar qoǵaly aıdyn talaı jyldan osy eldiń irili-usaqty jandyǵyna saıatyn. Áne, sary dala tósinen bastaý alǵan eshki soqpaqpen quıryq tistese aǵylǵan qalyń jylqy, tyqyr túgi jylt-jylt etip, qara ózekteı kólge qulap jatyr. Shildeniń aptap ystyǵynan ábden marǵaý tartqan, kelte múıiz, kúrjikeı, bákene sıyrlar jaǵada jalqaýlana bastaryn shaıqap, áýkeleri bulǵaqtap júr.

Al, mynaý boz ingen men sary atan... Kólge jaqyn úı ornyndaı aýmaqty surǵylt kúlge aýnap jatqan ingen dymqyl samalǵa tanaýyn tosyp, manaýraı moınyn sozyp qalypty.

Kenet ol yrǵala kóterilip, eki tutam sholaq quıryǵyn shıpańdatyp aýylǵa bet burdy. Aýyq-aýyq úzdige bozdap, baladaı eki órkeshi bolmashy, alma-kezek terbelip barady. Shybyn-shirkeı men sonadan saıa kól jaǵasy, qońyr samal, kúl bári-bárisin tastap boz ingenniń aýylǵa tarta bergenin túsine almaǵandaı sary atan mańqıa qarap, kózimen uzatyp saldy.

Iá, bul boz ingen de bir kezde «perishtedeı pák» bota atalǵan. Keı tini maqpal, úkili bas jippen noqtalanyp, ústine oıý-órnegi mol, zerli jabý da jabylǵan; til-kózden qorqyp, kóldeneń kók attyǵa da kórsetpeı, nesi qamys qorada da ustady. Botalyqtan ótip, taılaq bop ta biraz taırańdady.

Buǵanasy qatyp ingen atalǵanda úkili ádemi noqta ornyna murny tesilip, muryndyq kıgizildi, zerli jabýdy qamyt almastyrdy; bórideı ulyǵan qara sýyq kúzde de, kózge túrtse kórgisiz qarly boranda da, aspan aınalyp jerge túskendeı shildeniń shilińgir aptabynda da moınynan qamyt, murnynan muryndyq bir túspedi.

Ár jyly botalaıtyn, áıtse de birde-biri qutaımaı-aq qoıdy. Bıyl da shetinedi. Botasyn joqtap, qur súlderi qalǵan; mine endi ǵana sál-pál et alyp keledi.

Kól jıeginen úıge bettegen erli-zaıypty qarttardyń áńgimesine de bir sát osy boz ingen muńy tıek boldy.

— Jaryqtyq janýardyń bozdaýyn-aı! Tipten saı-súıekti syrqyratyp, janymyzdy qydyrtatynyn qaıtersiń,— dep jaýlyqty Batıha shesheı aýyr bir kúrsinip aldy da: — Qarajan,— dedi shalyna.— Buryn sen istep bergen tulypty Gúlshatjan alyp shyqqanda ıe salýshy edi. Qazir tulypsyz-aq Gúlshatty kórse bolǵany bozdap, qasynan eki eli ketpeıdi. Tipti ony qurbylarynan qyzǵanatyndy shyǵarypty. Gúlshatty bireý renjitip jatqanyn baıqasa, moınyn shaınap tastardaı eńkeleńdeı umtylady. Tapyraqtap aýyl ústin shańdatady. Sumdyq qoı...

— Ie-ıe... Munyń mánisin bildim. Maldyń adam balasyna osynshalyq baýyr basýynda úlken gáp bar. Tulyptyń ıisi balaǵa sińgen ǵoı. Gúlshatty kórgende ıip, ony joqtaı bozdaıtyny — analyq mahabbatynyń oıanǵany de...

— Áıteýir, bir ǵalamat sezim. Tek bozdaǵany batyp barady.

* * *

Sáskelik shaq. Shildeniń aptaby beleń alǵan. Besqanat qońyr úıdiń kel betke qaraǵan irgeligi mana túrilgen edi. Qazandyq qasynda táltıip turǵan sary samaýryn endi mine dirdek qaǵyp úıge enip barady. Áredikten etek-jeńi keń jaıyla qonǵan aq shaǵala baı aýyly kórinedi. Jylqynyń kisineskeni, toq ıttiń áýpildeı úrgeni de shalynady. Oǵan qaraǵanda júdeý kedeı aýyly zulmat daýyldan ábden ıt-silikpeleri shyqqandaı yǵy-jyǵy, myjyraıyp tur. Bul aýyldyń sáni de, saltanaty da anaý qubyla betindegi shalqar kólde qurbaqadaı shýlap, shomylyp jatqan qara sıraq balalar. Biri basyn sýǵa kóme aıdynǵa júzip shyqsa, keıi jaǵada shalpyldap álek.

Moıyl qara shashty, aqsary qyz názik qolyn tyrbıta sýǵa malady da, joǵary kóterip, saýsaǵynan tamǵan aq marjandy qyzyqtaı kúledi. Sý betinde qydyrǵan kúnniń sıqyrly sáýlesi sábı júzin arbap, san qubylady. Ázázil sáýle kóldiń kúmis belbeýi tárizdi, kósilip jatyr: «ústimnen basyp aıdynǵa shyq, baspaldaǵyń bolaıyn»,— deıdi álgi.

Boz ingen jaǵada shógip jatyr. Eki kózi sábıde. Qyz tereńge boılaǵysy kelgendeı yńǵaı bildirdi-aq, ol yńyrana qozǵalaqtap, kelte bozdap tynady; keıde tynyshsyzdana ornynan shıraq kóterilip ketedi. Sábıdiń saqshysy da, qamqory da bir ózi ekenin sezdirip, qasyna taırańdap jetip barady.

Qońyr úıde búgin qonaq qańǵyr-kúńgir áńgime. Býy burqyrap, eki ıinen ázer dem alǵandaı: samaýryn da kirip, dastarqannyń etegine oryn tepti; ol ózimen birge shýaqty shyraı ákelgeni anyq. Jaıdaq áńgimeniń aıaǵyna lekigen jeńil kúlki ilinip, qonaqtar jelpinise túsken edi. Túıe sútin qatqan, qalampyrly buıra sháıdiń ıisi kóńil sergite bergende: «assalaýmaǵaleıkúm, halaıyq!» — dep sýyt júristi, sylań jigit tabaldyryqty attady. Jel qaqty qaraqoshqyl júzinde úlken aýyldan kelgendigin ańdatar tákapparlyq ta joq emes, qıyq kózimen tórdegilerdi nemquraıly súzip ótti de, samaýryn qasyna tize búkti. İzetti jasqa tán qaýqalaqtap, qol usynyp kórispek peıil de bildirmeı, ile túsin jıyp aldy. Basynda tartqan sáldeli oramaldyń ushymen juqa erinniń ústine qonaqtaǵan tary túıir terin sorǵytyp, qompalańdaı túsip, kelgen sharýasyna oıysty:

— Baıekem jiberdi, Qarajan-aǵa! Mynaý aýyl bir-eki túıesin bersin, pishenge kerek deıdi. Óziniń tuıaq bitkeni qumǵa shyqqan. Qolda kólik joq. Túbektegi maıany tarttyrýdy búgin-erteń qolǵa almaq oıda,— dep jigit baı sózin óziniki etip baryp tyndy. Qarajan qart bireý qara sanynan buraı shymshyp alǵandaı yrshyp ketti.

— Ýa, arýanalary qaıda?

— E, ıtim bile me?!

— Jarlynyń jalǵyzyn qaı shatqalǵa salyp mertiktirerin de «ıtiń bilmeı me?» Boz ingendi kóre qalǵanyn qaıtersiń-eı ?!

— Qaraeke-aý, eki arada shybyn óledi dep, kúnám ne? Sýymdy sýlap, jerimdi jerlegen qazaq eldigin tanytsyn deıdi.

— E, bilem ǵoı. Já, taýsylma,— dep Qarajan qart taban asty synyp, mińgirleı tómen qarady. Habarshy jigit álgindeı bolmaı, qaıta dańǵyrlaı jóneldi:

— Sonaý «Sary toǵaıdyń» tusyndaǵy túbekti bilesiz ǵoı. Saı, jyra-jyqpyly kóp jer. Al, shóbi bıyl bógen, at saýyryn qaǵady. Ári bıyl ózen kóterilip, sý shyqqansyn tipten tunyp qaldy. Soǵan kólik jetpeı dińkeletip otyr emes pe?!

Dastarqan basyndaǵy qarıalar bas shulǵysyp: «ym... durys aıtasyń, balam»,— desti. Báriniń de kókeıinde baı habarshysynyń aýzyn jyly peıilderimen alyp, kózge túsý tárizdi pendeshilik.

— Barym boz ingen. Ol jetekke jarar-aý, miniske joq.

— Qalaısha, Qaraeke? Anada Gúlshat minip júrdi emes pe?

— Ie... Gúlshattyń jóni bólek, ózgeni jýytpaıdy bu kázzáp,— deı kep, tartynshaqtaı túsip otyrǵanynan qysylys taýyp, ári aqyry berip tynatynyn sezgensin bosqa jamanatty bolmaımyn dedi me,— ýa, onyń ne sózi bar, al... Elmiz ǵoı, qol ushyn bermeı bizge ne kórinipti. Áıteýir, bir táýiri jekki,— dep zorlana ezý tartty. Jańaǵy ábestigin de jaıma shýaqtatyp, jýyp-shaıǵanyna ishteı yrza; myna jigit baıǵa manaǵy sózin qısaıta, tuzdyqtan jetkizse, sharýasynyń munan bylaı ońbasyn bilgen de uǵyp úlgergen.

— Nannan aýyz tıdim, haıyr-hosh!— dep jigit serpile ornynan kóterilip, shyǵa jóneldi. İlese túsken Qarajan esik aýzynan:

— Myrzaǵa sálem aıt. Qajet dep jatsa ózimiz de daıyn,— dep daýystap qaldy.

— Maqul, Qaraeke...

Boz ingen sý jaǵasyndaǵy sábıdi búkil aýylǵa amanattap, uzaq saparǵa jol shekkendeı birtúrli kúńirene bozdap barady. Qarajan qarttyń qonaqtary sál únsiz qaldy da, ile jamyrasyp ketisti.

— Apyr-aı osy ingenniń úni ne pále...

— Júrek qolqańdy sýyrǵandaı bozdaýyn aıt ta.

— Iá, jaryqtyń... Ózine kórinsin. Qara, keıinshektep aıaǵyn basqysy joq-eı,— dep qonaqtyń biri túrýli irgelikten kózi shalǵandy jetkizip dabyrlaı tańdandy da, beri buryldy.— Ǵajap mal... Ótken qysta qalyń qar túskeni esterińde me?! Sonda túıe shanamen shóp tarttyq qoı. Boz ingen búkil kerýendi bógep ilgeri baspaı, áı áýre-sarsańǵa saldy-aý. Al, aýylǵa qaraı jeldeı esedi... Bozdaǵany jaman-aq...

Sary samaýryn ekinshi eselenip kelgende, shanaǵyn súıek shalǵan úkili, kúmbez dombyra qonaqtardan aýysyp, Qarajanǵa da jetti:

— Qareke, aýyldyń alty aýzynan sen de quralaqan emessiń ǵoı. «Áý» dep jibergin! — dedi qonaq shaldyń biri kúlimdeı,— tógiltshi bir, myna ystyqtan samal bop ekeýmizdi jelpisin...

— Batıhany da de...

— Iá, Bákeń úsheýmizdi de.

Tolyq aq sary qarıa — Batıha sál ezý tartqany bolmasa, erkekterdiń áńgimesine kılikpeı tartynyp otyrǵan. Osy sergek kóńil jannyń jeńil ázilge elp etpeı, sabyrly qalpy, tús bermesin bular bilse de, shyraıyna qan júgirip, araılanǵanyna qatty qýanysty. Sol sát áldeqaıdan uıytqyp quıyp soǵyp ótti de, qarıa úreılene «pissimellá» dedi.

— Qatty ystyq sońy jaýyn deıtin burynǵynyń adamy. Qaıter eken mynaý kún?

— O, da jón, Qarake. Umytpasam, ótken qystyń aıazdy kúni osy kúnge týra edi. Áli ysı túspese qaıtsyn,— dep uzyn shal judyryqtaı basyn ántek kekjeń etkizip qoıdy.

Endi áńgime arnasy aýa raıyna qaraı oıysty.

Áldene esine túskendeı Batıha asyǵa tysqa shyqty. Qazannyń qaqpaǵyn jaýyp, aınalasynda sál túrtinektep júrdi de, úıge qaıta oraldy. Samaýryn túbine jaıǵasqany sol edi, esik aldynan úreıli bala úni shalyndy.

— Apa!.. Kóke!..— dep aýylǵa atoılap jetken balalarda es-tús joq. Óńderi bop-boz. Úı ishindegiler óre túregeldi. Tabaldyryqty attaǵan sińir qara bala entigin basa almaı:

— Gúl... Gúlshat sýǵa... ketti, batty,— deı berdi.

— Qoı oıbaı, ne deıdi mynaý...

— O, jasaǵan!.. Kereń qalǵyr qulaǵym ne estidi?! Qaıda... Barsańdarshy... Qutqaryńdarshy.— dep Batıha qolyn sozyp, esikke umtyla eki súrindi. Aýa qarmana: — Táńirim-aý, ne jazdym men...

— Ýa, nemenege uılyqtyq, júrińder! — Uzyn shaldyń úni.

Qarajan qart tórden birnárse izdegendeı alasuryp júr. Ne istep, ne qoıǵanyn da biler emes. Aqseleý shashy jelbirep, kólge qaraı qustaı ushyp bara jatqan ananyń esiktiń syqyrlaýyǵyna ilinip qalǵan jaýlyǵyn kórgende ǵana ol esin jıdy; yshqyna aıqaılap: «qaıda... qaıda batty?!» — dep úıden atyp shyqty.

Aýyl túgel kól basynda; abyr-sabyr shapqylasqan el. Balalar shette qaǵajý, úrpıisip tur. Sábı denesi de tabyldy. Sýǵa ketken adamdy qutqarý úshin isteler qaraket te qalmaǵan; sábı es jımaı dúnıeden ótti. El qorshalaı úrpıisip, ólikti qushaqtap egilgen qarıany jubatysyp jatyr.

Qan qyzyl kún bórite dóńgelep, kól jıegine de batty. Ymyrt úıirilip, qara kóleńke de aýylǵa tógilip keledi. Kúndizgi qapyryq ornyna dymqyl samal jaılap júre berdi. Osy sát úzdige bozdaǵan ingenniń jalynyshty úni kól jaǵasyna ózinen buryn jetken; el úrpıise tolqyp, alaqtasyp qaldy. «Apyr-aı, mynaý jaryqtyq bilgen be? Táńiri sezdirdi me-eı?!» — desedi kúbirlese. Zarly ún ár tóbeniń astynan bir shalynyp, dalanyń ózi kúńirengendeı de boldy. Úıden moıyl shashy jelbirep, qarsy aldynan júgirip shyǵar «botasynyń» endi joq ekenin ol qaıdan bilsin...

* * *

Aýyl adamdary talaı kúnnen bergi boz ingenniń jan kúızelisin sezgen de, kóńil bólgen de joq. Sábıdi aq jaýyp arýlap qoıdy. Jetisi ótti. Mine, sonan keıin ǵana onyń azaly únine el qulaǵy túrildi.

Sarala tańnan ińir qarańǵysyna deıin arbaǵa jegilgen boz ingen pishende júrgen; birde. Qarajan qart adal malyn óz kózimen kórip qaıtqaly qosqa soqqan edi. İngeni tanyp buıdasyn súırete qasyna taırańdaı jetip kelmesi bar ma, oıynda eshteńe joq Qarajan moınynan sıpaı irkilip, ile janýardyń janaryna kózi túsip ketkende tiksine, burshaqtaı úzilip túskeli turǵan jasty kórip jaǵasyn ustady.

— O, toba! — deýge ǵana tili shaq jetti.

Kúnnen-kúnge jaıylystap qalyp, shógip bara jatqanyn da baıqaǵan edi. Baladaı qos órkeshi qamshylar jaǵyna jyǵylypty. Bozdaı beıitten uzaıtyn da izinshe qaıta oralatyn ǵoı. Qarajan aýylǵa sál tyńaıtqaly ákelgen, ingen kerisinshe kúrt tómendeı berdi. «Sary dóńdegi» tórt qulaqty zırat onyń qazyǵy tárizdi. Sony tóńirekteı beredi. Jer tarpyp kep molaǵa maldy da, adamdy da jolatpaı aıbat shegedi, bozdaıdy.

— Batıha-aý, myna sor mańdaı túbimizge jeter boldy. Sadaqaǵa shalsaq qaıtedi?— dedi Qarajan qart zaıybyna.

— Pyshaq tıgizbe, tilimdi alsań... Tasta pyshaqty! — dep Batıha úreılene, yrshyp tústi.— Botasynan aırylǵany az ba? Kúnáqarlyq istegeli júrmisiń, zar únin estı tura oǵan pyshaq... Jo-joq! Óz kúıiginen... ózine kórinsin sher, muńy... Endi mal bolmas, áıtse de tımeshi...

* * *

Boz ingen búgin shóp basyn shaldy. Kópten nár syzbaǵannan ba, ashshyly ıt jýanyń dámi til úıirip, zırattan ájeptáýir, qozy kósh uzap ketkenin ilkide sezbegen; mańqıa tóńiregine kóz tastaǵanda shoshyna, keri qaıtty. Kóńiline áldene sezik uıalap, ón-boıyn úreı bılep júre berdi. Birtúrli osy qazir tez jetpese óz botasyndaı, sábı denesin áldekim urlap áketerdeı jelip keledi; ábden aryǵan, qabyrǵasy arsa-arsa, tizelerin up-usaq bir diril bılep, qaltalańdap ta ketedi.

Endi mine jota ústindegi jalǵyz mola basynda tiri arýaqtaı qalqıyp tur. Nege jan ushyra asyqty? Neden qoryqty, qaýip etti? Ózi de sanasymen túsinbeıdi. Áıteýir kóńili jaılanyp, júrek lúpili bir sát basylǵany anyq. Analyq mahabbattyń ámiri ekenin ol túısinip, uqpaǵanmen júrek ámiri ekenin sezedi. Jaryq dúnıede kórgeni kóp. Ol shildeniń aptabynda da, ulyǵan qarly boranynda da, yzǵyryqtata soqqan kúzdiń ókpek jel quzynda da talaı kerýen jolyn artqa tastap, ómirdiń ashshy-tushshysyn az tatpaǵany aqıqat... Sonaý kógildir kól jıegindegi aqboz shańqan kıiz úıler jota-jon arasyna qustardyń salyp ketken uıasyndaǵy jumyrtqadaı kóz aldynda aǵarańdap jatyr. Ózine etene tanys, jyly meken. Áne, alystan sirińke talyndaı bop, aryq, aq jaýlyqty uzyn kelinshek shalyndy da, álgi shetki úıge enip ketti.

Iá, ol Gúlshat dúnıege kelgen qarasha úı. Onan áride pyshaq ornyndaı yrsıyp shalynatyn tyrtyq jara — eski ózektiń izi, jyra. Jaqynda ǵana sol jerden topyraq, balshyq tasyǵan. İlkide ol eshteńe sezgen joq. Gúlshatty janarymen izdep, aýyl jaqqa jaýtańdaýmen boldy. Mynaý usaq kúıbeń adam tirligin tez bitirip kólge jetsem deýmen júrgen; kún bata Qarajan qart aldyna bir shelek sý qoıdy. Álgige eńkeıip, qamyttan bosaǵan moınyn silkip qalǵan tanaýyna jas úıindi moladan tanys... botaqanynyń ıisi... ıá-ıá, sonyń ıisi keldi. Qolqasyna ashshy, jas tyǵylyp: «ýa, adam aqyldy eńder ǵoı! Óz, botamdy ózime kómdirgenderiń ne? Ne jazdym men?» dep bozdaı jas qabirge umtylǵanda Qarajan buıdasyna jabysyp, shirene tartyp toqtatty...

Boz ingen eski jan jarasyn ózi tyrnap alyp, aýyrtyp jibergenin sezip, ystyq taqyrǵa shóge berdi. Kúıis te qaıyrmaı, qybyr etpeı jatyr. Kóz aldyndaǵy shóp basyn shalsa, birtúrli jaq túbi saýdyrap túsip qalardaı, astyńǵy erni salbyrap yńyranyp qoıdy. Botalaǵan janarynda ashshy sher taby, tuńǵıyq muń ǵana bar. Esh pende alańdatyp, túrtpektep osy bir tynyshtyǵymdy buzbasa degendeı tilek ústinde tárizdi. Oıly kózin manaýraı jumyp ashady...

Bir sát áldeqaıdan tulym shashy jelbirep Gúlshat shyǵa keldi de, byttıǵan sábı saýsaǵynyń arasynan kúmis tıyn kórsete syqylyqtaı kúlip kóz aldynda kólbeńdep tur. Shyn saǵynyp, ańsaryń aýsa júregińe jyly ún de ashtyqta jegen taǵamyńdaı tátti bolady eken de. «Kúle... Kúle tússhi, botaqanym», — degendeı boz ingen kelte bozdap tyndy.

Gúlshattyń kómekke shaqyrǵan qulyn daýsy kenet qulaǵyna ap-anyq jańǵyryp jetken; ol ytyrynyp atyp turǵaly umsynǵan, ál-qýaty ketip qozǵala almady. Ne boldy maǵan? Kúni keshe emes pe edi onyń bota atalǵany? Oıynsaq denesi keńistik tilep, kúshi boıyna syımaı taırańdaıtyny qaıda?! Qarajan qart úkili noqta, kesteli jabýmen sándep, kóldeneń kózden jasyratyn. Alystan beıtanys salt atty shalynsa, qamys qoraǵa aparyp qamap tastaıtyn, endi mine ol áldekimge renishti. Iá, mynaý sonyń úni. Qasynda beıtanys bireý bar. O da áldene dep byldyrap tur. Bular neǵyp júr? Nege keldi? Qarajan qart yzalana, qatqyl sóıleı bastaǵan. Boz ingen daýsyn anyq estidi:

— Erteń, Gúlshattyń qyrqy!.. Batıhanyń renishine qarap, aram óltirer jáıim joq. Aq adal malymdy balama qurbandyqqa shalsam, onyń ne aıyby bar... Oıboı-oı, jaryqtyqtyń qur súldesi, arsıǵan qańqasy qalypty-aý, á?!.

Boz ingen zordyń kúshimen kózin ashty. Muńly ingenniń tostaǵandaı janarynyń qarashyǵyna eki adamnyń sýreti kep tústi. Aq kıimdi uzyn shal men Qarajan qart. Qarajan qart aǵash sapty, almas júzdi qara bákisin qolyna alyp, másiniń qonyshyna súrtip jatyr. Uzyn shaldyń qolynda eshki qylynan esken aq ala qyl shylbyr.

Qarajan qart ingenniń dármensiz adamdaı muńdy, kirpik qaqpaı qarap qalǵanyn endi baıqap, úreılene sheginshektep pyshaǵyn jerge túsirip aldy. «Nege asyqtyń, qojam?.. Bir aıaǵym kórde, bir aıaǵym jerde ekenin kórmeımisiń? Keshikpespin»,— degendeı edi boz ingenniń tuńǵıyq, muńdy, ólimniń sýyq saýsaǵy búre túsken janary. Qarajan bezgegi ustaǵandaı qaltyrap, aýa qarmana.. aýzyn asha tústi de, jalǵyz emestigi esine endi túskendeı qaltıyp qatyp qalǵan uzyn shaldyń qolynan shap berip ustaı aldy...

İngen kózin qaıta jumdy. Qarakók munar birtin-birtin tań araıyndaı raýan nurǵa aýysyp barady. Mine, janarynda sham janǵandaı jap-jaryq oıpat... aq botasy taırańdap keledi. Úlpildegen maqpal júni qandaı ásem deıdi ingen meıirlene botasyn ıiskep. Ol bolsa kele, shyrysh ernimen jelinin túrtkileı berdi.

İngen raqattana yńyranǵan álgi eles, Gúlshat bop syqylyqtaı kúlip, tyrbańdap moınyna asyldy, órkeshine órledi. Endi osydan aırylmaıynshy dedi me, ol kózin ashpady. Áıtse de úzik-úzik túsiniksiz sózdi qulaǵy shalyp jatyr.

— Iá, jasaǵan... Batıha... beker aıtpapty... Qudaı saqtasyn, almaǵanym pyshaq bolsyn!.. Júrshi... Ketelikshi... Eki dúnıede meniń áýlıem... túıe... aq adal malym... ózińmen ket... Qane zıratqa. Zırat túbine jaqyndataıyqshy... jetkisi kep... tyrbynady-aý deımin... Jaryqtyq... áýlıem,— degen Qarajan qart únin shyramytty.

Ol kózin ashpaq bolǵan. Kirpigi qorǵasyn quıyp qoıǵandaı aýyr tartyp kótertpedi. Ózin súırep barady. Zırat túbine jaqyndatyp tastaǵan sıaqty; kebirsigen tanys topyraq ıisi tanaýyna kep, jańa eles... kógildir kól beti... tolqyp... aq jaldana kóbiktengen tolqyn arasynan qarańdaǵan sábıdiń qýań júzi; sonsyn aq saýsaq kórinip joǵalǵan: «Apa!» — dep Gúlshattyń jan ushyrǵan aqyrǵy úni de qulaǵyna shalynǵandaı bop ketti. Boz ingen alasura umtylmaq edi, moınyn bir zil basyp, jerge janysha tústi; júregi aýzyna tyǵyla alqynyp, tuńǵıyqqa qulap bara jatqanyn sezdi...

* * *

Dala ústi alaý ystyqtan kilkip túr. Tiri jándik bitken aptaptan bassaýǵalap qalǵandaı tóńirekte kózge iliner qara joq. Aınala tylsym tynyshtyq. Áne, zırattyń qubyla betinen jalǵyz búrkit qorbańdaı júgire túsip, jalp-jalp qanat qaǵyp kóterile berdi. Sońǵy ret tórt qulaqty sirińke qorabyndaı japyraıǵan tómendegi zırat pen ingenniń qýraǵan qańqasyna kóz tastap qıyrǵa bet túzedi. Aq aıran aspanǵa sharyqtaı samǵap birtin-birtin noqatqa aınalyp barady. Iá, onyń óz beti, sapary árıne bólek...

Qart qalyń oıdan zıratqa tirelgende aıyqty. Atynan túsip qalpaǵyn qolyna aldy.

— Salyqjan, boz ingen jáıli hıkaıanyń uzyn-urǵasy osy. Nebir zaman bastan ótti ǵoı... Mynaý Gúlshat apań men boz ingenniń jatqan jeri,— dep Qarajan shóberesin attan ózi túsirdi. Sonsyn tóńirekke birtúrli qobaljı, sezikti kóz júgirtip aldy. Munar shalǵan janaryna aýyr muń uıalap ta úlgergen edi.

Zırattan quryq tastam jer qýań tartyp, shóbi aqseleýlenip tur. Jasyl dala tósinde bul bir taz tóbe tárizdi. Beıittiń shyǵys betinde bas jarǵan qyrshyn gúl mezgilinen erte solǵan, tym júdeý-aq; qylańdaı qalyqtar ústinde alqanat kóbelek te, sybyzǵy úndi ara da joq.

Qart attardy shiderlep jiberip, jerden basyn kótergende shóberesiniń tómende, jasyl oıpat ishinde júgirip júrgenin shalyp qaldy.

— Salyqjan, ne isteısiń-eı? — dedi ol.

— Gúl... gúl terip júrmin, ata...

Kóńili sál kónshigen qart betin qubylaǵa buryp júreleı tize búkti de, aıat oqýǵa kiristi.

Til syndyryp, sábı shaǵynan úırengen, ábden jattandy bolǵan alla sózine berile kúńirene jónelgeninde, áldeqaıdan qulaǵyna tosyn, umytyla bastaǵan boz ingenniń sherli, zar úni alystan talyp jetti. Úzdige, júrek-qolqańdy sýyra bozdaıdy... Qarajan qart tuńǵysh ret talaıdan biletin quran sózinen súrinip ketip, jańyla berdi... Jańyla berdi...

1960 j.

---