InfoHub Logo

Ketetin ákim sózin kúreńitip bastap, kúlgindeý keıipte aıaqtap, jyly jymımaqqa árekettendi.

Kelgen ákim sózin sál alaburtyńqyrap bastap, qyzylbýdandana, jasandylaý jaıqarlanyp, jyp-jyly jymıyspen támámdady.

Hattama júrgizýshi Básirebek Tóleńgituly ádette ákimderdiń bet-júzine emes, kók jelkesine kóz tastap otyrýshy edi. Bul joly jańadan paıdalanýǵa berilgen, jaqynda ǵana eýrojóndeýden ótken kishi májilis zalynyń kináratynan kók jelkelerdi kóz súzgisinen ótkize almady. Qansha maqtasa da, jipten jańa shyqqandaı jutynyp tursa da, jańǵyrtylǵan májilis zaly hattama júrgizýshige onsha unamaıtyn.

Keshe keshke qarata Básirebek Tóleńgituly jumystan erterek kaıtyp, avtobýsqa da minbesten, aınala-tóńirekke telmire qaraıtyn ǵadetimen T. qalasynyń trotýaryna shyqqan. Bul Bulanaı taýlarynyń arǵy jaǵynda júrgen jyldary aǵash ataýlynyń basqa túrleri quryp qalǵandaı-aq, T. qalasyn tup-tutas qaraǵash basyp ketken eken. Alystan ańsap jetkende, jigeri qum bolyp, alyp-ushqan kóńilin kıiz jabýdaı birdeńe tumshalaı tunshyqtyrǵany-aı. Keıin kózi úırendi, birsin-birsin ózi úırendi. Endi, minekıińiz, sol qaraǵashtaryńyz birqatar jyldan bermen qaǵaz kemiretin hattama júrgizýshiniń mańdaıynan sıpap, seldir shashyn jelpıtindeı. Jol jaǵalaı án sap turmasa-daǵy, ún sap turypty.

Básirebek Tóleńgituly qalanyń qıyr shetindegi «hrýshevkalardyń» shetine ilikkenshe sharshaǵan joq. Qaıta, kerisinshe, tyńaıyp qalǵandaı. Qaraǵashtardy sanamalap, sırek terekterdi janamalap, bir saǵattan astam ýaqytty qaza qylǵan eken. Bes qabatty beton úıdiń ústińgi tozyq balkonynan áli kúnge deıin ájepteýir súıkimdi kórinetin, ınabattan maqurymdana qoımaǵan zaıyby aqparat aıtty: «Telefonǵa. Jumystan», — dedi jumsaq qana ún qatyp.

Úıge birden kirmeı, podezdiń oń jaǵyndaǵy otyz jyldyq qaraǵashtyń túbindegi qısaıǵan oryndyqqa jaıbaraqat jaıǵasyp, temeki shegip otyryp, ózin-ózi almaýyt mingen ermaýyttaı sezinip, qıal-ǵajaıyptarǵa berilmek-ti. Ol oıy oryndalmady.

Besinshi qabatqa kerenaý kóterildi. Asyǵyp-aptyǵatyn ne bar deısiz, telefonǵa shaqyryp jatsa, jumystan qońyraý shalsa, ol — úlken jańalyq emes. Kóp bolsa, erteń kezekti, bálkim bir kezeksiz jınalys bar shyǵar. Soǵan erterek jetpekti eskerter. Qaǵaz kemirip kele jatqan jyldarynyń ishinde jumystan jalqy ret keshikken emes. Sonda-daǵy, tártiptiń aty — tártip, keńseniń aty — keńse. Kezekti nemese kezeksiz, kerekti nemese kereksiz jınalys óterde buǵan mindetti túrde qońyraý shalynady, esine salynady. Keshigýge múlde bolmaıtyny eskertiledi.

Beton úıdiń bıigine kóterilý ońaı ma, jalpy bólimniń meńgerýshisi jalyǵyp, munyń ózine telefon soǵýdy tapsyrǵan eken. Zaıyby tar balkonda sábiz týrap otyrǵandyqtan, bul máseleni kishi qyzy maǵlumdady. Demin basyp, Afrıka men Azıanyń qıyr-shıyrlaryndaǵy nebir qıyn elderdiń, túrli memleketterdiń talaıymen taǵdyrlas bolǵan taıqy mańdaıyn terden qurǵatyńqyrap baryp, jalpy bólim meńgerýshisiniń telefon nómirin terdi. «Men Básirebek aǵańmyn ǵoı, shyraǵym», — dedi. «Kadrlar túgel jasaryp ketti, keıde bizge júdá yńǵaısyz», — dedi ishinen. «Aıyp etpeńiz, Básirebek Tóleńgituly», — dedi jalpy bólimniń meńgerýshisi. «Áli, osy ýaqytqa deıin jumysta otyrsyzdar ma?» — dedi bul. «Búgin, záýide bir erterek qaıtyp em, áıtpese bólim bastyǵynan keıin shyǵamyn ǵoı», — dedi ishinen. «Básirebek Tóleńgituly», — dedi bólim bastyǵy únin sál-pál qataıtyńqyrap. Bári buny osylaı ataıdy. «Baseke» deýge taǵy kelińkiremeıdi, bastyq emes. «Básirebek Tóleńgituly, erteń kezekten tys aktıv jınalysy shuǵyl túrde shaqyrylyp jatyr», — dedi úni irińkiregen bólim bastyǵy. «Nemene, jaıshylyq pa, áıteýir?» — dedi bul. «Búıtip qadala qyzyqpaıtynymdy biledi ǵoı, óziniń daýsyna oraı suraǵanym-daǵy», — dedi ishteı. «Biz de bilińkiremeı otyrmyz, áıteýir Úlken Kisiniń tikeleı ózi keletin kórinedi», — dep, sybyrǵa kóshti jalpy bólimniń meńgerýshisi. «Bir saǵat erterek kelińiz, jaraı ma?» — dep qosty taǵy da. «Jaraıdy-jaraıdy», — dedi bul. «Á-á, ákimniń aýysatyny rasqa shyqty», — dedi ishinen.

Palaýdyń kúrishi tirileý boldy ma, Básirebek Tóleńgituly jóndi uıyqtaı almaı, álsin-álsin jaısyzdaý tús úzikterinen shoshyp oıana berdi. Osydan shırek ǵasyr ýaqyt burynǵydaı, otyzǵa jeter-jetpes kezi eken. Afrıkanyń qaq ortasyndaǵy qos sultanatta jer máselesi jónindegi ókil bolyp júr ekenmin deıdi. Oıpyraı, áldeqashan elge, týǵan jerime qaıtyp ketken sekildi edim ǵoı, qalaıynsha qaıtadan kelip qalǵanmyn, taǵy da sol pále-pátirlerdiń etin jep, sorpasyn ishetinge aınaldym-aý dep, qatty qınalystan jany qysylyp, júregi atqaqtap bara jatqanda kózin ashyp jiberdi-aý. Túregelip otyrǵanymen, kóz aldynan qyl-qybyrlar men jún-jybyrlar kete qoımady. Birese, qorapqa salynyp satylatyn taraqan tárizdi jándikten býlanyp pisirilgen palaýdyń, birese shegir shegirtkeden jasalǵan sorpanyń dámi tiliniń tóńiregin tyzyldatyp, mazasyn ketirdi. Asqazany ashyp, baýyry búrip aýyratyndaı. Alaıda, Afrıkanyń azabynan oıanyp qutylǵanyna qýandy. Balkonǵa shyǵyp, temeki tutatty.

Baıaǵyda, oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasynda bólim bastyǵy qyzmetine endi kóterile bergende, jer máselesi jónindegi taptyrmas, tyndyrymdy maman retinde qupıalaý bir qyzmetke, injápıalaý bir iske usynylyp kete bardy. Alǵash Almatyǵa, aıryqsha áńgimege, artynan Máskeýge, bólekshe pysyqtap, birjolata bekitpekke shaqyryldy. Kóp uzamastan, ózgeshe ókiletti halyqaralyq uıymnyń arnaıy tobyna qosyp, Afrıkaǵa aıdady da jiberdi. Áýelgide arab elderiniń jer jónindegi máselelerine aralasty. Birsin-birsin ary qarata dendep enip, tereńdeı bastady. Kórmegen eli, ólshemegen jeri, tarazylamaǵan topyraǵy, tatpaǵan taǵamy qalmady. Ara-arasynda ǵana týǵan jerge jiberetin edi. Birde, Quran týraly aıtýǵa da bolmaıtyn kezder ǵoı baıaǵy, sol qasıetti kitaptyń jalǵyz danasyn shekaradan alyp ótemin dep, partıa qatarynan shyǵaryldy. Partıadan shyqqanym — eń joǵary senimnen aırylǵanym-daǵy, endigári keri jibermes dep, bir jaǵynan jubanysh jastanǵan-dy. Bóleni me, budan ózge jer jónindegi jópshendi maman emge tabylmaı, demniń arasynda qyzyl bıletti qaıtaryp berip, Qara qurylyqtyń qaq ortasyndaǵy qos sultanatqa jóneltti.

Taraqan tárizdes jándiktiń qorapqa salynyp satylatynyn sonda kórdi. Shegir shegirtkeden jasalǵan sorpaǵa sonda dánikti. Lajsyzdan, árıne. Jylannan kesilgen ásipti ádemilep turyp jeýge ábden qunyqty. Kólbaqanyń sıraǵynan shymshyp ustap, shıborbaıyn mújigende, Bógen qus fabrıkasynyń bıpyl balapandarynan kem kórmeýge úırengeni de sonda ǵoı.

Qos sultanattyń jaǵrapıalyq jaǵdaıy jaǵynan da, turǵyndarynyń ulttyq quramy, salt-sanasy, iship-jemi jaǵynan da, uqsastyqtary jetip-artylady. Aıyrmashylyqtary da az emes. Qaıbir jyly Somalı degen sormańdaılaý el men Pýshkınniń arǵy atalary shyqqan Efıopıanyń arasynda jer daýy asqynyp, soǵys burq ete qaldy. Qos sultanatqa ortaq bir maqal bar: «Pildi jel shaıqasa, maımyldy aspannan izde». Somalı men Efıopıańyz ol jaqta alyp memleketter sanalatyndyqtan, qurtymdaı ǵana qos sultanattyń surqy qashty. Máskeýdiń mysqyl mıyǵy men kógereńdegen kóz qıyǵy ol aımaqtaǵy jer daýyn túp-túgel, túbegeıli sheshpekti kózdemes. Shynashaq aınalmas aýmaqtardy shataq ólsheteri sondyqtan. Zaıyryn túptegende, jer jónindegi ókilder kádýilgi kúnáhar saıasattyń qurbandary sanalǵanymen, keıbir jaǵdaıattardy jaıbaǵystap, talaı-talaı taıpalardy muqym quryp ketpekten saqtamaqqa septespedi deı almaısyz. Sana túkpirindegi sańyltyr syzattardyń azapqa salmaı, kóbinese kermekteý bolsa-daǵy, munarly-muńdy saǵynyshtyń sazyn sherter yzyń qýraıdaı yrǵalma eles týǵyzary, jeńil ǵana syrqyraıtyny sodan-aý, sirá.

Oı túbinen oı oıanyp, Qara qurylyqty qıalmen kezip otyrǵanynda, balkonnyń ústińgi buryshyndaǵy eskirgen áınekke tań araıynyń jalqyny da juqqantuǵyn. Básirebek Tóleńgituly jýynyp-shaıynyp, kúndegiden beter baptana qyryndy. Súısinispen ishetin sútsiz kofesin babymen urttap turyp, radıo tyńdady. Pálendeı jańalyq aıtylǵan joq.

Aktıv jınalysy burynǵydaı úlken májilis zalynda emes, bótendeý bitimde ótetinge aınalǵan. Eýrojóndeýden shyqqan kishi májilis zalynda, tańerteńgi saǵat toǵyzda dep habarlanǵan eken. Saqtyq jasaǵandary ǵoı, áıtpese, kádimgideı saǵatyńyz ondy soqqanda bastaldy. Aldymen Úlken Kisiniń ózi kórindi. Budan eki jyl buryn kelgendegisinen kóp ózgergen sekildi. Sharshańqy, kózderiniń aldyndaǵy kóleńkeler qalyńdaı túsken be, qalaı ózi? Qaırat pen qushtarlyq, sirespelikti jolatpastaı sergektik qat-qabat jarasa jarysar janarlarynda muńdylaý mazasyzdyq basymyraq. Hattama júrgizýshiniń júregi jýaldyz shanshyǵandaı shym etti. Úlken Kisiniń sońynan eki adam: ketetin ákim, sosyn keletin ákim shyqty.

Hattama júrgizýge arnalǵan, magnıtofon, taǵy basqa jasaý-jabdyqtar ornatylǵan tustan aýmaqtaǵy barlyq aımaq atqaminerleriniń artqy shúıdeleri men kók jelkeleri túp-túgel, ap-anyq kórinetin edi. Básirebek Tóleńgituly qatty kúrsindi. Aınala-tóńirektegilerdiń bári beri burylyp, buǵan qarap qalǵandaı sezildi. Biraq múlde olaı emes-ti. Munyń kúrsingenine birde-bir jan balasy mán-mańyz berip jatpady. Hattama júrgizýshi nelikten sonshama taýsyla kúrsingenin ózi de túsinbegen. Úlken Kisini aıady ma, ketetin ákimdi aıady ma, keletin ákimdi aıady ma, qaımana kara jurtty aıady ma? Joq, álde kóz aldyndaǵy kók jelkelerdi aıap, músirkedi me? Kenet kúlip kep jiberdi. Taǵy da jınalǵan jurttyń biri qalmastan, tolaıym-túgel burylyp, buǵan tańyrqaǵandaı áserlengen. Sóıtse, tap janyna jalp etip otyra ketken jalpy bólimniń meńgerýshisi de selt etpepti, báriniń yndyny tórgi tusta.

Úlken Kisi sóılep tur. Sharshańqylaý keıpine ashý men renish, sonymen qatar, hattama júrgizýshi túsine bermes taǵy birdeńeler qosylǵandaı. Qaıtadan qatty aıap ketti.

Qyzyǵyn qarańyzshy, qoly úshbý hattamany júrgizip otyryp, oıy qıyrdaǵy qaraqońyrlar mekendeıtin qos sultanatqa ketip qaldy. Baıaǵyda, sonda júrip, Birinshi sultanattyń da, Ekinshi sultanattyń da bir-bir ákiminiń aýysqanyna kýá bolǵan. Birinshi sultanatta bárin «Tabıǵattan basqaǵa táýelsiz sot» sheshedi. Olardyń Tabıǵat degeni — Qudaı degeni. Al, sottary solaı atalady.

Ákimderiniń ketýi bylaı edi. Ony ortaǵa otyrǵyzady. Sózdi qor qylmaıdy, bárin bımen-aq bildiredi. Aldymen súıekteri saýdyrlaǵan, qabyrǵalaryn qınalmaı sanaýǵa bolatyn segiz shal shyǵyp, oıhaı, bıleıdi deısiz. Kánigi kári qaqsaldaryńyz sekeńdeı sekirip júrip, bir kezde taban astynan kilt burylyp, ornynan túsetin bıleýshini basyp-janshyp jibererdeı jetip barysady da, ejireıe qarasyp qalady. Betterinen bir ájim bilinbes, piste maıǵa qýyrylǵan jasymyqtaı jalt-jult eter. Kári-qurtańdyqtary aryq-turaqtyqtarynan ǵana ańǵarylar. Sireski kúıde tizelerin sál búgip, segiz shal bir mezgilde shańq eter. Sol sátte «Tabıǵattan basqaǵa táýelsiz sottyń» tóraǵasy — toǵyzynshy shal aspannan túskendeı paıda bola ketip, ótkir qaıshysymen qarsh etkizip, bıleýshiniń jelkildegen aıdaryn kesip alar. Kesilgen aıdar segizge bólinip, sultanatty quraıtyn segiz aımaqtyń ákimderine taratylar. Endigi sátte segiz ákimniń bıi bastalar. Bosqa bılemes, árıne. Bıleri arqyly oılaryn aıtar. Aqyrynda ýystaryndaǵy aıdar shashty otqa tastaǵandary qyzmetterinde qalar, lapyldaǵan jalynǵa qımaǵandary... belgili ǵoı. Sálden soń-aq jańadan taǵaıyndaý bastalady. «Tabıǵattan basqaǵa táýelsiz sotyńyzdyń» toǵyz tarlany ornynda qalǵandardyń da, tyńnan taǵaıyndalǵandardyń da jelke tulymdaryn joǵary qaıyryp tastap, tas-túıindenip, shúıdelerinen úsh-tórt eli tómen ólshep, kók jelkelerge shúıile úńiledi-aı kelip.

Munyń mánisi mynadaı-dúr. Sultanat adamdarynyń bet-júzinen birdeńe bilmek pen sezbek — qıynnyń qıyny. Ásirese, úlkendi-kishili, joǵaryly-tómendi ámirshi-ákimderdiń aramdyǵy men adaldyǵy, taǵysyn taǵylary tek qana kók jelkedegi qubylystardan aıqyn ańǵarylady dep esepteledi. Bet bitkenniń qaraqońyr, qan-sólsiz, saı-syzyqsyz, qyzyl-qyzyqsyz, janarlardyń jansyz kórinetindiginen bolar-aý dep túıip júrse, Básirebek Tóleńgitulynyń onysy-daǵy onsha durystyqqa saımady. Birinshi sultanattaǵylardyń paıymdaýynsha, adam, jer júzindegi kúlli adamzat ta bul ǵasyryńyzda bet-júzden, onyń ishinde kóz janarynan túk bildirmeýge, eshteńe baıqatpaýǵa, dym sezdirmeýge ábden mashyqtanyp bitken. Sondyqtan, endi anaý-mynaýdy tek kók jelkeden kórinetin qupıalardan ǵana anyqtaı alýyńyz múmkin.

Ánekıińiz, solaı. Jańadan bolǵan bıleýshiden hám ant qabyldaǵanda, «Tabıǵattan basqaǵa táýelsiz sotyńyzdyń» segiz múshesi kók jelkeden kóz jazbaı, miz baqpaı, tesilip qarap qalar. Tóraǵasy ǵana tór jaqtan tarazylap turar.

Al, endi Ekinshi sultanattyń adamdary shetinen sheshen keledi. Sonda-daǵy, ótirik aıtqannan góri ólim qushqandy artyq sanaıdy. Sózge senbeý, ýádeni oryndamaý degendeıin uǵymdar Ekinshi sultanattaǵylarǵa muqym túsiniksiz nárse. Alaıda, eýropalyqtardyń enýine baılanysty bul eldiń saltyna da setineý qurty túskeli ondaǵan jyldar ótip úlgergen. Báribir, sózi kem, áni joq, bıi basym birinshilikterdeı emes, ekinshilikter sheshendikke basymyraq mán berýden tanbaǵan. Sóz shirkin qorlanyp, aıaq astyna túspes. Birde Básirebek Tóleńgituly Ekinshidegi áriptesinen: «Ámirshi-ákimderińiz ornynan ne úshin alyndy?» — dep surady. Álgi dosy: «Sýǵa batyp bara jatqan kemeni qutqarmaqtyń ornyna onyń murjasyn boıaýmen áýrelengeni úshin», — dep jaýap berdi.

Qos sultanat jaıshylyqta beıbit qatar ómir keshedi. Eki ortada shataq shyǵar shaq Shekara atty ózenge baılanysty. Shekara ózeni bir túnde, kútpegen jerden, bildirmeı ǵana bir qadamdaı, álde jarty qadamdaı aýnap aǵady. Mine, sol syzashyq salǵan álekten, synyq súıem jer úshin qos sultanattyń qaraqońyr turǵyndary jan berisip, jan alysar. Básirebek Tóleńgituly jáne onyń áriptesteri úshin tynys bermes tynyshsyz jumys bastalatyn.

Qandaı qatelik jibergenin kim bilsin-aı, kim bilsin, shuǵyl túrde týǵan eline qaıtarylyp, eki jyldaı qyzmetsiz júrdi bul. Búziriktiń múdirigindeı minińizge shaıtan mingesse, sezegendigińizden jańylyp, sendelmege túsersiz. Kesirkengen jeri joq edi, esirkenbedi de, músirkenbedi de, áıteýir. Degenmen, jer jónindegi sarapshy maman retinde jerde qalmady. Bul joly Bulanaı taýlarynan ary asty. Biraq báribir, burynǵy kóńil kúıinen adalanyp úlgeripti. Taraqan tárizdes jándikten býlanyp pisiriletin palaýdan ba, jylan ásipten be, shegir shegirtkeniń shylpylynan ba, birdeńeden ushynǵandaı, del-sal tartyp, tuıyq tunjyrlanyp, óz ishine ózi túsip ketkendeıtuǵyn. Sol sebepten be, endigi jerde halyqaralyq uıymnyń arnaıy toptarynda tek qana hattama júrgizýshi bolyp, qaıta qalyptasty. Shyǵys Azıanyń shet pushpaǵynda júrgende, KSRO tarady, jer jónindegi toptyń músheleri birjolata jurtyna qaıtty. Sodan bermen qarata Básirebek Tóleńgituly osy keńsede hattama júrgizip keledi.

Sodan bermen qarata birqatar ákimniń kelgenin kórdi, ketkenin kórdi. Talaı-talaı bólim bastyqtarymen birge tirshilik keshti. Tek bir márte ǵana eskertý estigeni bar. Ol kezde mynadaı magnıtofon, anandaı kompúter degenderińiz áli jańbyrsha jaýyp, sańyraýqulaqsha qaptaı qoımaǵan. Hattamany bastan-aıaq qolmen jazatyn. Hattama júrgizip otyryp, keıde kelip qalǵan oılardy, esine túsip ketken maqal-máteldi, danyshpandar aıtyp ótken akyl-naqyldy jaza salatyn, artynan óziniń kók dápterine kóshirip alyp, óshire salatyn ádeti bar-tyn. Sonda ǵoı, álgi hattamanyń qaq ortasyna: «Qarny jarylǵansha meldektep toıyp alǵan myńbasy, júzbasy áskerı keńeske kelip, kekirik atyp otyratyn bolsa, olardyń basy alynsyn». (Shyńǵysqan) «Al, myna keńestegi bastyqtardyń kópshiligi kekirik atyp otyrypty», — dep jazyp, onysyn kók dápterine kóshirip alyp, óshirip tastaýdy umytyp ketip, hattamaǵa basylyp ketip, oıhaı bir, qyzyq bolǵan. Qyzyǵy qurysyn-aı, qatań eskertý alǵan.

Hattama qalypty túrde júrgizilip jatty. Úlken Kisi sózin aıaqtady. Ol kisiniń sózinen, basqalardy kim bilsin-aı, kim bilsin, hattama júrgizýshiniń jon arqasy muzdap, talaı talqyny kórgen taıqy mańdaıy terlep jóneldi.

Ádettegishe, ketetin ákim sóıledi. Kúreńitińkirep bastap, kúlgindenip baryp aıaqtap, jyly jymımaqqa árekettendi. Kelgen ákim óz sózin qyzylbýdandanyp bastap, jasandylaý jaıqarlanbaqqa qol jetkizip, kelisti kúlimsireýmen támám etti. Hattama júrgizýshiniń esinde ǵoı, ketetin ákim de baıaǵyda, alǵash kelgeninde, ózin-ózi shamamen osylaı ustap, táýir-aq kúlimsiregen edi. Jalpy, kim-kimniń de, qandaı ákimniń de kelgen kezden-aq keter sátin saraptaǵany jón eken dá-á-á... Burynǵy ata-babalarymyz hattama jasap, aıtyp-aq ketken eken dá-á-á...

«Al, káne, kim sóıleıdi? — dedi Úlken Kisi. — Aıtatyndaryńyz bar ma?»

Lám-mım bola qoımady. «Nemene, sóıleıtin adam joq pa?» — dedi Úlken Kisi. Bir-eki shal-shaýqan birdeńeler aıtqandaı. Hattama júrgizýshi Qara qurylyqtyń qaq ortasyna baryp qaıtty. Bul shaldar ol shaldarǵa jýymaıdy. Joǵaryly-tómendi, jaı kezderi shirengende jer jaryqtyqty shaıqaıtyn atqaminerlerdiń birde-biri ún qata almady. Bul joly Básirebek Tóleńgituly Bulanaı taýlarynan ary asyp, asyǵyp oraldy. Shyńǵysqannyń baıaǵy, qaǵazyna túsip, qujatyna kirip kete jazdaǵan sózderi tilin túıirtpektedi. Sol áýenge salyp: «Júzbasylar men myńbasylar... Aktıv jınalysyna ash kelipti-aý», — dedi.

Tarap bara jatqandardyń sońynan qarap, neshe alýan kók jelkelerdegi qubylystardy shynymen-aq oqyp turdy. Hattamaǵa túsirip alar ma edi asyqpaı, dep oılady.

---