InfoHub Logo

Ońtústik Qazaqstan obylysy
Shardara aýdany
№ 16 kolej stýdenti   
Oryndaǵan: T-44 top stýdenti Kerimbek Nazgýl Abýbakırqyzy

 

Eritkishte eritilten zattardyń protondy berip, nemese qosyp alýyn sıpattaý úshin protolıttik ilimde qyshqyldyq jáne negizdik konstanta shamalaryn engizdik. Atalǵan qasıetke ıe eritkishter de osy shama mánine qaraı kúshti jáne álsiz protolıtter dep sıpattaldy da, proton berip ne qosyp almaıtyndary - aprotondy eritkishter - dep atalady.

Endi ózimizge keń tanymal sý jáne osy sýda eritilgen álsiz qyshqyl nemese negizdi óziniń tuzynyń qatysynda qyshqyldy -  negizdik    qasıetteri qalaı ózgeretinine toqtalalyq.

Álsiz qyshqyl men onyń óziniń attas ıondas tuzy nemese álsiz negizben onyń attas ıondas tuzynyń juptary býferli eritindiler dep atalady.

Mysaly:CH₃COOH+:CH₃COONa;  NH₄Cl+NH₄OH jáne t.b.

Býferli eritindilerdiń qasıeti - suıyltý barysynda nemese shamalap qyshqyl - negizder qosylǵanda, olardyń sýtektik kórsetkishi ózgermeı turaqty bolyp keledi.

Álsiz qyshqyl jáne onyń túzynan túratyn býferli eritindiler

Býferli eritindilerde sýtektik kórsetkish mániniń suıyltqanda nemese qyshqyl, negiz qosylǵanda turaqty bolyp kelýi, sol qarastyryp otyrǵan júıede ornaǵan qyshqyldy - negizdik tepe-tendiktiń yǵysyp, sýtek ıondarynyń konsentrasıasyn turaqty etip turýynan týyndaıdy.

Mysaly, sirke qyshqylymen onyń tuzy natrıı asetatynyń býferli qospasyna azdaǵan kúshti tuz qyshqylyn qosalyq. Osy arada, tuz qyshqyly, býferli eritindidegi ornaǵan tómendegi tepe-teńdikti yǵystyrady:

Le-SHatele sharty boıynsha qosylǵan tuz qyshqylynyń sýtek ıondary asetat ıondarymen qosylyp, sirke qyshqylynyń týzilý jaǵyna tepe-teńdikti yǵystyrady, ıaǵnı ózgeris myna baǵytta oryn alady:

Al, hlor ıondary natrıı ıondarymen baılanysady, ıaǵnı:

Osy býferli eritindige negiz qosylǵan jaǵdaıda, siltinin ON^- - ıondary qyshqylmen árekettesip sý túzedi, ıaǵnı álsiz qyshqyldyń tepe-teńdigi dıssosıasıalaný baǵytyna qaraı yǵysady:

Qarastyrsh otyrǵan mysalymyzdan baıqaǵanymyz: býferli eritindilerge qosylǵan qyshqyl, siltiniń sýtektik kórsetkishti birden ózgertip jibermeýi - az dıssosıasıalanatyn zattyń túzilip, tepe-teńdik yǵysýmen túsindiriledi.

Endi, osy sirke qyshqylynyń ıonga ydyraýynyń tepe-teńdik konstanta órneginen, sýtektik kórsetkishti anyqtalyq. Ol úshin tómendegideı teńdikter jazamyz:

Sirke qyshqyly álsiz elektrolıt bolǵandyqtan onyń konsentrasıasyn C_qyshq=[CH₃COOH] dep qabyldaımyz. Qyshqylmen attas tuz ıony - asetat ıonnyń konsentrasıasy tuz eritindisiniń konsentrasıasyna  teń, ıaǵnı C_tuz=[CH₃COO^-] .   Demek, býferli eritindi boıyndaǵy sýtek konsentrasıasy úshin myna tendik oryndy:

Mundaǵy ındekstegi "A" - asid - qyshqyl degendi bildiredi.

Ózimizge tanys sýtektik kórsetkish túrine keltirip jazalyq:

Mysaly, 50 ml 0,1 molárly sirke qyshqyly jáne 50 ml 0,1 molárly natrıı asetatynan qosyp alynǵan 0,1 molárly 100 ml býferli eritindige 1 ml 0,1 molárly tuz qyshqyly qosylsyn. Osy júıeniń sýtektik kórsetkishi qalaı ózgeretindigin eseptelik.

Sheshimi: Býferli eritindiniń sýtektik kórsetkishin anyqtaımyz:

0,1 molárly tuz qyshqylynyń eritindisinde sýtek ıondarynyń konsentrasıasy [N⁺] = 0,1 mol/l; rN=1.

Esep sharty boıynsha 1 ml qyshqyl qosylǵandyqtan reaksıa nátıjesinde júıede 51 ml qyshqyl 49 ml natrıı asetatynyń eritindisi bar dep tujyrymdaımyz. Eritindi kólemderin olardyń konsentrasıalaryna proporsıonal dep qabyldaı otyrsh, esepteý júrgizemiz.

Sýtektik kórsetkish 4,74 - ten 4,72 - ge ǵana ózgerdi. Al endi, dál osyndaı 50 ml sýǵa 1 ml 0,1 molárly tuz qyshqylyn qosyp kórelikshi. Taza sýdyń sýtektik kórsetkishi rN=7. 1ml 0,1 molárly qyshqyl 50 ml sýǵa qosylǵandyqtan, onyń konsentrasıasy elý ese tómendeıdi, ıaǵnı:

Bul qyshqyldyń sýtektik kórsetkishi:

Nazar aýdaryńyz! Sýtektik kórsetkish "7"-den "2,7"-ge birden kúrt ózgerdi.

Demek, býferli qospanyń qasıeti   -   eritindiniń sýtektik kórsetkish mánin turaqtandyryp ustap turýynda.

Álsiz negiz jáne onyń tuzynan turatyn býferli qospalar

Álsiz negiz jáne onyń tuzynan turatyn býferli eritindilerge tómendegilerdi jatqyzýǵa bolady:

Bul eritindilerge de shamaly silti nemese qyshqyl eritindisin qosqannan, sýtektik kórsetkish kúrt ózgermeıdi.

Býferli eritindige qosylǵan qyshqyl ne silti eritindisi tepe-teńdikti az dıssosıasıalanatyn zat túzilý jaǵyna qaraı yǵystyratyny belgili. Mysaly:

Endi osy júıeler úshin sýtektik kórsetkish shamasyn eseptep kórelik.

Býferli eritindi álsiz negiz jáne onyń tuzynan turatyn bolǵandyqtan, álsiz negiz úshin onyń ıonǵa ydyraý tepe-teńdigin jáne tepe-teńdik konstantasynyń órnegin jazyp qoıamyz:

Aldyńǵy taqyryptaǵydaı taldaýlar men tańbalanýlar kirgizemiz, ıaǵnı:

Sonymen qatar, [N⁺][ON^-]=10^-4 teńdiginen [ON^-] -ty sýtek konsentrasıasy arqyly órnektesek mynandaı teńdikter alamyz:

Bul teqdikten sýtek ıondarynyń konsentrasıasyn tabamyz:

Sýtektik kórsetkish máni tómendegishe esepteledi:

Mysaly, 0,1 molárly  NH₄OH jáne 0,1 molárly  NH₄CL-eritindilerinen turatyn býferlik qospanyń sýtektik kórsetkishin eseptelik. Ol úshin anyqtama quralyndaǵy kesteden negizdik konstanta kórsetkishin jazyp alamyz.

pK_NH4OH​=4.74

Formýlany paıdalanyp sýtektik kórsetkishti esepteımiz:

Tuzdar qospasynan turatyn býferli eritindiler

Býferli eritindiler qataryna qalypty tuz ben onyń qyshqyldyq tuzy nemese qyshqyl jáne onyń tuzdaryn da jatqyzýǵa bolady.

Býferli eritindiler qataryna tómende atalǵan júıelerdi jatqyzýǵa bolady.

Karbonatty býferler:  

Fosfatty býferler:     

Mundaı býferli eritindilerdiń sýtektik kórsetkishin anyqtaý úshin protondy berip jiberetin jáne oǵan sabaqtas protondy qosyp alatyn zattyń (molekýla, ıon) qyshqyldy - siltilik tepe-teńdik konstantasyn paıdalanady.

Mysaly, karbonatty býfer úshin protondy berip jibere alatyn qosylys - ıondary, ıaǵnı:

Tepe-teńdik  kómir  qyshqylynyń  dıssosıasıalanýynyń ekinshi satysynyń tepe-teńdik konstantasymen sıpattalady.

Bul tendikten sýtek ıondaryn anyqtaıtyn bolsaq

Eger, C(NaHCO₃):C(Na₂CO₃)=1 bolsa, onda [N⁺] =4,8 10^-11 mol/l. Býferli eritińdiniń sýtektik kórsetkishi:

Demek, jalpy jaǵdaı úshin karbonatty býferli qospanyń sýtektik kórsetkishi tómendegi teńdikpen anyqtalady:

---

Dál osyndaı joldarmen fosfatty býferli eritindilerdiń de sýtektik kórsetkish mánderin esepteýge bolady.

Fosfatty býferli eritindiler teń mólsherde alynǵan jaǵdaıda, olardyń sýtektik kórsetkishteri myna mánderge ıe bolady:

Býferli qospalar

Býferli eritindi qasıetine, olardyń mindetti túrde qospasy emes, jekeleı alynǵan tuzdardyń sýdaǵy eritindisi de ıe bola alady. Mysaly, natrıı tetraboraty Na₂B₄O₇ , amonı karbonaty (NH₄)₂CO₃  nemese amonı sýlfıdi - (NH₄)₂S . Atalǵan tuzdar, sýdaǵy eritindisinde   gıdrolızge ushyrap, býferlik qasıetke ıe qospa túzedi.

---