InfoHub Logo

Qazirgi qazaq eli aýqym-aıasynda júzege asyp jatqan ıgilik pen izgilik, jasampaz jaqsylyq, qysqasy, uly-kishi úrdisterdiń bárine údireıe qarap, úrke qabyldap, baz birde tipti otbasynda otyryp alyp synap-mineýden arylmaı-aq kelemiz. Arylmaq túgili, árbir jańa nyshan, táp-táýir bastamanyń bárine: "óı, sol baıaǵy góı-góı ǵoı, ne ózgerip, ne janalyq bola qoıar deısiń, tegi!" — dep kidi kekesin aralas kúdikpen qaraýdy údete túsip bara jatqandaımyz. Qaıdaǵy bir ónbes daýdy qozdyryp, qyzdyrmanyń qyzyl tiline ere bergenshe, bul da bolsa taǵdyrdyń bizge qaraı meıirimmen bet burǵany shyǵar, soǵan da shúkir deı otyryp, bir mámile pátýaǵa toqtalsaq bolmas pa edi, dep tórelik aıtar kisi de tabylmaı júr.

Bul jerde "taǵdyr" degen sózdi ádeıi basa aıtyp otyrmyz, odan shoshynar túgi joq. Kezeńder men dáýirlerge bólinetin tarıhtyń salqar uly kósh-leginde bes jyl, on jyl degenińiz teńizge quıar tamshydaı ǵana bolyp qalýy zańdy da, ondaı bolmashy ýaq-túıek jyldar legine burylyp qarap, esepke alyp jatýǵa ol "kárińizdiń" murshasy da bola qoımas. Al bizdiń enshimizge tıer merzimniń qamshy sabyndaı qysqa ekendigin eskersek, "kóri tarıhtyń" jańaǵy aıtqan eleýsiz on jylynyń ózi taǵdyrdyń tosynnan bere salǵan ólsheýsiz olja-syıy, sheksiz myrzalyq bolyp sanalar edi.

Solaı deı tursaq ta, adam bolmysy, pende jaratylysy degen de qyzyq qoı, tirliktiń bar qatygez taýqymetin, baltyry syzdap, basynyń aýrýyn, baqsyz, talaısyz bolǵan kezeńniń bárin taǵdyrǵa jabady da, sol taǵdyr bet-júzin ońǵa buryp, kúle qaraǵan alǵashqy sátte-aq qalpaǵymyzdy aspanǵa ata máz bolamyz da, álgi Eıforıa basyla bere kilt aınyp: "anaý joq, mynaý jetispeı jatyr!" dep kúńkildep, yrys pen yntymaq, dáýlet pen baq aspannan laq etip nege birden jaýa salmady dep kúıine góı-góıge basatynymyz jáne bar.

Arǵy-bergi tarıhqa úńilip kórińizdershi, qaı eldiń basyna birden baqyt úıirile qalyp, qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaı salypty. Osy kúni dáýlet pen baılyq jaǵynan aldyna jan salmaı álemdi aýzyna qaratyp otyrǵan. Ońtústik Koreıa, Taıvan, Gonkong, Sıngapýr ulttyq enjarlyq pen nemquraıdy, mıǵúla mımyrttyqtan arylýdyń qanshalyq aýyr jolyn ótkenin, qanǵa sińgen quldyqtan qutylý jolynda qanshama qınalystar men jankeshtilikti bastarynan ótkizgenin birazymyz jaqsy bilemiz. Dál osy elder qantógisti de, tóńkeristi de kórgen. El basqarǵan lıderleri de aýysyp jatty. Aqyry ózine laıyq sara jol tapty, demokratıalyq úrdisterge moıyn burdy, el taǵdyryn árqaısysy óz taǵdyrym dep qarap, qaı iske bolmasyn belsendilikpen jumyla bildi, el tańdaǵan azamat basshylarynyń sońynan erdi.

Taǵdyr ózi oljalatqan berekeli betburysty baıandy etý jolynda búırekten sıraq shyǵarmaı, úı ishinen otaý tigýge árekettenbeı-aq, barymyzdy bazarlap, buraıtynymyzdy burap, quraıtynymyzdy qurap, týǵan eldiń tórt aıaǵynan tik turar dárejesin meje ete qımyldaýymyz kerek emes pe edi? "Altaý ala bolsa — aýyzdaǵy ketedi, tórteý túgel bolsa — tóbedegi keledi" demeıtin be edi halqymyz. "Jumyla kótergen júk jeńil" degendi de sol halqymyz aıtqan bolatyn. Endi-endi derbes el bolyp ense kóterip jatqanda osy bir aksıomadaı aqıqatty, qaltqysyz qaǵıdany bir sát esten shyǵarar bolsaq, jaıylǵan qoldyń saýsaqtaryndaı jan-jaqqa shashyraı bastasaq, betin, árıne, aýlaq qylyp, álgi meıirman taǵdyrdyń teris aınalyp, tonyn syrtqa salyp shyǵa kelýi de ǵajap emes qoı!

Óz basym asa dindar adam emespin. Sóıte tura kúnáli bolýdan ólerdeı qorqamyn. Al ózim qorqatyn kúnániń eń qorqynyshtysy — qolda bar múmkindigińdi, aqyl-es, kúsh-qýatyńdy paıdalana almaı, mańdaıyńa buıyrǵan baq qusyńdy úrkitip alý. Úrkip ushqan qustyń ol tuǵyrǵa qaıta qona qoıýy ekitalaı.

Biz árdaıym ótkenge salaýat aıtyp, búginge bereke tileıtin elmiz. Japondarda: "Keshegiń ótti-ketti, endi qaıta oralmaıdy, bolashaq qashan da kúmándi, sondyqtan búgingi kúnmen ómir súr!" — degen qaǵıda bar eken. Qazaqy túısikke qaıshy da kelýi yqtımal. Áıtse de arǵy astarynda jan bar sóz. Óıtkeni ýaqyt tolastaýdy bilmeıdi, aǵyn sýdaı zymyraı aǵyp, kózdi ashyn jumǵansha búgingińniń ózi qas-qaǵym sátte ótken shaqqa aınalýy da haq.

Sol kezde ókinbeıtin bolý úshin ne isteýimiz kerek.

Álgi aıtylǵan "kúná" sózine qaıta oralaıyq. Tirliginde áıteýir bir ret kúnáǵa batpaıtyn adam bolmaıdy. Ondaı taǵdyr sofylarǵa da buıyrmaǵan. Sondyqtan da oqtyn-oqtyn jasaǵanǵa minájat etip, kúnádan arylyp otyrý da kóp paryzdyń biri sanalady. Ne aıtatyny bar, biz kún saıyn belsheden kúnáǵa batyp júrgen qoǵamda ómir súrgenimizdi bilmeı keldik. Sondyqtan da kúnádan arylý degenge oı júgirtip kórgen emespiz. Qoǵamymyz ótken joldyń bárinde úzilissiz, udaıy kúnáǵa batyp otyryppyz. Bizge dáris bergen, oqytqan, oqytqanyn azdy-kópti toqytqan ustazdarymyzdyń ózderi de shetinen kúnáhar bolypty. Kúnáhardan "tálim" alǵan kúnáhar bolyppyz da shyǵyppyz. Sonyń bárin kesh uǵyp, keshigip túsinippiz. Oǵan bola barmaq shaınaı ókinýdiń de orny joq eken endeshe...

Sonyń birin kórmegen, kórmek túgili sezine bilmegen "bota tirsek bozbalalar" ne istep, ne qoıǵysy kelip júr qazir? Ańqaý eldi ańdap uryp, aýyzdaǵyny qaǵýmen qaltasyn qalyńdatyp alyp, endi sol keshe ǵana ezi qan qaqsatqan elge kósem bolyp shyǵa kelýdi ańsaıdy. "Kósem" bolyp jatqandar da bar. Halyq bolyp qarshadaıdan han kótergen ulyqtyń aınalyp kelip júlikke, júlikten búlikke aınalýynan ótken soraqylyq bola ma?

Baıaǵy aýyr kúnádan aryla almaı kele jatýymyzdyń bir belgisin osy aradan izdesek qatelespeımiz.

Oı-sana túısigi qabyldaǵan ıdeıany qoldaýǵa, qorǵaýǵa, qýattaýǵa qabileti jetpegen halyqtyń bolashaǵy qaıtse de buldyr. Kóp bolyp tize qosa atoılap, aıqaı salyp shyǵar tusta: "Ókimettiń ózi biler, kórmeı otyrǵan joq shyǵar!'" — dep irkilý birte-birte oı enjarlyǵyna, boıkúıezdikke aparyp soǵady da, ulttyń dara mentalıtetine aınalady. Sóıtip ol halyqtyń ál-ahýalyna orasan zor zalalyn tıgizedi. Ulttyq dástúrge aınalǵan salǵyrttyq sońy toryǵýǵa, úmitsizdikke keleshekten kúder úzýge aparyp bir soqpaı qoımaıdy.

Ótken aılardyń birinde "Egemen Qazaqstan" gazetiniń betinen Qoıshyǵara Salǵaraulynyń Abylaıhan jaıyndaǵy fılm túsirý barysyna nazalanǵan jan aıqaıyn oqyǵanym bar edi. Bolashaq fılmniń senarıin jat-jurttyq bireý jazady, basty rolde basqa bir sheteldik akter oınaıdy, sonda "talanttymyz, daryndymyz'" dep kúpinip júrgenimiz jalǵan bolyp shyqty ǵoı. Óz sózimizdi ózimiz aıta almasaq, únimiz irgeden aspasa — odan ótken músápirlik bola ma? Ulttyń namysyn aıaqqa taptatý degen osy emes pe?!

Biraq sodan beri ne kıno túsirýshiler jaqtan, ne úkimet tarapynan ókiletti bir adam til qatyp, lám-mım degen joq. Bul ne? Boıkúıezdik pe, "kúl bolmasa bul bolsyn" degen nemquraılylyq pa. Ne desek te, eldikti oılaýdan týǵan únsizdik emesi belgili.

"Biz kúnderdiń kúninde jaýlarymyzdyń sózin emes, dostarymyzdyń únsiz qalǵanyn eske alatyn bolamyz" — degen eken áıgili Martın Lúter Kıng.

Ónege tutar sóz osy!

---