InfoHub Logo

Burnaǵy jyldary bolatyn, áldene otyrystan keshteý shyǵyp, túndelete taksımen kele jattym. Qazaqy qaljyńy bar, qýaqylaý, sózýar jas jigit meniń qaıda bara jatqanymdy táptishtep surap-bilip aldy da, betime jaltaqtaı qaraı berip:

— Aǵa, siz jazýshy emessiz be? — dep surady. Sirá, ne teledıdardan ózimdi, ne burynǵy kitaptarymnyń birinen sýretimdi kergen bolsa kerek.

Kezdeısoq tanysqan adamǵa ózimdi-ózim áıgilep "aqyn edim, jazýshy edim" dep jatatyn ádet mende burynnan joq, onyń ústine solaı tanysýdan árdaıym qysyla saqtanyp, aty-jónimdi aıtýmen ǵana shektelip qala berýshi edim. Bul joly beıtanys jas jigittiń suraǵyna edáýir múdirińkirep baryp eriksiz bas ızeı kelisken syńaı tanytýǵa týra kelgen.

Taqsıet jigit aýyzy aýzyna juqpaı sóıleýmen keledi.

— Qazaqty qurtyp júrgen úsh mátel bar, aǵa, sony bilesiz be? — dep surady ol kezekti bir taqyrypsyz áńgimesin aıaqtaı bere.

Suraýyn suraǵanymen ózi meniń jaýap qatýymdy kútip de jarytpady-aý deımin, mashına júrisimen qosyla taǵy qyzyq áńgime tıegin ári qaraı bura berdi.

— Birinshiden biz, qazaqty aıtam, aǵa, sonshalyq qapersiz, qamsyz halyqpyz. Erteńgi kúndi oılap bas qatyryp jatpaımyz. "Tańǵy násip táńirden" — dep beıqam júre beretinimiz bar. Etek-jeńimizdi jınaqy ustaý jaǵyna mán bere qoımaımyz. Ras pa, aǵa, osynym?

— Ras bolar! — deımin men.

— Ekinshiden, — deıdi aıdaýshy jigit meniń qoldaýyma da, qolpashyma da zárý emesin ańǵartyp, — biz, qazaqtardy aıtam, aǵa, basymyzdan bireý attap jatsa da, tabanǵa sap taptap jatsa da myńq etpeıtin túıe sıaqty kónbispiz. Esemizdi jibermeý, osh alý, kek qaıtarý degenge múldem joqpyz. "E, qoıshy — sony, qudaıdan qaıtar!" — dep enjar qarap jata beremiz. Aldyndy orap áldebireý aqyndy jedi me, namysyńa tıdi me, sol baıaǵy beıǵam "qudaıdan qaıtardy" aıtyp qarymta qaıtarmaı enjar qala beretinimiz bar. Osy ótirik pe, aǵa?

— Ótirik emes! — dep qostap qoıam men de.

— Endeshe úshinshisin tyńdańyz, — deıdi ol da mashına ekpinimen ekilene sóılep, onyń ústine quıma qulaq tegin tyńdaýshy tabylǵanyna da razy bolǵan túri baıqalady. — Muny da siz jazýshy bolǵan soń birde bolmasa birde ájetińizge jarap qalar ma degen nıetpen ádeıi aıtyp otyrmyn. Áıtpese, qazaq deseń ózińe tıerin men de bir kisideı bilem ǵoı.

Meniń meken-jaıyma sheıin biraz jer bar edi, soǵan mólsherlep aıdaýshy jigit te áńgimesin asyqpaı soza túsetin sıaqty.

— Sonymen úshinshisi ne deısiz ǵoı, aǵa?

— Iá, úshinshisi ne? — deımin endi men de eleńdep.

— Úshinshisi jańaǵylardan da soraqy. Ony siz menen de jaqsy bilesiz, — dep ol ózime eptep kópshik te qoıyp aldy, — bu tirlikte adamnyń kúni adammen emes pe, aǵasy? Adamnyń adamsyz kúni bar ma. Mine, sizdiń de jeti túnde maǵan kúnińiz túsip, aıaq asty kiriptar bolyp kelesiz.

— Qoı, batyrekesi, — deımin men, — men nege saǵan kiriptar bolýym kerek? Óziń aıtqan pulyńdy tóleımin dep kelisip edik qoı álginde.

— O jaǵyn aıtyp otyrǵan joqpyn, sózdiń reti ǵoı, aǵa, ásheıin. Adamnyń adamsyz kúni qaran. Mine, búgin men sizge qajet boldym, qyzmet etip kele jatyrmyn. Kim bilipti, kúni erteń qat bir sharýamdy aıtyp sizdiń aldyńyzǵa meniń de barýym múmkin ǵoı, solaı emes pe?

— Solaı, — dep qostap qoıamyn.

Sony bárimiz de jaqsy bile tura, solaı ekenine kózimiz ábden jete tura aqyryna deıin mán berip, astaryna úńile mandytyp jatqanymyz shamaly-aý! "Kisi kóńili bir atym nasybaıdan qalady" — dep ózderińiz kúnde aıtyp júresizder. Sony bile tura keıde esiktegi ıti úshin, endi birde balaqtaǵy bıti úshin ókpelep, et jaqyn, eń jaqyn deıtin eki týyp, bir qalǵan týysqanyna tosyrańdap: "Á, qoıshy, meni sol asyrap otyr dep pe ediń, onsyz da birdeme etip kúnimizdi kórermiz!" — dep teris aınalyp ketetin aǵaıyndar da bar ǵoı. Ondaıda tipti "bóri aryǵyn bildirmes, syrtqa júnin qompaıtar" dep, kópe-kórneý kúpinip, jota júnimizdi kúdireıte dúrdıip qoıatynymyzdy qaıtersiz. Osy ótirik pe, aǵa?

— Túk ótirigi joq, — dep qoıam men.

Vot tak, aǵa, — deıdi sózýar júrgizýshi taǵy da jelpine túsip, — qazaqty ilgeri bastyrmaı, el boldyrmaı júrgen de, kejegesinen keıin tartyp otyrǵan da osy men aıtqan úsh sóz úsh mátel. Nanbasańyz bar ǵoı, aǵa, qazir úıge kirgen soń jeńeshemizdiń qasynda qoıý shaıyn iship, mańdaıymyz jipsı otyryp taǵy bir oılanyp kórińizshi.

Úıge de jettim. Ýaǵdalasqan aqy-pulymdy tólep men qaldym da, sózýar shopyr óz jónine kete bardy.

Rasynda da oılanýǵa týra kelip edi. Úıge kire Abaıdyń i ara sózderin qolyma alyp, qaıta bir qarap shyqtym. Jıyrma toǵyzynshy sózinde: "Bizdiń qazaqtyń maqaldarynyń kóbiniń iske tatyrlyǵy da bar, iske tatymaq túgil, ne qudaıshylyqqa, ne adamshylyqqa jaramaıtuǵyny da bar" — degen edi jaryqtyq.

Sol Abaı atam aıtqan jaramsyz maqaldar men mátelder ishinde álgi jigit aıtqan úsh qısyn bar ma, joq pa dep, aýdara tóńkerip, aqtara teksere súzip te shyqtym.

Joq eken.

Endeshe jańaǵy sózýar jigittiń túndelete jolaýshy tasyp júrip ez kóńilimen jetken, óz túısiginen týǵan tujyrym boldy-aý bul dep oıladym.

Ne deýge bolady, oıy da, sol oıdan órbigen ózindik pikir túıini de oryndy. Seni de ári-sári kúıge túsirip, aldy-artyńdy qymtaı túsýge májbúr etetin sózder.

Derbes el bolyp, dara týymyz jelbiregen alǵashqy jyldarǵa kóz jiberip kóreıikshi. Keńes úkimeti kúırep, egemen bola bastaǵanymyz sol edi, myńǵyrǵan mal da, fabrıkalar men zaýyttar da, jer qaıysqan tehnıka da tistegenniń aýzynda, ustaǵannyń qolynda talan-tarajǵa tústi de ketti. Ondaǵan jyldar boıyna birneshe urpaq ókili tirnektep jınaǵan dáýlet birer jyl ishinde typ-tıpyl joq boldy. "Tarta jeseń taı qalady, qoıa jeseń qoı qalady" degendi esten shyǵaryp, bireý qýyp kele jatqandaı túıeni túgimen qylǵytyp jatqandarǵa "kóp!" dep aıta almadyq. Az jyl ishinde jeriniń asty-ústi de baı eldiń qaıyrshy adamdary bolyp shyǵa keldik. Rýhanı asylymyzdy da sý aıaǵy qurdymǵa ketirip baryp jınaı bastadyq emes pe!..

Ana tili, memleket tili dep tilimizdi bezep bastaǵaly qansha boldy? Qoǵamdar da, komıtetter de qurǵan boldyq, olardyń basynda da kóp jerde "til bilmes" sheneýnikter, kárister men basqa da ult ókilderi otyrdy. Búgingi ana tilimizdi jaqtap ara túsip júrgen ázirbaıjan jurtynyń aıaýly qyzy Asyly Osmanova, ádebıetimizdiń aryn arlap, qala berdi sol arymyzdyń namysyn joqtaýshy bolyp nemis balasy Gerold Belger júr shyryldap. Olarǵa alǵystan basqa aıtarymyz joq, árıne. Biraq bul da sol óz namysymyzdy ózimiz qorǵaı almas "qazaqylyǵymyz"', bireý tilińniń ózin tildep jatsa da, kózińdi ala bere ózińdi keleke ete júndep jatsa da ol baıaǵy "qudaıdan qaıtar" deıtin samarqaý sanasyzdyǵymyz, úrkektigimiz, úrgedektigimiz emeı nemene!

"Adamnyń kúni adammen" degendi bile tura, kókiregimiz qabyldaı tura taǵy da sol baıaǵy "áı, qoıshy, sonymen" tańymyz atyp, kúnimiz shyǵyp júr. Qazaqstan jazýshylarynyń 700-den astam múshesi bar eken, tize qosa qımyldap, el isine óktemdikpen, ókilettilikpen aralasyp, basym túse batyl sóz aıtyp otyrýdyń ornyna, "sol odaq men úshin ne jasaı qoıypty, talantyma talant qosa ma, kitap jazyp bere me?" — dep "kúpine" túsetin áriptesterimiz de joq emes. Kóp túkirse qol bolatynyn, kóp qorqytyp, tereń batyratynyn esten shyǵaryp, "onsyz da kún kerip júrmin ǵoı" degen enjar pıǵyl óris ala beredi. Sodan baryp Odaǵyńnyń da, jazýshyńnyń da baǵy qaıtyp, bedeli tómendep, soǵan árqaısymyzdyń qosqan "úlesimiz" baryn "umytyp" shyǵa kelemiz.

Mine, solaı, aǵaıyn. Keıde bir kútpegen jerden shúıirkelese ketýden de osy saryndas oılar týady.

Ol da jaqsy, biraq...

---