InfoHub Logo

Osydan biraz buryn Almaty qalalyq ákimshiliginde Prezıdent Nursultan Nazarbaev bir top mádenıet, ádebıet pen óner ókilderimen kezdesý ótkizdi. Óz basymyz ol jıynǵa qatyspasaq ta, (eshkim bizdi shaqyra da qoımaǵanyn aıtam da) Nurekeńniń teledıdar arqyly aıtqan bir sózi kókeıimde qalyp qoıypty. Keıde udaıy ǵana opozısıada júretin jekelegen azamattar, dep edi sonda Prezıdent, aýzyna kelgenin aqtaryp, bet aldy baıbalam salyp jatqanda, bizdiń zıaly qaýym ókilderiniń birde-biri: "áı, qoıa tur!" — dep basý aıtyp, basalqy bolǵanyn kórmeppin, qaıta, kerisinshe, "qaı jeńgeniń meniki" degendeı beıtarap syńaı tanytyp, syrtqary qala bergisi keletinderi bar. Sóıte tura: "bizge anaý kerek edi, mynaý kerek edi", "óıtpediń, búıtpediń" dep ókpe aıtyp, renish bildirip jatatyndaryn qaıtesiń!"

Dál osy saryndas bir sózdi o kisi budan bes jyl buryn taǵy da birqaýym ádebıet pen óner qaıratkerlerin Almatydaǵy óz rezıdensıasynda qabyldaǵan kezde de aıtqan bolatyn. Qazaqtyń bir balasy bola tura, degen onda Prezıdent, sol qazaq elin basqaryp, halqyna qyzmet etip kele jatyp, el men jerge meniń de janym ashymaıdy, el basyna túsken aýyrtpalyqqa meniń de qabyrǵam qaıyspaıdy dep oılaısyzdar ma? Men de óz elimniń aıaǵynan tez arada tik turyp ketýi jolynda jan berip, jan alyp júrgen adammyn. El men jerdiń, eńbekshilerdiń, árbir otbasynyń áleýmettik jaǵdaıy, turmys-tirshiligi jaqsara berýin oılap jar qulaǵym jastyqqa tımeıdi. Biraq, amal joq, birde qalaýy tabylmaı, birde alaýy jaǵylmaı jatady, bir-aq orǵyp shyǵýǵa, bir-aq sekirip túsýge múmkindik bola bermeıdi. Sony bile tura kóp bolyp kótermelep, qoldap, qýattap jiberýdiń ornyna bireýlerińiz aıaqqa oralǵy bolyp, bireýlerińiz meni iske alǵysyz ete syqpyrta sógip jatasyzdar. Bárin de kórip, bárin estip-bilip júremin. "Bylaı etsek qaıtedi?" — deýdiń ornyna saptaıaqqa as quıyp, sabynan qaraýyl qaraǵandaı bolasyzdar. Soǵan kúıinemin, yza bolsam, soǵan yza bolamyn.

Bálkı, Prezıdent bul qaýymnyń aqyl-keńesine de, kóterme, qolpashyna da zárý emes shyǵar. Álgi sózdi de eldesterin, otandastaryn uly iske qaraı jigerlendirý, qaıraı túsý úshin aıtqan bolar.

Óz basym keıingi Prezıdent saılaýy aldynda "Egemen Qazaqstan" gazetinde jarıalanǵan "Men qandaı Prezıdentti qalaımyn?" degen shaǵyn maqalamda osy tóńireginde birshama taratyp aıtyp edim. Sonda bireýler: "jón eken, durys!" — dep quptaǵan, bireýler: "jaǵympazdanyp bara jatqan joqsyń ba?" — dep, jarata qoımaǵan syńaı tanytqan.

Men — Qazaqstan azamatymyn. Qazaq aqynymyn. Memlekettik qyzmettegi adammyn. Kúni keshe elmen birge Prezıdent úshin daýys bergemin. Endeshe ózim qoldaǵan, daýysymda bergen adamdy syılaýǵa, qurmetteýge, onyń oń baǵytqa oraı qurylǵan ıdeologıasyn, el ıgiligi jolyndaǵy bar jaqsy bastamasyn, oıyn, murat-maqsatyn qoldaýǵa, qoldap qana qoımaı aýyr júgin qoldasa, kóterýge, árbir shuǵyl sharalardy júzege asyrýǵa óz bıigim, óz bilimim, qabiletim, qaýqarym jetkenshe úlesimdi qosýǵa mindettimin dep bilemin.

Prezıdent te kókten salbyrap túsken joq, ol da et pen súıekten jaralǵan adam. Elbasynyń atqarar uly qyzmetinde birde artyq ketip, birde kem túsip jatatyn tustary da bolar. Sóıte tura, aınalyp kelgende, árbir is-áreketi, árbir jarlyǵy men ámiri el múddesine saı kelip jatyr ma, halyqtyń ál-aýqatyn kóterýge septigi tıe me, elimizdiń erteńi ne bolmaq? Prezıdent qaı jolmen, qaı baǵytty betke ala bastap bara jatyr? Bizge keregi eń aldymen osylar emes pe? El ishiniń negizgi kópshiligi Nursultan Nazarbaev ustanǵan joldy qup kórip otyryp, oǵan eshqandaı daý da, damaı da joq. Kúdik keltirýdiń ózi kúná. Endeshe sońyna ergen, óz qasynda ustap kele jatqan bir top nókeri ǵana emes, kóp bolyp qoldap, el bolyp sońyna ergende ǵana, erip qana qoımaı, árbir ondy sózine qulaq asyp, oryndy nusqaýyn buljytpaı oryndaǵanda ǵana isimiz ońǵa basatyn bolady. Sonda ǵana erteńge uıalmaı bara alatyn bolamyz.

Kún qansha bıik bolǵanymen keı-keıde onyń betin shúıkeleı ǵana bul jaýyp, kólegeılep alady. Zıaly qaýym ókilderine naz aıtyp, oryndy ókpe bildirgende Prezıdent arasha izdemegeni bolar, ártúrli alyp-qashpa áńgimege jol bermeı, der kezinde toıtaryp, álgi bir bultty kóp kidirtpeı syryp jiberip otyrsandarshy degen bolar. Áıtpese, ózge degen eleýsiz ókpege bola elge de, el ishindegi erge de renjı qoıarlyq kisińiz Nurekeń emes edi ǵoı.

Qazirgi ádebıette, sahnalyq shyǵarmalarda, tipti kúndelikti baspasóz betterinde de keleńsiz bir kórinis beleń alyp barady. Buryn biz qoja-molda, baı-manaptardy jaǵymsyz keıipker retinde jek kórip ósip edik. Solardyń ornyn bul kúnde ártúrli deńgeıdegi ákimder basypty. Ákimdi aqynǵa da qarsy qoıý, elge de kileń qubyjyq etip kórsetip, jón-josyqsyz tıisý, kelsin-kelmesin balaǵattaı jónelý, qyzmetin qustanalaýǵa birjola oıysyp bara jatqandaımyz.

Adam qashan taıaqtyń bir ushy óz basyna tıgenshe kóp nársege mán bere qoımaıtyny bar. Almaty oblysy ákiminiń qaramaǵyna qyzmetke kelgenge deıin ózim de ondaı áńgimelerdiń birazyna qosylyp kete berýshi edim. El ishinde oryn alyp otyrǵan irili-ýaqty kemis-kemshiliktiń birazyn ákimderden kórip, solar bóget bolmasa áp-sátte bári ońala ketetindeı kórinetini de ras bolatyn.

Joq, olaı emes, múldem olaı emes eken!

Bizdiki kóbine syrttan qarap ton pishý bolyp shyqty. Endi sony álim jetkenshe ár qyrynan taratyp, taldap kóreıin.

Oblys ákimi Zamanbek Nurqadilovtiń ár dúısenbi saıyn barlyq orynbasarlary, ártúrli saladaǵy basqarma, departament, bólim basshylarymen mindetti túrde ótkizetin lezdemelerine úzbeı qatysa júre, bir sheti men ekinshi sheti áldeneshe kúnshilik jerdi alyp jatqan eki mıllıonǵa jýyqtap qalǵan halqy bar úlken óńirdi basqarýdyń, basqaryp qana qoımaı aı saıyn, apta saıyn synyq súıem, syńar eli bolsa da ilgeri damyta túsip otyrýdyń qanshalyqty qıyndyqqa túsetinin shamalaı bastaǵandaımyn. El bılep, jurt shúılep júrgen bul azamattardyń shyn máninde jar qulaǵy jastyqqa tımeıtinin baıqadym. Aýylsharýashylyǵynda, óndiristegi keteýi ketip-aq qalǵan tirlikti qaıtadan qaz-qalpyna keltirý, myńdaǵan, júz myńdaǵan adamdarǵa jumys taýyp berip, kúnkórisin qamtamasyz etý, oblystyń qarjy-qarajatyn kóz jazbaı qadaǵalaý, ony barynsha tıimdi paıdalaný, ár teńge, ár tıynnyń qaıda ketip, nege jumsalyp jatqanyna baqylaý jasaý, aıta berseń Ákim atqarar isti kúni boıy sanap ta taýysa almaıdy ekensiń.

Onyń ústine bir jerde mektep jylýsyz qalsa da, balaly áıeldiń járdem aqysy berilmeı, dárigerdiń qyrsyzdyǵynan emhanadaǵy em-dom durys júrmeı jatsa da taıaqtyń bir ushy kelip taǵyda Ákimge tireledi. "Jaǵdaıymyzdy kórmedi, tıisti kómegin bermedi!" — dep antalaǵan aǵaıyn óz aldyna. Bárin ı tyńdaý kerek, bárine de qol ushyn sozyp, qolynan kelgen kómegin kórsetý kerek. Keıde túımedeıdi túıedeı etip kórsetýge daıyn turatyn, ártúrli alyp-qashpa áńgimeni eseleı túsetin resmı, bıresmı aqparat quraldary taǵy bar. Sodan da Ákim ózine de, qaraýyndaǵy úlken-kishi qyzmetkerlerine de tynym berý degendi bilmeıdi. Eki tizgin, bir shylbyrdy ýysynan bir sátke shyǵarmaýǵa tyrysady.

Biraq bul jalań uran, jaı ǵana kózboıaýǵa qurylǵan ala-shapqyn emes, kún saıyn júzege asyp jatatyn qaýyrt is, sot saıynǵy, saǵat saıynǵy qaınaǵan jumys. Al ákimniń tańdap alǵan orynbasar, basqa da seriktesteri, tómengi býyn bastyqtar sonyń bárin qalaı basqaryp, qalaı oryndap, qalaı júzege asyryp jatyr. Ol endi kelesi kezektiń áńgimesi.

Quldyq sanadan qashan ǵana arylyp bolatynymyzdy anyq kesip aıta almaımyn. Keshegi keńestik psıhologıa da jeıdesin birjola sheship laqtyrǵan joq. Óıtkeni, bizdiń halyq áli kúnge uıadaǵy balapanǵa uqsap, "bershi de bershilep" shıqyldaǵan qalpy, joǵaryǵa aýzyn ashýmen otyr. Olar óz úıiniń tútini túzý ushpasa da, ózi loqsyp, tóri qoqsyp jatsa da Ákimnen (ókimderden) kóredi. "Kómektespedi, qol ushyn sozbady" dep zar eńireı jamandaıdy onymen qoımaı. Aıtaqqa aıqaı qosýshylar sony ilip alyp, taǵy da sózdi kóbeıtip, dý-dýmen kópirtip áketetini taǵy bar.

Bárimiz de pendemiz. Bolǵan ústine bolsa berse eken deımiz. Óıtkeni, "kedeı baı bolsam deıdi, baı qudaı bolsam deıdi" degen qaǵıdany qulaǵymyzǵa quıyp óskenbiz. Oblys, aýdan ákimderiniń atqaryp jatqan qyzmetine kúmán keltirip, keıde bir jańylyp ketken, sál-sál qate basqan izin kórse, atoı salyp shyǵa keletinder de az emes. Bul Abaıdyń: "Jaqsylyǵyń kúnde úmit, bir jańylsań boldy kek", — deıtin sózin eske salady.

Sondaıda óz baǵasyn biletin, óz basyn bıik baǵalaıtym adamdar bir sát ashýǵa boı aldyryp qoıady. Óıtkeni, olar eshqashan jalǵan jalaǵa tózbeýdi daǵdy etip úırengen. Biraq ol minez kópke jaqpasy aqıqat.

Árıne, men eshkimdi de basshy ataýlyǵa (El basyna da) bas ıip, qulshylyq etýge shaqyryp otyrǵan joqpyn. Tek óz elinde, óziń týǵan jerinde seniń qamyńdy qosa jeıtin basshyń baryn umytpa, qoldan kelse soǵan serik bol, septigińizdi tıgiz demekpin. Joq jerden ilik taýyp, kisilik, laýazymdyq namysyna tıe bermeıik dep te aıtqym keledi. Óıtkeni, ákim de adam, ol da azamat. "Taýdaı isimdi kórmeı, tarydaı kinámdi tergeni-aı!" — dep daý aıtýǵa onyń da qaqysy bar.

Elim dep eńirep júrgen azamattardyń árbir shalys basqan adymyn andyp, tabalap, "shoq-shoq" dep áýre bolǵansha, arqasyndaǵy aýyr júgin demep, ózin jebeı júrgenimiz oń bolmas pa edi.

El basqarý — asa qatparly, qaltarys-qupıasy, shytyrman shyrǵalańy kóp óner. Ekiniń biri ıgi jaqsy atala bermeıdi. Júzden ozǵan júırik, myńnan ozǵan tulpar ǵana el tizginin óz qolyna alyp, berik ustaı alady.

Orys aqyny Evgenıı Evtýshenkonyń: "Poet v Rossıı — bolshe chem poet", — degeni bar edi. Qazir qazaqy saıasat kóginde bedelin de, bederin de joǵaltpaı birqalypty jaqsy kórinip kele jatqan, bileri mol, ákimdiginen azamattyǵy basymyraq bir shoǵyr jas top, jaqsy top bar. El basqarý ónerin erkin ıgerip, joldan taımaı kele jatqandar da ázirge solar sıaqty. Solardyń mańdaıy jarqyraı bersin, kún kózinen kólegeılep, qoldan kelse kótere, kómektese júreıik degim kelip edi, aǵaıyn.

Artyq sózi, alyp-qosary joq edi. Bári de óz ornynda sıaqtanǵan...

7 naýryz, 2000 jyl.

Ákimshilikke kelgeli eki aıdyń júzi bolyp qaldy. Sóılesýge, pikirlesýge, syrlasýǵa bolatyn adam joq. Kóbine-kóp mansapty ǵana baq sanap, laýazymdy ǵana muratqa balap ǵadettengen adamdar sıaqty. Baıqamaıyn — aq, elemeıin — aq deısiń. Amal joq, kóziń bolǵan soń — kóresiń, qulaǵyń bolǵan soń — estısiń. Áıtpese, men úshin, meniń aldaǵy kúnim úshin osylarǵa kóńil bólip jatýym kerek pe ózi? Bári demegenimen, birazy túımedeıden túıe jasaýǵa, túıir dándi tirnektep jınap, aınalasyna sońy kórsetip baıbalam salyp qalýǵa qumar jurt eken.

Sózińe qarasań da, ózińe qarasań da bárin ózderi sheship, birdeńeni qıratyp júrgendeı kórinedi. Baıyptaı kele baıqasań — taý qoparyp tastaǵan túgi joq, báriniki sol baıaǵy kúıki tirlik, qıqym sharýa. El múddesi, jurt muratyn oılap júrmegenderin ózderi de sezedi, sóıte tura bylaıǵy jurtqa: "biz, mine sondaımyz!" — deıtin baıaǵydan qalǵan kózboıaý.

Jibekke kirip, áldebir sharýa jaıyn áńgimelep, ázil aıtysyp otyr edim, ústimizge alqyn-julqyn bolyp, qobyraǵan kóp qaǵazy bar Roza Káribjanova kirip kelgeni. Kirip keldi de, maǵan qarama-qarsy otyryp alyp, qaǵazdaryn jaıyp salyp, miz baǵar túri baıqalmaǵan qalpynda Jibekke qarady. Meni barsyń ba, joqsyń ba, dep eleıtin túri kórinbeıdi. "Buǵan ne bolyp qaldy?" dep men otyrmyn.

Buryn óıtpeıtin. Ótirik te bolsa jalbaqtap amandasqan bolyp, janasqan bolyp júretin. "Apyr-aý, qaryndastyń bul qaı kerdeńi?" dep oıladym da, Jibekke qarap: "Men shyǵa turaıyn ba? — dep suradym. — Roza asyǵys sıaqty ǵoı, basa-kóktep kirgenine qaraǵanda".

Jibek degen suńǵyla pále. İshki nıetimdi qabaǵymnan seze qoıdy-aý deımin. "Roza, qazir biz bitemiz. Ornyńa baryp sál kúte tur, ózim shaqyram!" — dedi.

Roza qaǵazyn qaıta jınap alyp, qyzara bórtip shyǵyp ketti.

Meniń de bilmeıtinim bıt ishinde, sezbeıtinim tipten joq. Men týraly maǵan jaǵymsyz, ózi men ózi sıaqtylarǵa jaǵymdy bir sóz estigen. Osy Jibektiń aýzynan da andaýsyz shyqqan áńgime bolýy múmkin. Sony estı sala, "endi senimen nesine sanasa qoımaqpyn" dep qyr kórsetkendegisi. "Qul qojasynan qoryqsa da, qudaıynan qoryqpaıdynyń" keri edi bul.

10 naýryz, 2000 jyl.

Osyndaǵy ózime tıesili qyzmet ornyna kelip otyrǵaly tup-týra eki aı ótipti: "Meniń ǵana qolymnan keledi, men istedim!" — derlikteı áli túgim joq eken. Men bolmasam da atqaryla berer, kez-kelgen adam eńserip áketer sol baıaǵy osyndaǵylardyń bárine tán qıqym ǵana sharýalar. Ara-tura kirip shyǵatyn Ahmet bolmasa, eshkimmen áli ashylyp sóılesken de, sheshilip syrlasqan da emespin. Áıeli de, erkegi de bir-birinen úrkip, úreılenip, sekem-sezikten aryla almaı júrgen bireýlerge uqsaıdy. Óz kóleńkesinen ózderi qorqady. "Apyr-aı, oıdan qyrdan osylardyń basyn qalaı qosyp júr eken?" — dep oılaı beretin boldym.

Basqasha bir betburys jasamaı bolmas, sirá. Onyń ústine álgide ǵana "Merıdıan" deıtin arnaýly telefon arqyly Zamanbek Nurqadilov sóılesip, kóńilge qonymdy biraz pikir aıtty. "Jyly-jyly sóılese, jylan innen shyǵady" degendeı, áziline de, artyq-kemsiz aıtqan aqyl-nusqaýyna da ishim jylyp qalyp edi.

31 naýryz, 2000 jyl.

Biz búgin barlyq aýdandyq, qalalyq gazetter redaktorlarynyń, aýdandar men qalalar ákimderi orynbasarlarynyń basyn qosyp úlken jıyn ótkizdik. "Toıdyń bolǵanynan boladysy qyzyq", osy jıynǵa daıyndalý, ótkizý tóńireginde men taǵy da biraz jáıtke qanyǵa túskendeı boldym.

Bul jıyndy ótkizýdiń qajeti, aldaǵy kúnge belgilener mejesi jaıly oı ózimniń tarapymnan týyndady da, apparat basshysynyń orynbasary retindegi ózimniń tikeleı bastyǵym Murat Musabaevtan qyzý qoldaý tapqan bolatyn. Ákimge kirip aıtyp edim, jaı-japsardy túgel tyńdap aldyda, qarsy bolǵan joq, razylyǵyn bergen-di.

Bul jerde apparat ishiniń yrymy men jyryńynan áli beıhabar meniń tarapymnan biraz qatelik ketkenin keıin baryp ańǵardym. Oǵan keıinirek taǵy bir toqtala jatarmyn, ázirge baǵytymyzdy burylmaı tura turaıyq.

Jıyn ótkizýdiń jospary jasalyp, kúni, saǵaty belgilendi. Negizgi baıandamany men jasaıtyn boldym da, mádenıet, ekonomıka, aqparat jáne qoǵamdyq-kelisim basqarmalarynyń basshylary, oblystyq eki gazettiń redaktorlary sóıleıtin bolyp kelisildi.

Jıyndy kirispe sózben ashý úshin oblys ákiminiń de aldyn-ala kelisimin alǵamyz.

Biraq jıyn ótkizýge bir kún qalǵanda ákim Jibek ekeýmizdi shaqyryp, daıyndyq barysyn anyqtap otyrdy da kenet: "Men sizderge Ýssýrıı jolbarysy jaıly bir mysal áńgimelep aıtyp bereıin be, — dep alyp, áńgimesin: — Jolbarys bylaı alǵanda ormandaǵy eshbir ańnan qýatty da kúshti de emes, biraq ol jylyna bir mezgilde eki ret eldi meken tusyna kelip, áı-dá bir aqyryp beredi eken. Bala-shaǵa, qatyn-qalashtyń záreleri zár túbine ketip, mal-jannyń birazy tipti butyna jiberip te qoıatyn kórinedi. Sóıtip aınala bitkenniń záresin ala, úreıin ushyra túsip baryp tynady da, jónine ketedi eken sabazyń, — dep jalǵastyrdy.

Eger ol kún saıyn aqyryp-shaqyra berse, qulaǵy da, eti de úırengen jurt eleń etip eleýdi qoıar edi. Únine de, túrine de mán berip jatpas edi. Sol sıaqty men de, ákim basymmen osynda ótetin úlkendi-kishili jıynnyń bárinde sóıleı bersem, ózimnen mán, sózimnen dám qalmaı júrmeı me? Sondyqtan bul jınalysty, Jibek, sen basqaryp ótkiz. Senen de sóz qalyp kórgen joq edi ǵoı", — dep ázil aralastyra bitirgen.

Sonyń artynan ile-shala Jibek meni shaqyryp, jınalys josparymen, baıandamashylar quramymen tanysyp, quptap, qýattap degendeı, ózi ótkizetin bolyp kelisken. Solaı uıǵaryp tarasqanbyz.

Taǵy birer saǵattan keıin meni Murat shaqyrdy ózine: Jibek aıaq asty jıyn basqarýdan bas tartyp otyryp, siz ekeýmiz ózimiz ótkize beremiz. Daıyn bolyńyz!" — dep tapsyrdy.

Túk túsinsek buıyrmasyn. Munshama qaqpaqyl qylardaı ne pálege dýshar boldyq? Biraq sheshingen sýdan taıynbas, urysta turys joq dedik te, jınalysymyzdy ózimiz-aq kún saıyn kórip, qatysyp júrgen basqosýlar dárejesinde talapqa saı ótkizip shyǵyp edik.

"Baqsam baqa eken" degendeı, munyń bári saıasatta "vyjıdatelnaıa pozısıa" degen bolatyn edi, sodan shyqqan syńaıy bar. "Al kóreıik, osy ne tyndyra qoıar eken?" — dep ańys ańdýdyń bir túri bolyp shyqty.

Men de barymdy salyp edim. Murat qoldaý tanytty. Soltanqulova, Jáıshibekova, Adasbaevtar da, Nurǵojaev, Overko sıaqty redaktorlar da, jarys sózge shyqqan jergilikti gazet redaktorlary men ákimder orynbasarlary da bos laǵyp ketpeı, naqpa-naq, dálme-dál pikir-usynys aıtyp, búgingi tandaǵy jergilikti gazetter basyndaǵy hal-ahýal, muń men muqtajdyq jaıly áńgimelep, oblys ákimine qarata birshama qolqa da bildirdi. Ol sózderdiń bári hattalyp, qaýly alynyp, ákim aldyna jetti keıin.

Jıynǵa qatysqandar da, qatyspaǵandar da (munda sóz jatpaıdy) "jıyndaryńyz asa mazmundy, jaqsy ótipti!" — desip júrdi artynan. "Vsem smertám nazlo!" — dep eregessem egeskenniń kókiregin basýǵa bilim de, bilgirlik te, kóregendik te, uıymdastyra biler qabilet te joq emes edi, solardy bir paıdalanyp kórgenmin.

Biraq basshylar tarapynan (Zamanbek, Jibek) ne maqtaý, ne dattaý estı almadyq. Muratqa ákim aıtsa aıtqan shyǵar, maǵan emeýrin bildirgen eshkim bola qoımady. Kóńilime kelse de, tyrs etip úndegen joqpyn.

---