InfoHub Logo

Árıne, biz atqarar jumystyń ózindik ereksheligi, basqalar eńbeginen birshama aıyrmashylyǵy bar. Óıtkeni, ony qolmen ustap, kózben kórý áste múmkin emes, kóbinese sannan góri sanada qalatyn eńbek. Ár gektar jerden qanshama ónim, ár júz saýlyqtan qanshama tól alǵany, qansha qurylys salynyp, qandaı ǵımarattar turǵyzǵany udaıy jurt nazarynda, basshy alaqanynda bolatyn dıqan, malshy, qurylysshylar eńbeginiń qunyn ólsheý de, mólsherlep bilý de ońaı. Al rýhanı salanyń ondaı kórsetkishi joq. Sondyqtan "tiline tıse — dámdi eken, kózine tússe — árli eken" deýmen shektelgeni bolmasa, árige oı júgirte tarazylap jatar tóńiregiń bola qoımaıdy. Sodan da baryp, sol tóńiregindegi kóptiń kókeıine "osy ne bitirip qoıypty?" degen bir saýal udaıy tarqamaı júrip alady. Tálimdi-tárbıelik, áskerı-áleýmettik, taǵylym-tanym degenge boılaı baryp, oılaı sanap jatqandar da az bolady.

Jo, ony qoıa turyp, oıǵa alǵan, nıet etken negizgi áńgimemizge kóshelik. Qarap otyrsaq, oblystaǵy 19 óńirde aýdandyq, qalalyq, resmı, bıresmı bar 23 gazet shyǵady kem. Tolyp jatqan telearna, radıo júıeleri jumys isteıdi. Bul bile bilgenge sonshalyq az kúsh emes. Eger aqparattyń biryńǵaı keńistik quryp, bir ortalyqqa baǵyna shoǵyrlanyp, Elbasynyń alǵa qoıyp otyrǵan, oblys ákimi júzege asyryp jatqan san alýan mindetteri men baǵdarlamalar údesinen shyǵýǵa jumyla kirisip, bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shyǵara alsaq — qyrýar isti tyndyrýǵa bolar edi, "kóp túkirse — kól" degen de sol.

Osy maqsatpen ótken jyldyń alǵashqy toqsanynda barlyq aqparat quraldary basshylaryn, aýdan ákimderiniń osy sala jónindegi orynbasarlaryn, oblystyń birqatar mekeme basshylarynyń basyn qosa otyryp, úlken basqosý ótkizdik. Onda oblys ákimi apparatynyń basshysy Marat Musabaev, osy joldardyń avtory, oblystyq ekonomıka, mádenıet, aqparat jáne qoǵamdyq kelisim basqarmalarynyń basshylary Erkin Adasbaev, Qanymjan Soltanqulova, Kúlimhan Jáıshibekovalar baıandama jasady. Baspasóz quraldary aldynda turǵan bıik meje, keleli mindetter belgilenip, gazet redaktorlarynyń, jergilikti telearnalar men radıo habaryn taratý júıelerin qarjylandyrý barysy, basqa da qamqorlyq jasaýdyń naqty joldary belgilenip, baǵdarlamasy bekitildi. Sol jıynda aıtylǵan ýáj ben ýádelerden kóz jazbaı, muny tipti respýblıkalyq baspasóz kúni qarsańynda ótken taǵy bir basqosýda pysyqtap bekite tústik. Bul sońǵy jıynda oblys ákimi Z.Q.Nurqadilovtiń ózi oblystyq, aýdandyq gazetter, basqa da buqaralyq aqparat quraldary basshylaryna tolymdy mindetter júktep, ózi olarǵa qomaqty syı-sıapat ta jasaǵan bolatyn.

Sáýir aıynyń bas kezinde oblys ákiminiń tikeleı basshylyǵymen Jetisý óńirinde týyp-ósken elge tanymal aqyndar men jazýshylar, óner adamdary, mádenıet qaıratkerleriniń basyn qosqan keleli jıyn ótkizdik. Buǵan qalamgerler, sahna, qolóner sheberleri, sazgerler, bıshiler men kúıshiler túgel shaqyryldy. Alma-kezek sýyryla minbege shyǵyp, kókeıdegi oılary men usynystaryn aıtqan, pikir bildirgen adamdar kóp boldy da, sol usynys-paıymdar negizinde 13 baptan turatyn oblys ákiminiń arnaıy sheshimi qabyldandy. Biz jyl boıǵy jumysymyzda sol sheshimdi negiz etip ustandyq. Búkil elimiz bolyp atsalysqan "Jańa ǵasyrǵa — jańa on!" baıqaýynyń ıdeıasy da sol jıyn ústinde týyp, ákim aýzynan alǵash estigen zıaly qaýym ókilderiniń bir kisideı qoldap ala jónelgenderi de áli umytyla qoımaǵan bolar.

Máselen, uly Jambyl jerinde dúrkirep ótken kitap merekesi jaıly áńgimege keleıik. Men dál sol sıpattaǵy dýmannyń basqa jerde ótkenin estigen de, oǵan qatysqan da emespin. Bul merekeniń oıdaǵydaı ótýine kóp daıyndyq júrgizildi, kóptegen adam kúshi men qarajat ta jumsaldy. Ásirese, oblystyq mádenıet basqarmasynyń qyzmetkerleri atqarǵan iste qısap joq edi. Eń aldymen respýblıka baspalarynan sońǵy jyldary jaryq kórgen kórkem ádebıet kitaptaryn satyp alyp, qaıta ashyla bastaǵan oblys kitaphanalarynyń qoryn tolyqtyrýǵa 15 mıllıondaı teńge jumsalǵanyn, júzge jýyq aqyn-jazýshylarymyzdyń óz qarjylarynan shyǵarylǵan kitaptaryn satyp alý arqyly, olarǵa da azdy-kópti demeý bolǵanymyzdy maqtan etýdiń artyqshylyǵy joq.

Kitap merekesine Almatydan ádeıi baryp, halyq jazýshylary Sherhan Murtaza, Tumanbaı Moldaǵalıevtar bastaǵan 60-qa jýyq qalamgerler, baspa qyzmetkerleri qatysty. Qazaq tilinde shyqqan eń kóne kitaptardan bastap, Abaı, Jambyl, Áýezov, Muqanov, Álimjanov, Nurshaıyqov, Maǵjan, Muqaǵalılar kitaptarynyń maketi jasalyp, sahnalyq kórinisterge ár bere túskenin aıta ketýge tıispiz. Tumanbaı men Sheraǵań óz izbasarlary aqyn Maraltaı men prozashy Serikqalıǵa aq bata berip, kitaptaryn syılaýy da aıryqsha sımvoldyq reńge ıe bolǵandaı edi.

Bulardyń arasynda belgili kompozıtor, KSRO halyq ártisi Erkeǵalı Rahmadıevtiń, búgin aramyzda joq bolǵanymen qazaq mádenıetine orasan zor eńbek sińirip ótken jazýshy Ánýar Álimjanovtyń 70 jyldyq mereıtoılaryn ótkizý, onyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan konferensıa jumystaryn daıyndaý, baıandamashylar ázirleý kóp qajyr men kúsh jumsaýdy qajet etti. Ótken jyldyń eń este qalarlyq belgileriniń biri — "Jańa ǵasyrǵa — jańa án!" báıgesi. Ábilhat Esbaev, Beken Jamaqaev, Shámshi Qaldaıaqov, Áset Beıseýov, Nurǵısa Tilendıev sıaqty halqymyzdyń saz sańlaqtary men sardarlary ketken soń án óneri edáýir júdep, tozyńqyrap, tipti azyńqyrap ketken syqyldanǵan. Sony der kezinde baıqaǵan oblys ákimi Z.Nurqadilov osy bir búkilhalyqtyq án báıgesiniń ótýine tikeleı muryndyq boldy. Men sol báıgeni ótkizý jónindegi komısıanyń da, qazylar alqasynyń da múshesi bolǵandyqtan, bárin jaqsy bilemin, bul konkýrsty ótkizý de ońaıǵa túsken joq. 6-7 aı boıyna komısıa tapjylmaı eńbek etti. Qazaqstannyń barlyq túkpir-túkpirindegi ánsúıer qaýymdy túgel qamtý maqsatynda baspasóz, basqa da buqaralyq aqparat quraldary tutas jumyldyryp, kún saıyn jurtshylyqty qulaqtandyryp otyrdy. Konkýrs qorjynyna túsken myńnan astam ártúrli deńgeıdegi týyndylar ishinen 50 ándi iriktep alý úshin qazylar alqasy eki aı boıyna ter tóge eńbek etti. Konkýrsta basqadan ozyq bolǵan 50 án negizinde jeltoqsannyń 16 juldyzy kúni Respýblıka saraıynda úlken gala-konsert berildi. Jaqsy ánge sýsyny qanǵan jurt zalǵa syımaı ketkeni bylaı tursyn, 5-6 saǵat boıyna dúrildetip qol soǵyp, jalyqpaı tyńdaýmen boldy. Taǵy bir ókpe osy tóńirekte týady. Sol gala-konsert ústinde de, odan sál burynǵy on irikteý kezinde de el tanyǵan halyq artısi, halyq jazýshylary bar qazylar alqasynyń birqatar daryndy músheleri oblys ákimimen kezdese qalsa: "Iá, bul shyn mánindegi grandıoznyı dúnıe boldy. Burynǵy-sońdy tarıhymyzdaǵy mundaı shara ótkizilip kórgen emes", — dep, aýyzdarynyń sýy qurı maqtasýshy edi. Sodan bergi birer aı ishinde keıbir gazetter kekete, kelemejdeı jazyp, qazylar alqasyn ájýa-mazaqqa aınaldyryp jatqanda, aýyzdaryna qum quıyp alǵandaı, úndemeı ǵana tars búrkengen kúıleri qala berdi. Án konkýrsynyń basy-qasynda júrgen, konsertke bastan-aıaq qatysqan aýzy dýaly zıaly qaýym ókilderi de ne maqtap, ne dattap bolsa da pikir aıtýdyń ornyna, túk bolmaǵandaı, eshteńe bilmegendeı únsiz qala berdi. Ózimizdi ózimiz madaqtaýdan tartynyp, biz de bul áńgimege aralasa almaı keldik. "Jańa ǵasyrǵa — jańa án!" konkýrsy qanshama jańa esimder, sazgerler, ánshi-oryndaýshylardyń baǵyn ashty. Qanshama jańa esimderdi halyqqa tanymal etti. Árıne, bitken iske synshy kóp bolady. Synnyń oryndysy da, orynsyzy da bar, degenmen dál ótken jylǵy osy konkýrstaı úlken is atqarǵan kim bar? Basqasyn aıtpaǵanda, sol is-sharany abyroımen ótkizýdiń basy-qasynda júrgenniń ózin ábden maqtan etýge bolady.

Qandaı qurylymdaǵy el bolmasyn onyń ishki ıdeologıasyna pármendi yqpal etetin qundylyqtardyń biri — din bolyp tabylady. Qazirgi Qazaqstan jaǵdaıynda da kún saıynǵy qoǵamı tirligimizde de, qysqasy búkil el ómiriniń áleýmettik-saıası jaǵdaıynda da dinniń róli arta túsip otyr.

Osy maqsatpen oblys ákiminiń arnaıy sheshimimen dinı birlestiktermen baılanys jónindegi keńes qurylyp, ony basqarý maǵan júktelgen edi. Bizdiń bólim aıasynda dinı uıymdar, qozǵalystar men sektalar jumysyn qadaǵalap, júıeli baqylaý jasaıtyn sektor quryldy. Onda ázirge tájirıbeli eki adam jumys isteıdi. Jeltoqsan aıynyń basynda ótken keńes quryltaıyna respýblıka, oblystaǵy dinı uıymdardyń, quqyq qorǵaý organdarynyń basshylary, belgili fılosof, teolog ǵalymdar shaqyrylyp úlken aýqymdaǵy áńgime ótti. Oblysta tirkelgen, tirkelmegen bar úsh júzden astam dinı birlestikter, dástúrli, dástúrden tys konfesıalar bar eken. Kóp dinge bóliný qoǵam ishinde eleýli qarama-qaıshylyq, kereǵar kózqarastardyń bolýyna ákep soǵady. Aldaǵy ýaqytta bul jumystardy belgili bir júıege túsirýdiń jospary jasalyp, sharalary belgilenip otyr. Taıaý kúnderde musylman meshiti tóńireginde toptasýshylar men pravoslavıe shirkeýi qyzmetkerleriniń ara-qatynasy, osy dinderdi qoldaý arqyly birqatar zıandy sektalar áreketine tyıym salý maqsatymen arnaıy jıyn ótkizý uıǵarylyp otyr. Qazirgi "Din týraly zańnyń" keıbirtustary da qaıta qaraýdy qajet etedi. Soǵan baılanysty kezekti eńbek májilisinde din basshylaryn, oblystan saılanǵan Parlament depýtattaryn shaqyryp, álgi zańǵa jekelegen tolyqtyrýlar engizýdiń múmkindikterin sóz etsek dep otyrmyz.

Árıne, bir jyldyń qyzmetine qysqasha sholý jasaǵanda men bul ıgilikti isterdiń bárin ózim atqaryp shyqtym deýden aýlaqpyn. Ol jumystardyń abyroıly nátıjemen júzege asýy naqtylap kelgende oblys ákimine, onyń tikeleı qadaǵalaýy men basqarýyna, talap qoıa bilýi men onyń oryndalýyn baqylap otyrǵan basshylyǵyna baılanysty. Oblys ákimi, onyń orynbasarlary, bizben salalas basqa da bólimder, basqarmalar qyzmetkerleri jumyla kirispese, jeńil jumystyń ózi aýyrlaı túser edi. Sóıte tura sol jumystardyń barlyǵynan shet qalmaı, birin basqarysyp, birine belsene aralasa atqarysyp júrgenimizdi jurt esine sala ketkim kelgenin jasyra almadym.

Qaı istiń qıýyn qalaı kelistirip, qalaýyn qalaı tabý keregi jónindegi oıdy sarapqa salý úshin de osy bir jyldyń tájirıbesi nátıjesiz bolǵan joq degim keledi. Sol tájirıbe endi bizdiń aldaǵy isterimizde de kádege jarap qalar degen úmit te joq emes.

Mundaǵy din týraly áńgime qaıdan shyqty deıtinder bolsa, oǵan aıtarymyz — ústimizdegi jyldyń basyna deıin meniń qaraýymda "dinı uıymdarmen baılanys jónindegi" arnaıy sektor jumys istedi. Keıin ony Telman Saýranbekov basqaryp, óz aldyna bólim bolyp bólinip shyqty.

Osy maqala jaryq kórgen kúni Jibek taǵy shala búlindi. "Siz tipti, "oblystyń búkil ıdeologıasyn ózim basqaryp otyrmyn" dep jazypsyz ǵoı", — dedi. "Joq, ońaı sóz joq, durystap oqysańyzshy", — deımin men. "E, ondaı sóz bolmaǵanymen, maqalanyń uzyna boıyna sol saryn esip turǵan joq pa! Onyń ústine bir kúnde eki gazetke maqala jarıalaıtyndaı siz kim edińiz sonshama?" — dep te bir ketti.

Bul kezde bizdiń aramyz ábden ashylyp bolǵan edi. Endigi jerde onyń sózin ótirik quptaýǵa da, bireýge baryp "sóıtip edi" dep jylap-syqtaýǵa da qulqym joq bolatyn. Zamanbek, Murattar jaǵynan da salqyn qabaq, salǵyrt kóńil baıqaı bastaǵandaımyn. "Osy da jeter, esim barda elimdi tabaıyn" degen nıetke birjola bekip, boı aldyra bastap edim men.

Sondyqtan Jibektiń endigi sózi maǵan shanshýdaı qadala qoımaıtyn bolǵan "It úredi, kerýen kóshedi", nesine júıkemdi tozdyra beremin deıtinmin ózime-ózim.

9 aqpan, 2001 jyl.

Apparat basshysy Murat Musabaev inime arnap:

Atymdy aıtyp júrgen halqym ár kún,
Biri edim on kisilik narqy bardyń.
Amal ne, Zákeń bergen eski arbany
Qosylyp Doljenkovqa tartyp aldyń! —

dep bitiretin óleń jazyp, ózine aparyp berdim.

Qanshalyqty túsingenin qaıdam: "Aǵa, avtokólik bóletin de, ol máseleni sheshetin de men emespin ǵoı. Ákimge aıtsańyzshy", — dep qutyldy.

6 aqpan, 2001 jyl.

Ákimde apparat jınalysy ótti. Zamanbek jınalys aıaqtala bergen bir mezgilde maǵan renish bildirdi. Jaýap qaıtarmaı, únsiz melshıip otyra berdim.

Shyǵyp bara jatqanda ózi taǵy: "Siz álgi sózdi kóńilińizge aýyr alyp qalǵan joqsyz ba? Renjimeńiz. Biraq sizdiń maǵan jaqyndyǵyńyzdan da, aqyndyǵyńyz qajettirek", — dep qaldy.

Men uǵa qoımadym. Qaıtalap surap jatýdy jáne qajet kórmedim.

12 aqpan, 2001 jyl.

Apparat jınalysynda ákim maǵan taǵy da birden shúılige ketkeni. "Túrkistan" gazetinde Ótejan aqyn tilshige bergen suhbatynda Zamanbekke tıisip janǵa tıer sóz aıtypty. "Siz nege qaramaısyz, nege qorǵap ara túspeısiz?" — deıdi ol. "Qaı gazetke kim ne jazǵaly jatqanyn men qaıdan bileıin" — dep aqtala berip edim, ekonomıka basqarmasynyń bastyǵy Erkin degen jigit orysshalap: "Mojno bylo ı predvıdet!" — dep qaldy. "Farıseıstvo" degenińiz osy. Oǵan da jaýap berdim.

Ákim: "Ótejan Nurǵalıevti bilesiz be, onyń mende nesi bar?" — dep surady. "Bilem, — dedi, — ıdıot!" "Kim, kim deısiz?" — dedi ákim eleńdep. "Idıot!" — dep qaıtaladym.

13 aqpan, 2001 jyl.

Keshegi áńgimeden keıin kóńil qoshym bolmaı-aq júrgeni. Búgin jaqsy aqyn, asyl azamattarymyzdyń biri Jarashan Ábdirashevti jerlesýge qatystym. Sol jerde Ótejanǵa jolyǵyp: "Osy seniń Nurqadilovte ne qunyń bar, eı? Nege tynysh júrmeısiń. Almatyda 600 jazýshy turady eken, sonyń bárin pátermen qamtamasyz etýge mindetti dep oılap pa ediń ony?".

"Áı, áıteýir qulaǵyna jetse degenim ǵoı", — dedi Ótejan. "Al, jetti qulaǵyna. Menen tipti "Ótejan degen kim?" — dep te surady. "Ie, — dep eleń etti biraz jigittiń kózinshe, — sen ne dediń?". "Ne deıin, "ıdıot" dedim. "Óte durys aıtqansyń, — dedi Ótejan, — 1:0, sen jeńdiń!"

14 aqpan, 2001 jyl.

Búgin saǵat 14-15 aralyǵynda Zamanbek shaqyrdy. Uzaq ustap, ártúrli áńgime aıtty. Men týraly árkim-árkimniń jetkizgen renishin de jasyrǵan joq. Biraz másele tóńireginde uǵynysqan da sıaqtymyz. Keshegideı emes, basqasha sóılep otyr. "Aradaǵy 5-6 jasty aıtpasaq, Sáke, siz ben biz zamandaspyz ǵoı, bir-birimizdi túsine júreıik", — dedi. Men sol sátti paıdalanyp, avtokólik jaǵyn esine saldym. Ol jalma-jan Doljenkovty izdep edi, emhanada eken. "Jaraıdy, bara berińiz, bári ornyna keledi", — dedi ákim.

Osy áńgimeden ańǵarǵanym: oǵan meniń aınalamdaǵy árkim-árkimder ártúrli pikir aıtatyn sıaqty. Sonyń qaısysy durys, qaısysy burys ekenin ózi de tap basyp bile almaı júrgenge uqsaıdy. Ol da meniń ózgelerge uqsap ıilip-búgilip júre almaı, kózge shyqqan súıeldeı kórinýimnen ekenin ańǵardym.

20 aqpan, 2001 jyl.

Osy men ózim qandaı adammyn? Jurtty mineý úshin, bireýdiń minin kózine aıtý úshin de óziń olardan góri taza, olardan góri bıikteý turýyń kerek qoı. Sol oımen óz ishime úńilip kórsem, asa jaman adam emespin degenge jyǵyla beremin. Alys-jaqyn aǵaıynnyń kóbisi syılaıdy, qalamdastarym men zamandastarymnyń da birqatary aıtqan sózime toqtaıdy. Óz basymdy da, atqarǵan isimdi de maqtasyp júretinder bar. Ózimnen keıingi jastardyń da aldyńǵy lek bir toby qurmetteıtinin, qadirlep júretinin baıqaımyn.

Bul jaǵy jaqsy, árıne. Biraq keshe ǵana maǵan dos bolǵansyp, aǵa, ini bolǵansyp júrip, búgin aıaq-asty syrt berip shyǵa kelgen adamdar da bar ǵoı. Eski, jańa tanystarymnyń birazymen ketisip te tyndym. Soǵan qarap kiná bir jaqta ǵana bolmas, menen de ketken qatelikter bar shyǵar-aý degendi oılaı beremin. Biraq kózime: "áı, kápirsiń-aý!" — degen biri bolǵan joq. Sol qınaıdy.

Ras, meni de qatarlastarymnyń birshamasy unata qoımasyn sezemin, sezip qana qoımaı, jaqsy bilem de. Biraq ta: "Seni dál myna bir qylyǵyn úshin jek kóremin", — dep aıtqan biri joq. Men aıttym. Ketiskenderimniń bárine de aıttym. Óıtkeni bireýiniń kerdeńdigi, bireýiniń menmendigi unamady. Birinen ıttikti, birinen ıttikke de alǵysyz usaq pendeshilikti, birinen esepqorlyq, aqymaqtyq, eki júzdilik kórdim. Soǵan kózim ábden jetkende, minin kózine aıttym. "Bular meniń eń jek kóretin qylyqtarym", — dep aıttym. Sol úshin aınyp shyqqanymdy jasyrmaı attym.

Meni syrttaı jek kórip júrgenderdiń birde-biri osylaı óz minimdi kózime aıtqan emes.

Endi bireýler meni maqtanshaqtyqqa da aparyp telıtinine uqsaıdy. Jasyratyny joq, jas kezimizde jurttyń tóbesinen qarap, jolap ketkenniń bárinen ózimizdi joǵary sanap, menimen kisilikke talasa qoıar, terezesi teń bireý tabyla qoıar ma eken degen astamshylyqqa da jol bergen ekenbiz.

Mensinbeýshi edim nadandy
Aqymaq dep qor tutyp.
Túzetpek edim zamandy
Ózimdi-ózim-aq zor tutyp, –

dep Abaı aıtqandaı, men de ózimdi tym zor tutyp kelsem kerek-aý!

11 naýryz, 2001 jyl.

Kemel keldi. Kúlimhan Jáıshibekova maǵan degen ókpesi baryn telefonmen aıtty. Ahmet bas suqqan joq. Osy jigittiń nege syrǵaqtaıtyny, júris-turysyna deıin nege jasyryp jumbaqtaıtyny túsiniksiz bolyp barady.

Biz ózi ne bolyp baramyz? Keshe maǵan Oraz Ismaılov kelgen. Ol biraz júgirip júrip meniń atsalysýymmen baıaǵy "Shartarap" baspasynan Baqtybaı Jolbarysulynyń kitabyn shyǵarǵan edi. İshinde ózi jazǵan edáýir kólemdi zertteýi bar bolatyn. Endi qarasam, sol kitapty óz atynan shyǵaryp jiberipti. "Siz aýyzsha ruqsat etkensiz!" — dedi maǵan. Mádenıet basqarmasynan Qanymjan da renjip, ashý-yza bildirdi.

Sol Oraz menen shyǵa "Jetisý" gazetine baryp, Ámire ekeýi suhbat ótkizipti. Bas-aıaǵy 3-4 bettik áńgimede Orazym Zamanbektiń atyn 17 ret ataıdy. Bul netken músápirlik, beısharalyq deseńshi! Jaǵympazdyqtyń da jaqsy bir túri bolýshy edi, mynadaı soraqylyqty da kóretin kún bar eken-aý!

Áı, qazaǵym-aı! Óz úıinde, kórshi-qolań aldynda kóshede, keńsede, bazarlar men dúkende, avtobýs pen poıyzda shetinen ór, bárinen zor, etti de betti, tentek te tekti bolyp kóringisi kelip, teńdester aldynda tipti aıryqsha qutyrynyp, "jumys" dep atalatyn kúnkóristik páleniń qulaqkesti quldyǵynda júrip te kisini kózge ilgisi kelmeıtin kerdeń qazaq balasynyń basshy dese, bıleýshi dese, ámir men ákim dese, ókimet pen úkimet, memleket dese birden júzi tómendep, ıtıip, qoıdan qońyr, jylqydan tory bolyp jaıylyp sala beretini nesi eken? Basshysyn syrtynan óshi bardaı jamandap alyp, kózinshe, jeme-jemge kelgende kónbis te sengish, berekesiz, betsiz bolyp shyǵa keletini qalaı? Basshyǵa baǵynýdy tabyný dep biletinimiz qalaı? Bul rette tipti kemeńgeri qaısy, keshshesi qaısy — tap basyp aıyra almaısyń. Bastyq dese júz búktele ıilip jatatyndar eldi qalaı ilgeri bastyrmaq?

10 sáýir, 2001 jyl.

Panfılov aýdanyna issaparmen baryp qaıttym. "Dánesh Raqyshev qoryn qurý aksıasynyń jalǵasy" atalatyn ıgi sharaǵa aralastym. Oblystyq kásipodaq bastyǵy Myrzaǵalı Moldahmetov, Tursyn Álpeıisov, Qurmanbaı Tolybaevtar bar edi qasymda.

Aýdan ákimi Ermuqanbet Omarov jón-josyqty jaqsy biletin, el basqarýǵa ábden tóselip alǵan, mańǵaz da mańyzdy jigit eken. 2-3 kún ishinde soǵan kózim jete tústi. Bizdi ózi qarsy alyp, sol sapar bitkenshe qasymyzda boldy. Aýdan kóleminde júzege asyp jatqan ıgi isterdi túgel aralatyp, bárin de kórsetýge tyrysty.

Jalpy, oblystaǵy birsypyra aýdan basshylaryn biletin edim. Ysylǵan, tóselgen jigitter az emes. İsker, jigerli jastar ósip kele jatyr. Bul rette aýyzdy qý shóppen súrtýge tipti de bolmaıdy.

Keshe Ahmetti shaqyryp alyp, ońasha otyryp sóılestim. Nege burtıyp, bólektenip júrgenin suradym. Ol kúmiljip, mándi jaýap bere almady. Óziniń bir oılaǵany bar bolýy kerek. Men tegi ózgeden kórip alǵan, árkimnen terip alǵan jasandy minez ataýlyny qabyldaı qoımaımyn. Oǵan: "Meni endi qaıta jasaı almaısyńdar, aǵalasań da osy, tabalasań da osy, janyńmen súıip ot berseń de, birjola jek kórseń de osy", — dedim.

Abaıdyń: "Arsyz bolmaı ataq joq, aramza bolmaı baq qaıdasyń" tup-týra maǵynasynda qabyldaıtyndarda bar-aý dep oıladym.

15 sáýir, 2001 jyl.

Qazaq deseń ózińe tıedi, áıtpese, kórip júrmiz ǵoı, seniń jer bolǵanyńdy, kún kóre almaı tentirep ketkenińdi qalap, árdaıym sony ishteı tilep turatyndar da baryn baıqaısyń. Baıqaısyń da, ne isterge bilmeı, amalyń quryp tilińdi tisteısiń. Óziniń oıynan, óziniń boıynan ilip alar eshteńe shyqpasyn bilgendikten de olar seniń qylt etken jaqsylyǵyńdy, jylt etken qasıetińdi kóre almaı qyzǵanyp, qylǵynyp bitedi.

Ashyq jamandasyp, betpe-bet kelip túk óndire almasyn sezedi de, endi seniń súringen, múdirgen sátińdi ańdyp, qulasań soǵan qyby qanyp, qulaı tússe eken, sulaı tússe eken, tipti jylaı tússe eken dep turatyn mysyq tileý tanystarym az ba meniń? Saǵan aýyr tıer qańqý sóz kóbeıgen saıyn, sony óz keýdesinde jumyrtqadaı shaıqap, balapan etip shyǵaryp, elge taratýdy, "áne, sóıtip ketipti, búıtip ketipti" dep qolaıly sátte jerlep qalýǵa, tabalap qalýǵa, qolyńda tasy bar bolsa, jiberip atyp qalýǵa daıar júretinder de bar. Olar búkil kúsh-qýat, lázzat ataýlyny da sodan alady!

24 sáýir, 2001 jyl.

Osynyń aldynda "Taldyqorǵan" degen óleń jazyp, "Jetisý" gazetinde jarıalatyp edim. Bireýler sony oqyp: "O, bu Sáken áreń shydap júr eken ǵoı!" — degen syńaıda kúńkildepti. A.S. Pýshkınniń Qasym Amanjolov aýdarǵan myna bir eki shýmaq óleńi oraldy oıyma:

Jaqynda bir jiberip em ysqyryp,
Óleń shyqty, bastyrdym men qol qoımaı,
Qol qoımastan maqalasyn qystyryp,
Jýrnal qýy sol óleńge saldy oıbaı!
Beıpil neme izimdi ańdyp qalypty,
Men de onyń ashtyrmadym adymyn.
Ol qý meni tyrnaǵymnan tanypty,
Men de ony qulaǵynan tanydym.

Sol aıtqandaı men de jeldiń qaı jaqtan soqqanyn bile qoıdym. Bile qoıdym da áńgimeniń izin sýytpaı "Sóz shyraıy — shyndyqta" deıtin maqala jazdym. Búgin jarıalandy. "Oqydyq, oqymadyq" dep te apparattaǵy bir adam lám-mım degen joq.

Meırambek Tólepbergen ("Egemen Qazaqstan") telefon soǵyp: "Biraz adamnyń narazylyǵyn qozdyra túsetin dúnıe eken, árdaıym jel ótinde júretin adambyz ǵoı, áıtpese dál goschınovnık qalamynan shyǵa qoıýy ekitalaı sózder bar ishinde, áıteýir bir aıqaılap alypsyz, aıqaılaǵanda da sańyraýdyń ózi estıtindeı arystansha aqyra aıqaılapsyz!" — degen.

Fransýz aqyny Pol Verlen jaıynda óz zamandasy áıgili Anatol Frans: "Bul aqynǵa kádýilgi pendelerge qaraǵandaı ólshemmen qaraýǵa bolmaıdy, ol basqamyzda joq quqyqtardyń ıesi edi, sondyqtan da bizden góri ólsheýi joq bıikte turdy. Ólsheýi joq tómenge quldyrady. Biraq bir ǵasyrda jalǵyz ret dúnıege keletin aqyn sol edi", — dep jazypty.

25 sáýir, 2001 jyl.

Murat shaqyrdy. Edáýir áńgimelesip otyrdyq. Birdeńe aıtqysy keletini, kómeıinde áldene turǵany belgili bolǵan soń men de asyqpaı, shaı iship otyra berdim.

Aǵa, osy sizde eshqandaı problema joq pa? — dedi ol.

Problema nege bolmasyn, Murat-aý. Meniń ómirimniń ózi taza ǵana problemadan turady ǵoı, — dep kúldim. — Ony nege suradyń?

Qaıdan bileıin, qashan bolsyn tórt qubylańyz túgel adamdaı jaıbaraqat júresiz. Ne óz basyńyzǵa, ne bir týystaryńyzdyń jaǵdaıyn aıtyp eshteńe suraǵan emessiz.

"Suraı berseń — suǵanaq bolasyń" degen sóz bar. Ózderindeı el basqaryp júrgen azamattar jaqsylyǵyn aıtqyzbaı jasaǵany jón. Sonda biz de "jaqsylyǵyn kórip edim, aıtqyzbaı jasap edi" dep júretin bolamyz, — dedim.

Murat túsindi-aý deımin, sol áńgime ári qaraı órbimeı sol kúıi qala berdi.

.Oblys ákimi orynbasarlarynyń biri (atyn ataǵym kelmeı otyr) maǵan dáıim ǵana: "Jumysyńyz bola qalsa mende kisi otyr demeı, basa-kóktep kire berińiz!" — deıtin. "Qalamdastarym men zamandastarym" deıtin kitabym jaryq kórip, sonyń bir danasyn syılaıyn dep izdep barmaımyn ba bir kúni. Qabyldaý bólmesinde eki-úsh adam otyr eken. "Qala aralyq telefonmen sóılesip jatyr edi, sál kútińiz", — dedi hatshy qyz.

Birer mınýttan soń ishke kirip shyqqan álgi qyz: "Siz kirińiz, — dep, menen buryn kelip kútip otyrǵan bir adamǵa ıek kóterdi de: "Sáken aǵa, sizge kúte tursyn dedi", — degeni.

Áskerı adamdarsha kilt burylyp júre berdim. "Aǵa, qaıda barasyz, qazir kiresiz ǵoı", — dep ne isterin bilmeı qalǵan qarshadaı qyzǵa: "Túk jumysym joq edi, kirmeı-aq qoıaıyn ", — dep shyǵyp júre berdim.

"Aqymaqqa — qylyshty, uıatsyzǵa bılikti senip tapsyrýdyń qaýip-qasireti birdeı", — degen eken Pıfagor.

Maǵan berilgen bılik aýqymy ákimniń baspasóz qyzmetimen ǵana shektelip, tym tarylyp bara jatqandaı. Zamanbek te asa kóp ashylyp sóılese bermeıdi. Jibek ekeýimizdiń aramyz tipti qursaýǵa da, jamaý-jasqaýǵa da kelmeıtin, kónbeıtin bolyp ábden ashyla túsken. Burynǵydaı onyń kabınetine kúnige eki-úsh qaıtara kirip-shyǵyp, ázil-ospaq aıtyp, basy bar, aıaǵy joq árqıly qysyr áńgimelerge de bara qoımaımyz. Ártúrli jıyn ústinde, basqa da bas qosýlarda amalsyz betpe-bet kele qalsaq, ádetten aspaı ǵana, resmı ushyrasýdyń o jaq, bu jaǵyndaǵy sypaıy salqyndyqtan árige barmaımyz. Ekeýimizdiń aramyzǵa qyzyl telefon ǵana dáneker, elshilikke de, jaýshylyqqa da júretin jalǵyz sol.

Árıne, Jibek te, jibekter de ketedi. "Betege ketip, bel qalady, bekter ketip, el qalady", — deıdi ǵoı halyq. Biraq ony kórgen, qaraýynda qyzmet istegen adamdar kúni erteń bılik basyna kele qalsa — aına-qatesiz aldyndaǵy "ónegeli" de "qyraǵy" basshynyń qylyǵyn qaıtalaıdy-aý dep shoshynasyń. "Aldyńǵy arba qalaı júrse — artqy arba solaı júredi". Sol jaman!

...Qazir kóbine telefon arqyly sóılesetin bolǵandyqtan burynǵydaı asa kóp aıaǵymdy tartyp, aıylymdy jıa qoımaı, baz-bazda oıdaǵymdy irikpeı, aýyzǵa kelip qalǵan sózdi ashyq aıtyp ta jiberetin bolyp alǵanmyn.

Ashý da, yza da joq kóńilde. Kekesin, mysqyl basym. Telefonnyń, bir jaqsysy — betin kórmeısiń, júziń uıalmaıdy.

Osynda qyzmetke kelgende alǵashqy aılardyń birinde túski úzilis kezindegi qysqa seıil ústinde meniń Ahmet inimniń: "Bul jerde qyzmet istemek túgili, bir kezde Dımash Ahmetuly Qonaevtyń ózi otyrǵan osynaý záýlim ǵımaratqa, myna bir teńdesi joq saraıǵa bir kirip shyǵýdy armandap júrgen adamdar qansha, aǵa. Sondyqtan siz ekeýimiz taǵdyrymyzǵa shúkirshilik eteıik te", — dep, sol pikirin maǵan da eriksiz bas ızete quptatqany bar edi.

Al men bolsam, kelisip alyp, kelerin kelip alyp, endi osydan qalaı qutylsam dep qulazyp júrgen kezim edi. "İsteı almapty, istese almapty, qyzmetin atqara almapty!" — dep gý-gý ete túser el sózinen ımenip, namysyma tyrysyp, bir jylǵa "qoıan terisi de shydaıdy" deıtin edi el, endi bir 8-9 aıǵa shydaıyn!" — dep júrgenmin. Sol Ahmet aıtqan "altyn saraı" — alyp ǵımarattyń da aıasy tarylyp, aýasy qapyryqtanyp, endi meni burynǵydaı ózine tarta qoımaı júrgenin baıqaǵam.

Onyń bári, kim biledi, aınalamdaǵy kileń bir náýetek, syrty bútin, ishi tútin adamdardy kórip túńile bastaýdan da shyǵar. Bireýlerge men bul jerde kópke topyraq shashyp otyrǵandaı bolyp kórinýim de múmkin. "Sol óziń aıtyp otyrǵan júzden astam adamnyń ishinde "jibi túzý bireýi joq" degenge kim senedi, ótirik qoı!", — deıtinder de tabylady. Oǵan da jaýabym bar. Ortalyq apparatta júzden astam adam bary ras. Biraq olardyń kóbi áli el isine aralasa qoımaǵan tómengi satydaǵy qyz-kelinshekter. Maǵan qatysy bolmaǵan, sol boıy tanyspaı ketken basqa bólimderdiń adamdaryn da kóp bile qoıǵan joqpyn. Men óz aınalamda bolǵan kisiler jaıly ǵana áńgimelep otyrmyn.

Osy adamdar nege sonsha qaýqarsyz, nege sondaılyq qabiletsiz?

Buryndar oblystyq partıa komıtetinde ekshelip-iriktelgen, kúni erteń kez kelgen jaýapty mekemege basshy bolýǵa laıyq adamdar isteıtin. Men qyzmet istegen 18 aı ishinde oblystyq ákimshiliktegi onnan astam aǵa ınspektor, ondaǵan bólim basshylarynyń birde-bireýi joǵarylap kórmepti. Zamanbekpen ilese ketken birneshe orynbasar, birneshe bólim basshylarynyń ornyna syrttan adamdar ákelindi. Iaǵnı, ákimshiliktiń óz ishinde el basqarmaq túgil, ishki bólim jumysyn alyp keter eshkim bolmaǵany ǵoı. Áıteýir ıilip-búgilip, ishkenge máz, jegenge toq, kózge ǵana kólgirsıtin, qasyndaǵylardyń ár sózinen astar izdep, kúlkisinen qylmys tapqysy kelip turatyn, ózge túgili ózderine senbeıtin sekemshil bireýler.

Qudaı biledi dep aıtaıyn el-jurttyń jaı-kúıin oılap bas qatyratyn biri joq, óz qaltasy, óz jaǵdaıy ǵana, ańdyǵan-baqqany qaıtse bastyqqa jaǵyp, aǵasy, balasy, inisi-tynysyna sál-pál paıdaly jaǵdaı jasaýdy ǵana murat tutyp júrgender.

Bireýleri munda úlken-úlken laýazymdy áke-sheshesiniń jeń ushynan jalǵasýy arqyly kelgender. Bas muraty — erteń ulyq bolý, osý, shen-shekpendi bolý. "Sol jerge jabysyp qalǵan joqsyń, anketa úshin, karera úshin birer jyl istep qaıt. Kelisilgen, birdemeni búldirip almasań — saǵan eshkim qaıdan keldiń dep kóz alarta qoımaıdy" dep "aqyl úıretip", jolǵa salyp, jónge keltirip otyratyn "oqymystylary" bar balalar. Qýlyq pen sumdyqtyń da jeti atasyn ishten úırenip týǵandar.

Ekinshi bir top bar, maıly qazannan shettegen, endi qansha tyrashtansa da qoly bılikke jetpegen, kerek kezinde eshkimge ótpegen, bul kúnde qasyndaǵysyn jarǵa ıterip jiberse de júzi jana qoımaıtyn, naǵyz eki shoqyp, bir qaraıtyn saqqulaq, qoıny-qonyshy tolǵan aqpar, — "asa bilgishter".

Úshinshi topqa muńda áıteýir bireýlerdiń jeleýi, bireýlerdiń demeýimen kelip qalǵan, budan basqa barar jeri, basar taýy da joq, maılap berseń ótpeıtin, jelkeleseń ketpeıtinder.

Bul úsheýine de ózinen basqanyń keregi shamaly. Naǵyz Abaı aıtqan: "Malǵa dostyń muńy joq maldan basqalar".

15-18 mamyr aralyǵynda, qasymda oblystyq gazet redaktory Jaqypjan Nurǵojaev bar, Kóksý, Eskeldi, Aqsý, Sarqan, Alakól aýdandaryn aralap qaıttym. Bul aýdandardy basqaryp otyrǵan azamattar da kileń bir "sen tur — men ataıyn" derlikteı, saıdyń tasy sıaqtanǵan jigitter. Az otyryp, kóp synasaq ta, áıteýir bárine de razy kóńilmen oralǵanbyz.

23 mamyr, 2001 jyl.

Kún sársenbi edi. "Merıdıan" telefony dyz ete tústi de, men tutqany kóterip úlgerer-úlgermesten "Kýlmahanov govorıt, zaıdıte srochno ko mne!" — degen yzǵarly daýys estildi. Amandyq joq, saýlyq joq. Laýazymyna mastanyp, keýdesine nan pisip turǵan, ózinen basqa da bir adam bar-aý degendi ázirge eskergisi de, kózge ilgisi de kelmeıtin dańǵoı daǵdynyń belgisi.

Kabınetimdi jaýyp, dálizge shyǵa bere osyndaǵy bólim bastyǵy Telman Saýranbekovpen betpe-bet ushyrasyp qaldym. "Apyr-aı, — dedim oǵan, — Zákeń (Nurqadilov) tym qurysa "Assalaýmaǵaleıkúm" deýshi edi, myna bastyq baǵynyshtylaryna amandasýdyń ózin artyq áýre sanaıtyn, ákireńdep qalǵan bireý bolmasa neǵylsyn!"

"Byvaet", — dedi ol da orysshalap.

Osydan 4-5 kún buryn, juma kúni Taldyqorǵan óńirinen issapardan oralyp edim, senbiniń tańerteńinde hatshy qyzym telefon soǵyp: "Aǵa, ákim aýysyp jatyr ǵoı, Qulmahanov degen kisi, kelip-ketpeısiz be?" — dep surady. "Men barǵanda aýystyrmaı ma eken?" — dep qaljyńdaımyn. "O jaǵyn bilmeımin", — dep Raýshan da kúledi. "Endeshe dúısenbide bararmyn", — dep qoıa salǵanmyn.

"Ákim aýysady eken" degen pysh-pysh sóz birazdan beri bar edi. Ártúrli alyp-qashpa ósek-aıań, túrli sıpattaǵy joramal aıtylyp júrgen. Sonyń rasqa shyqqany ǵoı.

Jeksenbi kúni tań alakeýimnen meni ákimshilikke shaqyrdy. "Jańa ákim barlyq aýdan, qala basshylaryn, apparat qyzmetkerlerin jınap jatyr, tez kelińiz!" — dedi sondaǵy kóp áıelderdiń biri.

Bardyq. Kórdik. Tanystyq. Jańa ákim shetimizden jeke-jeke turǵyzyp qoıyp, aty-jónimizdi aıtyp, tanysyp shyqty.

Sodan dúısenbi kúni ol Taldyqorǵanǵa alǵashqy saparyn bastady. Maǵan da júr dep, bir top aqparat quraldary ókilderin alyp baryp, eki kún bolyp qaıtqanbyz.

Endi, mine, sársenbiniń sáti dep, tań atpaı jatyp taǵy shaqyrdy.

Bastyqtyń kabınetinde Doljenkov, Jibek, taǵy bireýler bar eken. Men otyryp úlgermesten ákim: "Imandosov, sizdiń orysshańyz qalaı edi?" dep surady. "Qaǵazyńyzǵa qarap alyńyzshy aldymen, Imandosov emes bolý kerek", — dedim men. Ol: "Á, ıá, I-ma-nasov", — dep famılıamnyń ózin birneshe býynǵa bólip, ázer oqyp shyqqan sıaqtandy. Sonshalyq aýyzǵa túse bermese aýyr famılıa emes edi, kim bilsin!

Men sizdi tanymaımyn ǵoı.

Tanısyz, — dedim men, — 1993 jyly eń alǵash tarap ketetin Parlamenttiń depýtaty retinde sońǵy sesıalar kezinde birer aı qatar otyrǵanbyz.

Ol úndemedi. Jaqyn tanystyǵymyz joq, bas ızesip amandasyp qana júretinbiz. Ol da, men de bir-birimizge jik-japar bola qoımaǵanymyz da ras-tyn.

Orysshaǵa qalaısyz?

Men orysshanyń túbin túsiretin adammyn ǵoı, — dedim men, — kóp jyl buryn Máskeýdegi "Vysshaıa partıınaıa shkola prı SK KPSS" degen oqý ornyn da bitirgen bolatynmyn.

Jibek sózge aralasyp: "Joq, sizdiń bitirgenińiz ádebıet ınstıtýty emes pe edi!" — dep qaldy.

Men aqyl-esim durys kezde bitirdim ǵoı oqýdy. Qaıda oqyp, qaıda qoıǵanymdy sizden góri ózim jaqsy biletin shyǵarmyn, — dedim.

Sizdiń jumysyńyz maǵan unamaıdy, — dedi ákim.

Eki-úsh kúnde ne bile qoıdym dep edińiz. Áldekimderdiń sózin aıtyp, qaıtalap otyrǵan bolarsyz, — dep eki orynbasar bastyqqa qaradym men de miz baqpaı. "Sheshingen sýdan taıynbas, qaımyǵyp qaıtem bulardan" dep te oılap úlgerdim.

Bul kisi sizge baǵynyshty emes pe, apparat bastyǵymyń nesi bar baspasóz qyzmetinde? — dep ákim Jibekke qarady. Ol "bilmedim" degendeı ıyǵyn qıqańdatyp qoıdy.

Jaraıdy, bara berińiz, taǵy sóılesermiz, — dedi ákim.

...Sol kúni Jibek shaqyrdy. "Siz bizdiń jańa bastyqqa unamaı qalypsyz. Taldyqorǵanǵa beker-aq birge barǵansyz ǵoı", — dedi maǵan asa "jany ashyp".

Men oǵan unaıtyn-unamaıtyn boıjetken qyz emespin ǵoı. Onyń ústine óziniń de maǵan unap jarytyp turǵany shamaly. Qyzmetti tek bir-birine unaǵan adamdar ǵana birlesip atqarmaıdy ǵoı, taǵysyn taǵy kóre jatarmyn, — dedim men.

Ketkińiz kelmeı me?

Ketkim kelgende qandaı! Tek búgin-erteń emes, sál-pál oılanyp alýym qajet, — dedim.

"Jetisý" gazetiniń redaksıasyna redaktordyń birinshi orynbasary bolyp barsańyz qaıtedi? — dedi ol.

Onda Qadirbek degen aqyn jigit otyr ǵoı.

Bárin de bir-bir satydan tómendetemiz. Ol bizdiń sharýa, qam jemeńiz, — dedi.

Joq, sol Qadirbekti meniń ornyma ma, basqa bir ondy jerge me, óz yqtıarymen aýystyryńyzdar, sodan keıin sóıleseıik.

Jibek qolma-qol gazet redaktory Jaqypjan Nurǵojaevty shaqyrdy. Men redaktordyń kózinshe de álgi sezimdi qaıtalap aıtyp: "Al boldy, endigisin ózderińiz aqyldasa berińizder!" — dep esikke bettedim. "Otyra tursańyzshy, aqyldasaıyq!" dep bolmady Jibek. "Men aıtarymdy aıtyp boldym" dep shyǵyp kettim.

Budan keıingi taǵy bir dúısenbidegi apparat jınalysynda ákimniń maǵan qarata aıtqan bir sózin estińkiremeı qalyp, qaıtalap suradym. Sonda Jibek ekeýi "kórdiń be?" degendeı bir-birine qarasyp, ymdasa jymyń ete túskenderin baıqap qaldym.

Endigári munda qala bergennen mán shyqpasy belgili bola bastady. "Meni qoıshy, dep oıladym ońashada, karera jasap jatqan joqpyn, qol-aıaǵym saý, oıym tunyq, boıym tik qalpynda turarmyn da kete berermin. Biraz ǵana júıkeniń juqarǵany bolmasa, utylǵan da, utqan da eshtemem joq eken. Menen keıin osy jerden barqadar tabam dep keletin otyz, qyryq, tipti elý men alpystyń arasyndaǵy er-azamat jadaý tirlik keshe júrip, óz beınesin, kisilik bolmysyn joǵaltyp, az jyl ishinde osylarǵa uqsap shyǵady-aý, sodan shoshımyn".

Murat Musabaevtyń ornyna kelgen ákim apparatynyń basshysy Nurlan Súleımenov degen azamat (ol da sol 1993 jyly menimen bir mezgilde depýtat bolypty, meni biletinin aıtty): "Ne aldyńyz?" dep surap edi menen.

Jalaqymdy ǵana aldym, óz mezgilinde kidirissiz alyp turdym, — dep kúlip em.

Ol, sirá, páter me, jer me, áıteýir óz basyma qomaqty bir dúnıe alyp qalǵan shyǵar dep oılasa kerek. Óıtkeni, mundaǵylardyń "dushpannan túk tartsań da paıda" degen prınsıpti berik ustanyp, ózderiniń turaqtap qalmaıtynyn jaqsy biledi de, úzip-julyp bolsa da úles alyp qalýǵa tyrysatyny da ras. Orystyń bir belgili qaıratkerleriniń: "Ia ne skajý, chto vse chınovnıkı kaznogrady, no vse kaznogrady chınovnıkı, — eto tochno!" — degeni bar edi. Sol sózdiń de rastyǵyna kózim ábden jetken. Óıtkeni munda kelgende áý degennen tonyńdy aınaldyryp kımeseń, betińe perde tutyp, betperde kımeseń — kirige almaısyń, jat, bótensiń. Ózderine uqsamaǵandy olar da baýyrǵa ala qoımaıdy eken.

Ákimshiliktegi ózim biletin júzden astam adamnyń ishinde eldikti oılap, el múddesi, jurt muraty dep qabyrǵasy qaıysyp júrgenderi shamaly. Erteńgi kúnge eshqandaı senimi joq, úrkek, "sen bul jerge laıyqty emessiń" dep bireýi bolmasa bireýi aıtyp qala ma degen kúdik pen kúmán, sezik pen sekemnen arylmaı, birinen biri qorqaqtap, kún keship júrgen adamdar. Solardyń qasynda talant-talabymen de, qarymdy qalamymmen de el men jerge, memleketime bir kisideı eńbegim sińip kele jatqan adammyn-aý degendi oılaýdyń ózi kóńilge medeý, dátke qýat edi.

Osylardyń bárinen góri taza, bárinen góri joǵary turǵanymdy sezinýdiń ózi bir baqyt edi. Árıne, bulardyń ishinde óz kásibin meńgergen, belgili bir sala boıynsha túsinik, túısigi bar adam joq dep aıtýǵa aýzym barmas edi, biraq ıntellekt, oı-órisi, óresi, bilgirlikti, biliktiligi jaǵynan bizdiń shenimizge de keletin biri joǵyna bás tige alar edim.

"Mavr sdelal svoe delo, Mavr mojet ýhodıt", — degen bar edi. Endi bizge qalǵan ne bar munda?

..."Úlken laýazym asyl adamnyń qadir-qasıetin odan ári arttyra túsedi de, usaq pıǵyldaǵy adamdy tipten tómendetip jiberedi", — depti J.Labrúner.

Jańa basshynyń túrin kórip, sanamda sondaı bir oıdyń ushqyny jylt etkendeı bolǵan.

* * *

...Birer aptadan soń kezekti eńbek demalysyna shyqtym da, oblys ákimshiliginiń esigin qaıtyp ashqym kelmedi.

* * *

Bul hıkaıatta menen bireý ádeıilep: "Kimnen qorlyq, kimnen zorlyq kórdiń?" — dep suraǵandaı-aq, ózimniń áldekimdermen uǵysa almaǵan, shyǵysa almaǵandyǵym jaıynda jazýyn jazyp alyp, apyr-aı, búrkit qartaısa tyshqan aýlaıdy degendeı, tym usaqtap, eldiń bári bile berýi mindet emes kór-jerdi tizip ketken joqpyn ba dep te oılanǵan edim. Biraq jaman-jaqsy on segiz aı osy jerde qyzmet isteppin. Úlken-kishimen terezem teń aralasyp, birsypyra sharýalardyń basy-qasynda júrippin. Sóıte tura, ákimderdiń maǵan degen qas-qabaǵynan qaımyqty ma, joq basqa da men ańǵarmaǵan sebepteri boldy ma, áıteýir meni munda "keldi" degender bolǵanymen, birer qyz-kelinshekten basqa "kettiń-aý" degen eshkim kórinbedi. Bálkı, "baıtal túgili bas qaıǵy, jańa bastyq kelip, kimniń keterin, kimniń turaqtap qalaryn bilmeı alasapyran bolyp jatqan kezde bireýi bilip, bireýi bilmeı qaldy ma, áıteýir ishimde ókpe sıaqty, renish sıaqty bir dúdámal sezim quıyndaı uıytqyp kete berip edi. Onyń ne ekenin (áıteýir yza, ashý ókinish, kúıinish emesi anyq) ózim de bilmeımin. Tipti maǵan kún saıyn bir bas suǵyp, ótirik te bolsa halimdi bilip, "artyńyzdan ergen bir jaman inińizbin ǵoı" dep kópshik qoıyp júrgen jigitterimniń ózderi aýzyn býǵan ógizdeı bolyp, endi kórmesteı ún-túnsiz qala bergenderine birtúrli kóńiliń buzylady eken.

Meniń kúndeligime Zamanbek Nurqadilov jaıyndaǵy ári-sári oılarym basqalardyń bárinen kóbirek túsipti. Onyń jóni de bar, óıtkeni árbir apta basyndaǵy josparly jınalysty aıtpaǵanda, bastapqy 7-8 aıda meniń eń kóp jolyǵyp, qyzmet ústinde kóp aralasqan adamym Zamanbek bolǵan. Boıyndaǵy barsha qaıshylyǵy, bárimiz sıaqty kisilik kemshiligine qaramastan maǵan onyń jeke basy aıryqsha unady. Árıne, meni jurttan bólek jarylqap tastaǵany da, elden erek "aıalap-álpeshtegeni" de shamaly. "Jarylqaımyn" degen ýádesi de bolǵan emes. Bar jasaǵan jaqsylyǵy — osy araǵa qyzmetke ózi shaqyrǵan. Ol shaqyrmasa da ashtan ólip, kóshten qalmas edim. Shaqyrdy. Keldim. Onysyna raqmet. Biraq, men bolmasam basqa bireý,bálkı, menen góri bilimi de, bilgirligi de kóp bireý isteýi de múmkin edi ǵoı. Basqalardan ala bóten yqylas bildire qoıǵan joq. Tıisti mólsherde taǵaıyndalǵan kesikti jalaqymdy ǵana alyp júrdim. Jeke basyma bir nárse suraǵan emespin, óıtkeni áý bastaǵy bolar-bolmas bir ótinishimdi oryndaýǵa salǵyrt qarady da, úlken basymdy tómendetip aldyna qaıyra barmap edim.

Sóıte tura, maǵan uzynqulaq arqyly jetken aqpar boıynsha, Taldyqorǵandyq jerlesterimniń búgin at ústinde júrgen úlken bir toby: "Sákeń jatpaı-turmaı Zamanbekti maqtaımyn dep júrip, bar abyroıynan birjolata jurdaı boldy-aý", — degen áńgime shyǵarypty. Otyz tisten shyqqan sóz otyz rýly elge taraıdy, ol sóz maǵan da jetpeı qoısyn ba, jetti. Oılandyrdy.

Barlyq jumyr basty pendeler sıaqty Zamanbekte adamı osaldyq bar shyǵar. Biraq el basqaryp júrgen alash azamattary ishinde jaratylysy da, jóni de bólek jigit ekeni daý týǵyzbasa kerek. Lyqsyp ilgeri keter, tartynyp keıde keri súırer, artyq aıtar, kem túser, áıteýir qareketsiz qarap otyrmaıdy, sol arsy-gúrsi adýyn minezimen ózine jaý taýyp ta júredi. Keı tusta qasyndaǵylardyń sózine erip, urynbas jerge urynyp ta qalady. Uly Geteniń: "El basqaratyn adam eń aldymen ózine ózi ıe bolýy kerek", — degen sózi bar eken. Amal ne, Zamanbek baz-bazda sol ózine ózi ıe bola almaı qalatynǵa uqsaıdy.

Áıtpese, márttikten de quralaqan emes. Kóńili túskenge qol bola alady, túspegenge shel bola qalady. Bir jınalys ústinde maǵan: "Sáke, men ári ketse 20-25 jazýshyny bilem, myna Toıbaev (orynbasary) úsh-tórteýin biler. Al osynda otyrǵan qalǵan jurt jazýshy degenniń ne istep, ne qoıatynyn da bilmeıdi. Sondyqtan o jaǵyna bútindeı ózińiz bas-kóz bolyp, nazarda ustańyz!" — degen. Farıza, Tumanbaı, Sherhan, Ábish, Ábdijámil sıaqty áıgili qalamgerlerge degen yqylas-yntasy bólek. Olardyń árbir jańa shyǵarmalary jaıly jurt pikirin surastyryp otyrady. Ózi de gazet, jýrnaldy qalt jibermeı kóp oqıdy. Qaı ýaqytta úlgeretinin de bilmeımin, tańerteń jumysqa kelgende: "Sáke, pálen gazettegi túgen materıaldy oqydyńyz ba?" — dep, men: "joq" desem, "oqyp shyǵyp, pikirińizdi aıtyńyzshy", — dep jatady. Oblystyq "Jetisý", "Ognı Alataý" gazetterindegi materıaldardyń sapasyn taldap aıtýy óz aldyna, árbir shrıft, qarip túrine deıin áńgimelep, óńdetip, jóndetip otyrady.

Men jurtqa azdy-kópti onyń osy qasıetterin aıtýǵa tyrystym. Aman júrsek ol jaıly áli de aıtarym, jazarym bar.

Biraq, amal ne, aınalasy ońbady. Ol da óz aldyna arnaıy sóz etýdi kereksinetin bir bólek áńgime, árıne.

Osy hıkaıattyń ár tusyndaǵy emeýrinnen belgili bolǵandaı, bizdiń budan otyz jyldaı buryn oblystyq partıa komıtetinde az ýaqyt qyzmet istegenimiz bar. Oblystyq partıa komıteti — bılikti eshkimmen bólispeıtin búgingi ákimshiliktiń atasy men anasy ispettes. Sol kezde de jershildik, rýshyldyq, tamyr-tanystyq jeń ushynan jalǵasý degen derttiń birde órship, birde óship jatatynyn baıqaýshy edim. Biraq búgingideı sharyqtaý shegine jetip, ábden etek ala en jaılaı qoımaǵan kezi edi. Barlyǵy seskenetin bir qudiret bardaı kórinetin de turatyn.

Qazir ol da joq. Qolyna bılik tıgen adam bilek sybanyp shyǵa keledi. Áı der áje, qoı der qoja degen joq. Áıtpese qalǵanynyń bári sol baıaǵydaı. Sol baıaǵy jalǵan marapat, ótirik kólgirsý, sol baıaǵy kózboıaý, sol baıaǵy jaǵympazdyq, jádigóılik. Solar tipti órtteı qaýlap órshı túspese, ázirge óshe qoıar syńaıy taǵy baıqalmaıdy. Óshirsem deıtin de eshkim joq sıaqty.

İshterinde júrgen soń, ózim kórip, kózim jetken soń baryp osylardy ádeıi áńgimelep bergim kelgeni de ras edi. Áıteýir, áńgimeniń jóni osy eken dep, bet aldy laǵyp bireýge jala jappadym. Aryna, namysyna tımeý jaǵyn da oılap, qolym da, tilim de qyshı tura tartyna berdim, ózimdi barynsha tejep ustap, sózimdi bosqa shyǵyn etpeýge tyrystym. Qara boıaýy qalyń sıaqtanyp kórinse, oǵan da aıypty men emespin...

Endigisin oqyrman jurt aıta jatar. Ázirge osy, aǵaıyn!

Shilde, 2001 jyl

---