InfoHub Logo

Taqyryby: Bıler bolǵan el bılegen

Sabaqtyń maqsaty: bilimdilik - keń jazıra qazaq dalasynyń ataqty bıleri týraly maǵlumat berý, ulylardyń ómiri jáne erlik isterimen tanysý, el qamyn oılap, «týǵan jer» - dep ótken bıler týraly syr shertý.
damytýshylyq - oqýshylardyń óz oılaryn erkin jetkize bilýge, jeke tulǵalyq qabiletterin damytý, shyǵarmashyl izdeniske baǵyttaý, izdenimpazdyq oı - órisin keńeıtý, sóıleý mádenıetin damytý.
tárbıelik - bolashaq urpaqty izgilikke, adamgershilikke, eljandylyqqa, uly bılerdiń ómirin, eńbegin úlgi ete otyryp, týǵan halqy úshin aıanbaı eńbek etýge, meıirimdilikke, ádildikke, adaldyqqa, erlikke, eliniń adal perzenti bolýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: pikirtalas sabaǵy.
Sabaqtyń kórnekiligi: Tóle, Qazybek, Áıteke bılerdiń portretterimen, aqyl da dana sózderi jazylǵan plakattar.
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý bólimi
- Qazaqstan Respýblıkasynyń ánuranyn oryndaý
- oqýshylarmen sálemdesý
- kezekshimen suhbat, oqýshylardyń zeıiniń sabaqqa beıimdep, sabaqtyń maqsatyna, kútiletin nátıjege toqtalyp ótý.

İİ. Kirispe bólimi. 1. Til damytý kezeńi. (Muǵalim taqyrypty ashý baǵytynda qysqasha málimet berip ótedi)
Bı - birinshiden, kópti kórgen, ıaǵnı, «kóre - kóre kósem bolǵan», kóneni ǵana bilip qoımaı, bolashaqqa da boljam jasaı alatyn bolǵan.
Bı – aıtar sózin birde astarlap, birde mysqyldap, etten ótkizip, súıekke jetkizgen. Qajet jerinde qara tasty qaq aıyryp túsetin ot aýyzdy, oraq tildi sheshen bolǵan. Bılerdiń ádil sózderi etten ótip súıekke jetkende, oǵan ata jaýdyń ózi de qylysh kótermegen. Bıler el men el arasyndaǵy qoǵamdyq máni zor saıası máselelerdi sheshýde han - sultandardyń negizgi tiregi, keńesshisi bolǵan.
Bı adamnyń jan - dúnıesin, minez - qulqyn bir kórgennen - aq tap basyp tanıtyn ádepti psıhologta bolǵan.

2. Suraq - jaýap kezeńi.
- Qazaq eliniń ataqty bılerin ataıyq?
- Uly júzde - Tóle bı, Orta júzde – Qazybek bı, Kishi júzde - Áıteke bı, sondaı - aq, Saqqulaq bı, Bapan bı, Syrym bı, Baıdaly bı, Móńke bı.
- Bılerge tán basty qasıetterdi ata?
- Ádildik, shynshyldyq, batyldyq, aqyndyq, sheshendik, ádeptilik, kóripkeldik, boljaı bilý.
- Bılerdiń batyrlyǵy nede?
- Olardyń qoldaryna qarý alyp jaý shabýda emes, dushpan aldynda ımenbeı, ótkir tilmen týrap túsetin ádiletti sóz aıtýynda.
- Bıler kimderge keńesshi bolǵan?
- Bıler han - sultandarǵa keńesshi bolǵan.

3. «Bilgeniń artyq bolmas...» kezeńi. / Klass oqýshylary úsh júzge bólinip, aralarynan bıler taǵaıyndalady, ár júzdiń turǵyndary ózderiniń maqtanyshy týraly málimet aıtyp beredi. /
İ - top.
Uly júz – Áziz Tóle bı HVİİ - HVİİİ ǵasyrlardaǵy uly tulǵalardyń biri. Ol Táýke hannyń tusynda «Jeti jarǵy» atty zań jobasyn jazyp búkil alash halqyna áıgili bolǵan. Abylaı hannan bastap, Bógenbaı batyrǵa deıin aqyl, keńes berip kelgen ataqty Buqar jyraý da Tóle bıdi halyqqa úlgi, ónege etip jyrlady.
İİ - top.
Orta júz – Qazybek Keldibekuly 1667 jyly týyp, 1764 jyly qaıtys bolǵan. Olda Táýke hannyń «Jeti jarǵy» ádep - ǵuryp zań jobasyn jasaýshylardyń biri. Qazybek bıdiń bedeli men yqpalyna qazaq handary ǵana emes, uly ımperıalardyń ákimshilikteri de súıengen, atap aıtsaq 1761 jyly Qytaı ımperıasynyń elshiligi, 1762 jyly orys memleketi ákimshiliginiń ókilderi oǵan arnaıy kelip keńes alyp qaıtqan.
İİİ - top.
Kishi júz – aıyr tildi Áıteke bı artynda ataly sózi qalǵan, esimi el jadynda saqtalǵan qazaqtyń keleli, sheshen bıleriniń biri. Jońǵar - qalmaq shapqynshylyǵyna qarsy halyq maıdanyn qurýǵa at salysyp, úles qosqan qoǵam qaıratkeri. Áıtekeniń esimi elge eń aldymen tilmar sheshendigimen, tapqyr bıligimen málim.

İİİ. Bekitý bólimi. Kópdeńgeıli tapsyrmalarmen jumys.
Mátindi óz oıynsha jalǵastyr:
Birde Qazybek bıdiń aldyna bir bala úshin daýlasyp eki áıel keledi.
Áıeldiń biri:
- Men balamdy jas kúnimde joǵaltyp aldym, al myna áıel ony asyrap ósirgen. Búgin taýyp, qaıtar desem, bermeıdi - deıdi.
Ekinshi áıel:
- Men bul balany týmasam da týǵanymdaı baqtym, eshkimge de bermeımin - deıdi.
Sonda Qazybek eki áıeldi asyqpaı tyńdap, biraz oılanyp, shyndyqty anyqtaý úshin. Balanyń eki qolynan eki áıelge ustatyp, baltany kóterip, bylaı degen eken:
- Endeshe ekeýińe qaq bóleıin.......
2. Mátindi qazirgi kezeńmen ushtastyrý.
Qazaq rýlarynyń basyn biriktirip, bir ortalyqqa baǵyndyrǵan jáne týysqan qazaq, qaraqalpaq, qyrǵyz halyqtaryn odaqtastyryp, jońǵar - qalmaq shapqynshylyǵyna qarsy halyq maıdanyn qurǵan Táýke hannyń keńesshileriniń biri – Áıteke bı bolǵan.
3. Berilgen sózdermen sóılem oıla.
Kósem, sheshen, urpaq, halyq qamyn oılaǵan, el namysy, dushpan, halyq maıdany.

İV. Qorytyndy bólimi. «Bıler» taqyrybyna senkveın jazý.
1 - Zat esim. / Áıteke bı /
2 - Syn isim / aqyldy, ádil. /
3 - Etistik / oılaıdy, boljaıdy, sheshedi./
Sóılem / Áıteke bı kishi júzdiń kóripkel bıleriniń biri. /

V. Baǵalaý bólimi. / Sóz ár júzdiń bılerine beriledi, olar sabaqtan alǵan áser, bilimderin aıtyp ortaǵa salady, qorytyndy jasaıdy. Sondaı - aq, óz júzderindegi jaqsy, belsendi jumys jasaǵan han, sultandardy atap ótip, olardyń jumysyna baǵa beredi.
Vİ. Úı tapsyrmasy bólimi. «Egerde men bı bolsam....» taqyrybyna esse jazý.