InfoHub Logo

Islam dini – adamzat tarıhy men órkenıetine aıryqsha úles qosqan eń ulyq din. Onyń týy jelbiregen jerlerde árdaıym bilim men ǵylym damyp, adamzat adamgershilik pen parasattyń shyńyna kóterilgen. Shólirkegen daladaı qýańsyp, sýalǵan kóldeı qulazyǵan mekender musylmanshylyqtyń aıaq basýymen kógaldy shalǵyn, kók maısaly jerge aınaldy. Qasıetti Quran Kárimmen birge qazaq dalasyna úlken Islam órkenıeti keldi. Ǵylym, bilim jandandy. Kóptegen qalalar salyndy. Onda medreseler men ǵylymı oshaqtar jumys istedi.

Biz – ózindik dili, tamyry tereń qundylyqtary, súıener, qýat alar baı rýhanı murasy bar halyqpyz. Babalarymyzdyń qaster tutyp, atadan balaǵa amanattap, júrekke darytyp kelgen asyl qasıetteri kóp. Mal-múlkinen, dáýletinen ımanyn joǵary baǵalaǵan qazaq «Er jigittiń úsh baılyǵy bar: birinshi – ımany, ekinshi – yrysynyń turaǵy, úshinshi – dáýletiniń turaǵy» dep ataly sóz qaldyrǵan.

Iman – qazaq halqynyń rýhanı dúnıetanymyndaǵy parasat paıymymen sabaqtasyp jatatyn óte keń ólshemdi uǵym. Ata-babalarymyzdyń aqıqatqa jeteler seniminiń de basty tiregi – osy. Barlyq bet-bolmysynyń, minez-qulqynyń aınasy.

Imandylyq degen bir ǵana sózdiń boıyna uıat, ar, ynsap, qanaǵat syqyldy búkil jaqsy qasıetter túgel syıyp tur. Ony Abaı atamyz «úsh súıýmen» baılanystyryp, «ımanıgúl» dep at beredi:

                         Mahabbatpen jaratqan adamzatty,

                         Sen de súı ol Allany jannan tátti.

                         Adamzattyń bárin súı baýyrym dep

                         Jáne haq jol osy dep ádiletti, — deıdi.

Imandylyq qasıettiń syryna tereńirek úńiletin bolsaq, qazaq halqy ımandylyqtyń úsh negizin ózderine tirek etken. Ol, birinshiden – din. Iaǵnı, erte ǵasyrlardyń ózinde-aq ulan-ǵaıyr qazaq saharasyna keń tarap, jergilikti ulttardyń (onyń ishinde túrki tektes taıpalardyń) arasyna sińip, olardyń ómir-tirshiligimen qabysyp ketken aqıqat dini – Islam dini. Paıǵambarymyz Muhammed jaıǵan dinniń eń tazasyn qaımaǵyn buzbaı, sol qalpynda eldiń sanasyna jetkizgen áýlıe atalarymyz. Ekinshi tiregi — salt-dástúr. Qazaq turmysynda «tal besikten jer besikke» deıin qaıtalanyp jatatyn dalalyq órkenıettiń jarqyn kórinisi. Saltynan, ádet-ǵurpynan qol úzbegen jurttyń kezinde talaı ózge eldiń ókilderin, ǵalym-zertteýshilerdi tamsandyrǵanyn bilemiz. Imandylyqtyń úshinshi tiregi – ana tili.

Ádebıetimiz ben mádenıetimiz ǵana emes, sondaı-aq ádet-ǵurpymyz ben minez-qulqymyz, halyqtyq bolmysymyz, ómir saltymyz, tárbıemiz de, Qazan tóńkerisi ákelgen jasandy arzan qundylyqtarǵa emes, Islam mádenıeti negizinde qalyptasqan. Islam biz úshin tek din ǵana emes, rýhanı muramyzdyń qaınar kózi, tipti eldigimiz, búgingi táýelsizdigimiz. Olaı bolsa Islamnyń injý-marjan asyl qundylyqtaryn ardaqtaý, ony ıgerý, qorǵaý, ilgeri damytý, halyqtyń dúnıetanymy men salt-dástúrine qanshalyqty sińisti bolǵanyn zerdeleý–búgingi bizdiń mindetimiz.

Halqymyz Islam dinin qabyldaǵannan keıin ondaǵy adamnyń jaratylysyna tán qundylyqtar salt-dástúrimiz, ádet-ǵuryptarymyz ben nanym-senimderimizdiń negizine aınala bastady. Bul ádet-ǵuryptar men senimderdiń negizgi qaınar kózi – Quran aıattarynan bastaý alyp jatsa, olardyń kóbi Islamnyń ekinshi negizi bolyp sanalatyn hadıster men súnnetterden turady.

Dúnıe júzinde Allaǵa qulshylyǵyn bastap, minez-qulqy, adamgershilik qasıetteri, saıasaty, ákimshilik basqarý isteri, tálim-tárbıesi, áleýmettik jumystary, áskerı sharalary sekildi ámbebap is-áreketteri men jeke basyna qatysty qarapaıym amaldaryna deıin úlgi retinde usynylyp, ǵasyrlar boıy urpaqtan-urpaqqa berilip, árbir is-áreketterine deıin qaıtalanyp kele jatqan Muhammed paıǵambardan basqa eshqandaı jan joq.

Bizdiń qazirgi ádet-ǵuryp dep ustanyp júrgen ata-baba muralarynyń kópshiligin babalarymyz sol kezeńderde «súnnetti ustaný» nıetimen qalyptastyrǵan. Buǵan dálel – kóptegen ádet-ǵuryptar men nanym-senimderimizdiń hadıs jáne súnnetterimen úndesip jatýynda.

Islam dini ultymyzdyń bitim-bolmysy men mádenıetinde dástúrleri men ádet-ǵuryptarynda ózindik iz qaldyrǵan. Halqymyzdyń turmys-tirshiliginde saqtalǵan dinı dástúrler: súndetteý, neke qıý, Qurban aıt pen Oraza aıt, jarapazan, sadaqa berý, pitir berý, bata berý, táýiptik emdeý ádisi, tasattyq jasaý dinı joralǵylardyń ómirsheńdigin kórsetedi. Sondaı-aq mazarlar men keseneler, meshitter men medreseler halqymyzdyń tarıhynda ult rýhanıatynyń asyl qazynasy retinde qyzmet atqardy. A.Seıdimbek mádenıetimizdegi ıslam dininiń orny týraly bylaı deıdi: «Islam dini tek qana nanym-senim aıasymen shektelmeı, sol dindegi elderdiń ómir saltyna, moraldyq-etıkalyq normalaryna, mádenı-rýhanı úrdisterine, dástúrine aınalyp otyr».

Elbasymyz Qazaqstan halqyna arnaǵan Joldaýynda: «Dástúr men mádenıet – ulttyń genetıkalyq kody», — dep ulttyq qundylyqtardyń aıryqsha ornyn atap ótti.

Ata-babadan amanat bolyp jetken sol dástúrlerdiń bir parasy san ǵasyrlardan beri ulasyp kele jatqan uǵym-ustanymdar bolsa, al basym bóligi asyl dinniń áserinen paıda bolǵan daǵdylar. Rasynda da belgili bir qaýymnyń qalyptasýy úshin aldymen ortaq tili men dini, tarıhy men salt-dástúri, Otany bolýy tıis.

---