InfoHub Logo

Atyraý qalasy
№4 oblystyq shıpajaıly mektep-ınternatynyń
6 "a" synyp oqýshysy: Igılmanova Aıaýlym
Tehnologıa pániniń muǵalimi
Jetekshisi  Rysqalıeva Aıgúl Baǵytjanqyzy

 

Jumysynyń jasalǵan ýaqyty:  1 – aı.

 

Baılanys quraly:

Maqsaty: Oqýshynyń jeke shyǵarmashylyǵyn qazaqı naqyshqa baýlý, ulttyq qolóner qundylyǵyn uǵyndyra otyryp, súıispenshilik pen patrıottylyqqa tárbıeleýge jol ashý arqyly babalar murasyn nasıhattaý.

Qaýipsizdik erejesi: Jumysqa kirispes buryn, oqýshy men jetekshiniń formasyn kıýi, ıaǵnı, shashyn órip bas kıim kıý, aljapqysh taǵý, qural-jabdyqtaryn rettestirýi;

Qaıshymen qalypty jumys, ıneni muqıat tıanaqty ustaý, sý monshaqpen erkin, qalypty jumys jasaýy;

Qoldanylǵan materıal men qural-jabdyqtar: Reseı kapron sharǵy jibi, sý monshaqqa arnalǵan ınesi, túrly-tústi bısser monshaǵy, PVH jelimi, qatty qatyrma qaǵaz, qaıshy jáne mata;

Baıqaý talabyna saı oryndalǵan jumystyń mátindik sıpaty:

Dombyra qurlysyna qysqasha sıpattama: Dombyra qurylysy birneshe bólikten turady: basy, qulaqtary, perneler, moıyn, shanaq, betqaqpaq, ilgek jáne ishekter. Sondaı-aq, onyń kóptegen qosymsha bólshekteri bar (tıek, kemer aǵash, tujym aǵash, bastyrma, oıyq, qalqa, túıme, órnek, jelkelik). Dombyra tıegi úsh túrli bolady (shaıtan tıek, negizgi tıek, tabaldyryq tıek).

Jumysqa kirisý is-áreketi: Aldymen jaıylǵan mata ústine sý monshaqty ornalastyramyz. Qajetti quraldardy qaıshy, jip, ıne, t.b. mata janyna yńǵaıly etip saılap alamyz. artynsha jumysqa kirisý arqyly Reseı kapron jibin bısser ınesiniń kózinen ótetindeı etip, qos qabattap ótkizemiz.

                                                                                                                  Jumysqa kirisý kezindegi sýreti

 

Ine kózinen ótken 4 jiptiń basyn kishkene ǵana túıinshekteý arqyly 5 qońyr monshaqty ótkizemiz. Iaǵnı, bizdiń bastaǵaly otyrǵan «Dombyra» buıymynyń moıyn bóligin 5 sý monshaq arqyly ilip alyp, artynsha sol retke qarama-qarsy baǵytpen júre otyryp, buıymnyń moıyn bóligin uzartamyz. Uzara túsken ár ara-qashyqtyqta pernelerdi orlalastyrý.

     Moıyn uzyndyǵynyń sýreti

Uzarǵan moıyn bóligine Dombyra aspabynyń betqaqpaǵyn, ıaǵnı, bastapqy 5 monshaqqa 6,7-inshi monshaqtardy qaq ortasynan qosyp otyrý arqyly kólemin arttyryp betqaqpaq bóligin jalǵastyryp áketý. Jalǵasqan betqaqpaq bóligi aspaptyń turpatyna saı dóńes kelýine baılanysty, kólemi jaǵynan ósken qalyptyń eki jaǵynan monshaqtardy biriktirý, qosý arqyly qysqartyp, toqýdy jalǵastyrý. Jumysty jalǵastyra kele, dombyra turpatyna ábden saı bolǵan kezde ǵana toqtatyp, dombyra betqaqpaq bóliginiń eki jaq semmıtrıalyq saqtalýyn qadaǵalap, ólsheý. Betqaqpaq bóliginiń dóńes toqylǵan sýreti.

Aspaptyń moıyn bóligine joǵarǵy jaq shalqaıa ornalasqan bas bóligi men qulaq burandalaryn toqýdy jalǵastyramyz. Ol úshin moıyn bóliginiń joǵary jaǵyna sý monshaqtyń 1-2 retpen toqyla bastalǵan boıyna monshaq qosý arqyly qalypqa yńǵaıly etip shyǵaryp alamyz. Jáne qulaq burandalarynda ornalastyramyz.

Aspaptyń bas bóligi

Buıymnyń bas bóligi men moıyn jáne betqaqpaq bóliginiń daıyn bolýy jumystyń aıaqtalǵany emes, kerisinshe jańa bastalǵany ispetti jańa serpin beredi. Óıtkeni buıymnyń kóńilińnen shyǵyp, ádemi estetıkalyq talǵamyńa saılylyǵy jumystyń tez ári ádemi shyǵýyna erekshe ózindik úlesin qosady. Minekeı, dombyra aspabynyń aldyńǵy bederi:

Dombyra aspabynyń aldyńǵy bederi

Esh toqtamastan buıymnyń tezirek bitkeniń qalaǵan oqýshymyz ekeýmiz múdirmesten aspaptyń artqy dóńes bóligin toqýǵa kiristik. Biraq aldymen, buıym ornyqty turý úshin qatty qarton qaǵazben  PVH jelimin paıdalana otyryp, betki úlgisi daıyn bolǵan jartylaı ónimdi teris aınaldyryp moıyn, bas, betqaqpaqtyń úlgisindeı etip qatty qaǵazdy qıyp, jelimdedik. Jelimdelgen bóliginiń tez kepkenin qalaǵan oqýshy buıym kebisimen syrtqy dóńes jartylaı sılındr bóligin bastaýǵa kiristi.

Buıymnyń artqy jartylaı sılındr bóligi

Osy retten jańylmastan aldyńǵy betqaqpaq bóligine saı artqy bóliginen jartylaı sılındr etip, ıaǵnı, moıyn artymen toqylǵan jartylaı sılındr retimen taǵyda monshaq qosý arqyly dóńes etý. Bul joly da kólemin ár júrgen jol retinshe arttyryp otyrý. Sonda buıymnyń jasalý joly osyndaı bolady:

 

 

 

 

 

 

Moıyn jáne betqaqpaq bóliginiń artqy dóńes bólikteri

 

Jumys qorytyndysy:

Dombyra. Dombyra bul – qazaq halqynyń san ǵasyrlyq tarıhymen astasqan ulttyq qazynaǵa toly aspaby. Dombyradan án men kúı, terme-jyr tógilip, qýanysh pen qaıǵyda da qatar sarnaǵan. Sol aspaptyń qudirettiligi men qasıetiniń joǵary bolýyna baılanysty ár shańyraqtyń jerinde jatpaǵan. Kerisinshe qamshysy men qatar tórge ilip nemese joǵary kórnekilik jerge ornalastyryp qasterlep qoıǵan.

Osyndaı qundy ata-baba murasyn aǵashtan naq ózin terlep turyp jasamasam da, sý monshaqpen toqyp kishkentaı syı buıymy etip jasaǵanymdy úlken jeńis dep oılaımyn.

Daıyn bolǵan buıym uzyndyǵy – 30 sm, moıyn qalyńdyǵy – 3sm, al betqaqpaq arty búıir beti - ?? sm. «Dombyra» syı buıymy úsh túrli qazaqtyń qońyrqaı súıikti tústerimen aralasyp toqyldy.

 Daıyn sýreti

---